1 дәрісбаян тақырыбы: Психология пәні, оның міндеттері мен әдістері

Психологияның өзектi мәселелерiнiң бiрi мотивация және iс-әрекет мәселесiн және мотивтердiң шығу тегiн Х. Хекхаузен ңМотивация және iс-әрекетң жұмысында қарастырған. Мотивация–бұл тұлғалық және iс-әрекеттiк жүйелердiң бiрiгуi негiзiнен пайда болған психологиялық ерекшелiк.

Адам iс-әрекетi мотивациясының ең маңызды мәселелерiнiң бiрi - оның қылықтарын себептi тұрғыдан түсiндiру. Психологияда осындай түсiндiру каузальдi атрибуция деп аталады.

Каузальдi атрибуция адамның мiнез-құлқы туралы қабылданған ақпаратты мағыналауға, қылықтарының себебiн анықтауға, адамның оларды алдын-ала болжау қабiлетiн дамытуға бағытталған когнитивтi түрдегi мотивацияланған мiнез-құлық болып табылады. Бiр адам басқа бiреудiң iстеген қылығының себебiн бiлiп жатса, оны түсiндiрмек түгiлi болжай да алады. Бұл деген адамдар арасындағы қатынастары мен әрекеттерi үшiн өте маңызды.

Бұған қоса каузальдi атрибуция адамның көрiп жүрген құбылыстарды түсiндiруге деген қажеттiлiгi ретiнде, ондай түсiндiруге қабiлетi ретiнде болып келедi. Каузальдi атрибуция адам қатынастарын реттеумен тiкелей байланысты болып, адамдардың қылықтарын түсiндiру, ақтау және кiнәлау сияқты әрекеттердi бiрiктiредi.

Каузальдi атрибуцияны зерттеу Ф.Хадердiң 1958 жылы шыққан ңЖеке адам аралық қатынастар психологиясың деген еңбегiнен бастау алған. Осы кiтаппен бiрге баспада адам туралы ақпаратты көрсету қатарлылығының адамды тұлға ретiнде қабылдауға әсерiн анықтайтын адамдардың бiрiн-бiрi қабылдау жайында маңызды зерттеулер пайда болған. Бiлiмнiң осы саласында Г.Келлидiң жеке адамдық құрылым - адамға әлемдi қабылдауға мүмкiндiк беретiн ұғымдар жүйесi болып табылатын тұрақты когнитивтi-бағалама құрылымдар-теориясы жөнiндегi жұмыстар үлес қосты. Жеке адамдық құрылым деп айтатынымыз бiр адамның басқа бiр адамға немесе айналасында болып жатқан жағдайларға беретiн мiнездемелерiнде жиi кездесетiн қарама-қарсы бағаламалық қос ұғым (мысалы, ңақ - қараң, ңжақсы-жаманң). Бiр адамға сай жеке адамдық құрылымдары арқылы оның әлемге деген өзгеше көзқарасын бейнелеуге болады. Ондай құрылымдар адамның мiнез-құлқын болжау, оны мотивациялық-когнитивтiк тұрғыдан түсiндiру (каузальдi атрибуция) қызметiн атқарады.

Мотивацияның Отандық теорияларында iс-әрекет пен жеке адам бiрлiгi принципi негiзiнде мотивтердiң келесi қызметтерi бөлiнiп сипатталған:

1. 
   Мағына құрушы қызметi. Бұл қызметтi ең алғаш барлық iс-әрекеттiң анықтаушы негiзгi функциясы ретiнде Леонтьев А.Н. қарастырған
   

1. 
   ңМен-әрекетң арасындағы мағыналық байланыстарды реттеушi қызметi (Рубинштейн С.Л., Шорохова Е.В., Асеев В.Г.).
   

2. 
   Мотивация әсерiнiң белсендiлiгiн сипаттайтын қызметi (Божович Л.И, Рубинштейн С.Л., Леонтьев А.Н.).
   
3. 
   Селективтi қызметi. Бiр ғана әрекет кем дегенде 2 мотив арқылы себептенiп, мотивтердiң бiреуiнiң әрекетi, екiншiсiнiң жетiстiгiне кедергi жасауы мүмкiндiгi.
   
4. 
   Энергетикалық қызметi- интенсивтiлiгiн, орындау үшiн жiберiлген iс-әрекет субъектiсiнiң энергиясының санымен шарттануын сипаттайды. (Гальперин П.Я., Шорохова Е.В., Асеев В.Г.).
   
5. 
   Мақсат құрушы қызметi- қажеттiлiктi мотивациялық сферадағы иерархия, мотивацияның мәндiлiгi мен мазмұны, мақсаттың ерiктi қалыптасуының құрылымын анықтаушы фактор ретiнде шығады.