Қ азақтың маңдай алды мақтаулы ері Ақжолтай
жүктеу/скачать 0,5 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қ азақтың маңдай алды мақтаулы ері Ақжолтай Ағыбай батыр Қаракесек еліндегі Шұбыртпалы руынан тараған. Үлкен атасы Олжабай батыр, өз әкесі Қоңыр- бай да елінің азаттығы мен тәуелсіздігі жолында жан аямай күрескен халық батырлары. Ағыбай елінің елдігі мен еркіндігі үшін атқа жас кезінен бастап мінген. Ағыбай- дың батырлығын, тар жерде жол табатын тапқырлығын, сапарда, жорықтарда жолы болғыштығын, тындырым- дылығын жоғары бағалап хан Кененің өзі «Ақжолтай» деп атап кеткен. Бірде орыс әскерлерімен қ ьірғын соғыста, бірінші жауға «Абылайлап» кірген төрелер, екінші топ жаумен «Бөгенбай- лап, -Қабанбайлап», «Қарқа- баттап», ұрысқа кірген қазақ әскері шегініп оралған екен. Осы кезде жаудың ортасында жүрген Ағыбай батыр «А, Құ дайлап», соңындағы әскері «Ағыбайлап» жауды екі бөліп қ уып жеңген екен. Ұрыс біткен соң Кенесары хан: «Осыдан кейін алаш әскері жауға екі ұ ранмен, бірінші қатары «Абылайлап, екінші легі Ағыбайлап шабатын болсын» - деп бұйрық берген екен дейді. Мұның өзі Ағыбай батырдың аты, өзі көзі тірісінде қазақ әскеріне ұран болғанын көрсетеді. Ағыбай батыр 1885 жылы Балқаш көлінде Тасарал қ амалында қайтыс болады. сиремейді, - дейді шырақшы Қ анат. Киікті ауылынан 50 шақы- рымнан астам жерде жалғыз үй отырса да Қанат өзін батыр бабасына қызмет етіп жүргенін мақтаныш тұтады. Зират басына келгендерге міндетті түрде ғұсыл дәретінің болуы керектігін, басқа да мұсылман- дық міндетін түсіндіріп өз міндетін қалтқысыз атқаруда. Өзі де күніне бес уақыт нама- зын оқып, ораза уақытында ауыз бекітуді өзіне парыз санайды. Бұл жолы облысымызға танымал азамат «Жас алаш» газетінің меншікті тілшісі Айтбай Сәулебектегі арнайы ат басын бұрып құрбандыққа қой шалып, баба басына келіп түнеді. Батыр баба әулетінің ұ рпақтары Адамқұлұлы Зейно- тулла мен баласы Бағланбек, немере ағайыны Сапар келіп ның қалыңдығы 1,5 метр. Күмбездің қалындығы 75 см болған. Бұл зират құрылысы- ның аса берік қаланғанын көрсетеді. Ал ескі зираттардың ешкінің майы мен қыл қосып сыланып ерекше қоспа ретінде Мәселен қабырғаға, күмбезге, құ лақтары жекеше үлгідегі кірпіштермен қаланыпты. Осының бәрін өзен бойында арнайы қоспамен құйған екен. Төрт қабырғаға салмақты тең бөлетіндей етіп, шеңберлеп келтіріп, арматура салып жасаған. Төбесін күмбездеп отырып өріп шыққан. Мамандардың есебі бойын- ша тек күмбездің салмағы ғана 35-36 тонна болады екен. Ап, жалпы зираттың салмағы 350- тоннаға жетеді. Сырт көзге өте сәнді. Жылтырата сыланған. жазушымыз, белгілі өлкетану- шы Кәмел Жүністегі бас болып ашқаны белгілі. Қазір «Алтын сандық» аталған темір жәшікте естеліктер сақтаулы тұр.
