Қазақ халқындағы ұлттық ойындар кезінде кездесетін заттың ұзындығы мен сыйымдылығын саусақпен өлшеу секілді жолдарын

Балалар, бүгін біз бұрынғы аталарымыздың өзі өмір сүрген дәуірде, өздерінің күнделікті тұрмыс - тіршілігіндегі заттарды алып, беру және қажетіне пайдалану үшін ұзындылықты, сыйымдылықты қалай пайдаланғанымен танысамыз.

Бұрын қазіргідей ұзындықты өлшейтін дайын метрлік, сыйымдылықты өлшейтін кг., метр өлшеуіш құралдары көп болмаған, болса да көп адамдар түсіне білмеген. Сондықтан көз қол, саусақ мөлшерімен заттарды дәл өлшеп отырған. Қазақ халқында ортақ өлшеуіштерге жалпы халық сенген және түсінген. Біз сол өлшемдерге көз жеткізуіміз керек. Мысалы: Үлкендер бес саусақты қалай атаған? Бір оқушы саусағын көрсете отырып атайды.

Оқушы: 1) Бас бармақ, 2) Сұқ саусақ, 3) Ортан саусақ, 4) Аты жоқ саусақ, 5) Шынашақ.

• 
  Дұрыс
  
• 
  Ал, саусақтар бірдей ме?
  
• 
  Жоқ
  
• 
  Here?
  
• 
  Білмейміз
  

- Ұрлық жасаймыз ба? - депті.

Сұқ саусақ оның сөзін қолдап, - Жасасақ жасайық - депті Ортан саусақ:

• 
  Құдайдан қорықпайсыңдар ма? - депті.
  Аты жоқ саусақ:
  
• 
  Құдай не қылар дейсің? - депті.
  

Содан саусақтардың осы айтқандарын жаратушы құдай естіп, оларды әр түрлі етіп жаратқан екен деседі.

Кейде өмірде адамдардың іс - әрекетін, қадір - қасиетін бағалап, басқамен салыстырғанда «бес аусақ бірдей емес» деген сөзді мәтел есебінде үлкендер жиі айтып отырады.

• 
  Балалар, математика сабағында ұзындық өлшемдерін өттіңдер,
  атандаршы.
  
• 
  Миллиметр, сантиметр, метр, дициметр.
  
• 
  Дұрыс, ал салмақ өлшемдері қандай?
  
• 
  Грамм, килограмм, центнер, тонна.
  

Міне, сондықтан олар өлшем бірлік ретінде саусақтарды пайдаланған.

2. 
   Сүйем 5. Қарыс
   
3. 
   Сынық сүйем 6. Түтам.
   

2- оқушы: Сынық сүйем - бас бармақ пен сұқ саусақтың буыны бүгіліп

2. 
   - оқушы: Сүйем - бас бармақ өлшем.
   
3. 
   - оқушы: Қарыс сүйем - бас бармақ пен ортан саусақтың аралық өлшемі.
   
4. 
   - оқушы: Қарыс - бас бармақ пен шынашақтың аралық мөлшері.
   
5. 
   - оқушы: Түтам бес саусақпен түтқандағы көлемге шамалас төрт еліге тең
   ұзындық.
   

Ал, математикадағы ұзындық өлшемі бойынша айтсақ 1 см қаймақ жиналды дер едік.

Кішкентай аласа бойлы адамды бойы бір қарыс деп тілге тиек еткен. Сонымен бірге тәжірибеден сыйымдылық өлшемдерін былай атаған:

1. 
   Шымшым.
   
2. 
   Шөкім.
   
3. 
   Бір уыс.
   
4. 
   Қос уыс.
   

1. 
   - оқушы: Шымшым - үсақ затты бас бармақ және сүқ саусақпен қосып
   алғандағы өлшем.
   
2. 
   - оқушы: Шөкім - үсақ затты үш саусақтың үшымен кысып алғандағы
   өлшем.
   

3. 
   - оқушы: Бір уыс - қол саусақтарын жымдастыра бүккендегі өлшем.
   
4. 
   - оқушы: Қос уыс - қос қолдың саусақтарын бірге жымдастарғандағы
   өлшем. Кеседегі тұрған тұзды өлшеп көрсету.
   

Бидай: Бір уыс бидайды тауыққа шаш. Қос уыс бидайды тауыққа шаш.

Сыйымдылық өлшемдерін сурет бойынша балалардың өздеріне орындату.

Қорытындылау.

- Балалар, бүгін сендер ата - бабалардың тыныс - тіршіліктері және

сыйымдылық өлшемдері қалай пайдаланғандығымен таныстыңдар.

1 - оқушы:

Бас бармағым бауға барды,

Сұқ саусағым суға барды,

Ортан саусақ орақ орып,

Жүмсамапты алақаным

Тек шынашақ балапаным.

(Он саусақ).