Біз батыр басына барып зиярат етіп қонған түні зиярат үйінің жанындағы төбенің артында құрылыс жұмысы қ ызу жүріп жатты. Жігіттер түнде моторды қосып, соның жарығымен жұмыстарын жалғастырып жатты. Таң ата құ рылысшы жігіттермен де таныстық. Тілеухана үйінің екен. Өйткені күмбездің бір жағы қалыңдығы 15 см шама- сында болса, бергі беті сіріңкенің қабығындай ғана қ алыңдықта. Сондықтан дер кезінде қолға алынған екен. «Күмбез» фирмасының мамандары жөндеу жүргізер алдында зерттеу жұмыстарын жүргізіп қаншама фотосуретке түсіріп, өлшеп, пішкен. «Жеті мәрте өлшеп, бір рет кес» демекші тиянақты өлшеген. Өйтпегенде ше, республика бойынша мәдени ескерткіштерді қалпына келтіретін бірден-бір фирма болса, онда да батыр әулетінің ұ рпақтарын жөндеу жұмыста- рымен таныстыруды да ұмыт қ алдырмаған. Сыртқы жарылған жерін күмбезімен қоса алып кірпіштердің орналасу ретін толық өлшеп, пішкен. Мазар- дың жер табанының тереңдігі 2 метрге кеткен. Ал, қабырғасы- иі қандырылған балшық арқы- лы құйылған кірпіштен қалана- тыны халық аузында ертеден айтылатыны белгілі. Уақыт тезіне шыдас беріп, бүгінгі ұ рпаққа жеткені де сондықтан болар, сірә. Мазардың маңдайшасы тұсында кірпіштердің ортасын қ уыстап ерекше, жіңішкелеп қ алындығы 4 см-дей 15 кірпіш шыққан. Онда киіктің тұяғының ізі, баланың қолының таңбасы, арабша жазулар болған. Ең кереметі сол осы мазардың толық есебі берілген. Фирма- ның жігіттері апдында ғана есептеп жүрген сандардың толық көрсетілуі. Таңданыста шек болмапты. Кейін күмбез қ айта тұрғызылғанда, сол кірпіштер сол қалпында қайыра қ аланған. Демек құрылысты өз ісінің білікті шеберлері салға- нына еш күмән жоқ. Қ айта қалау үшін бес түрлі формада кірпіш құйылған. жүріп тұрады. Демек іші дымқ- ылданбайды. Ал, күмбездің ұ шар басына мықты жасанды материалдан өрнек тәрізді жасалған айшық кірпішпен қ оса қаланып қойылған. Сырт қ араған жанға темір сияқты. Мазардың маңайы тастармен тегістеліп төселген. Белгілі ақын Жеңіс Қашқыновтың тарихи «Ақжолтай Ағыбай батыр» атты очеркінде мынан- дай қызық деректер келтірілген: «Алашорда парти- ясының көсемі Әлихан Бөкей- ханов: «өтіп бара жатқан, әдейі келген жолаушылардың ойла- ры мен тілектері жазылып қ алсын» деп кезінде Ағыбай күмбезінің ішінде альбом ашыпты. Сол альбом да, кейін Қ аныш Сәтбаев пен Әлкей Марғұлан ашқан екінші альбом да жоғалып кеткен. Бұл енді империяның тіміскі әрекеті екені анық. Сексенінші жылда- ры еске алу альбомын жерлес Оның денесін халық бір жыл сүрелеп, ас берген еді. Түркістан жағына Қожа Ахмет Иассауй кесенесіне қоюға орыс отаршылары қарсы болады. Сондықтан Ағыбай батырдың денесін Сарыарқа мен Бетпақдаланың шектескен жерінде, Тайатқан шұнақта жерлейді.Тіршілігінде ісі аңызға, аты ұранға айналған батырдың бүгінде дамылдап жатқан мазары қасиетті орынға айналып, тірілер үшін киелі, әулие мекендердің бірі саналады. Туғанына биыл 204 жыл болған батыр бабаның басына тұрғызылған мазары жылдар жүзімен мүжіліп, сыр бере бастағаны анықтын. Тарихи мұра ескерткіштерді сақтау жөніндегі «Мәдени мұра» бағдарламасы негізінде өткен жылдан бастап жөндеп, қалпы- на келтіру жұмыстары жүзеге асырыла бастады. Осы мақса- тқа облыстық бюджеттен 15 млн. теңге қаражат бөлініп, бұл жұмыспен «Күмбез» фирмасы шұғылдана бастады. Өткен жылы 8 млн. теңгенің жұмысы игеріліп, биыл қалған жұмыста- ры жүзеге асырылды. Бұл сөз жоқ зиялы қауымның ұйытқы болып, көпшілік қолдауымен жүзеге асырылған игілікті іс екені аян. Батыр басына 1990 жылдары салынып, тәу етіп өлген адамдар түсетін қонақ үй салынған болатын. Кейіннен 2004 жылы Төлеутай Оспанбе- ков деген азамат екі бөлмелі үй салып, тәу етіп келушілерге біршама мүмкіндік жасап, азаматтық танытты. Баба басына келушілер легі жыл сайын көбейе түскен. Міне үшінші жыл Қанат Асылтегі осында шырақшы болып, батыр бабаға қызмет көрсетуде. - Мен өзім әулие бабамыз- дың ұрпағы боламын. Сондық- тан оған қызмет керсетуді өзіме парыз санаймын. Жолда- сым Шолпан екеуіміз осында- мыз. Қыста ғана келушілер легі саябырлайды. Басқа мерзімде зиярат етушілер қатары. таныстық. Тілеухана үйінің құ рылысын жүргізуші Босаға ауылының жігіттері болып шықты. Тазалық сақталуы үшін әрірек етіп салынып жатқан беті екен. Құрылыс сырты ақ кірпішпен қалануда. Біткенде көз тартатын үй болатыны даусыз. Құрылыс- шылар бригадирі Болат бұрын Босаға мешітін тұрғызған, үй салуда тәжірибе жинақтаған маман екен. Қарашаның 10- на дейін үйді бітіретіндіктерін, сол үшін уақытпен санаспай- тындығын жеткізді. Елі үшін күрескен атақ даңқы үш жүзге мәлім, ба- һадүр Ағыбай бүгінде ұрпағы- на ұран болып қалған. «Өсетін ауылдың баласы бірін-бірі батыр» дейді дегендей, батырлық туралы үлгіні батырлар өмірі арқылы ғана көрсете аламыз. Иә, Ақжолтай Ағыбай батыр өмірінің үлгісі - қ азақтың батырлық тәрбие салтының жолы, тәуелсіздік үшін күресу тәрбиесі. Батыр бейнесін бүгінгі тәуелсіз - қ азақ елінің батыр ұлдарын тәрбиелеу үлгісі деп тануға болады. Ақылдылық, ар, намыс, ерлік ұғымдары бойында табиғи үйлесім тапқан Ағыбай батыр қазақ ұ лдарын тәрбиелеу үшін пайдаланатын тәжірибе мектебі. Тағы бір жағымды жаңалық - Ақжолтай Ағыбай батырдың салт атқа қонған бейнесінің облысымыздың басты қала- сына қондырылады деген хабар. Әрине облыс орталы- ғында болса, сәнді болар еді. Тіпті көше аты берілсе нұр үстіне нұр болар еді-ау. Ал батыр бабамыз ондай құрмет- ке әлдеқашан лайық. Баяғы сарынындай қанды жорық, Қ
соғып. Батырдың зәулім биік мұнарасы, Тұрғандай торуылдап, жауды шолып. Болат АҚПАНБАЙҰЛЫ Заман.- 2006.- 9 қараша.- (№46).- 3 б. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|