1. Халықаралық денгейдегі теңсіздік көрсеткіштері

Әлеуметтік стратификация - қоғамның әлеуметтік жіктелуі. Біз қоғамының әлеуметтік құрылымын сөз еткенде қоғам өзінің құрылымы жағынан бірдей емес екендігін айтып еткен едік. Қоғам адамдарының арасында теңсіздік бар. Соған байланысты олардың әлеуметтік жүйедегі алатын орындары да бірдей емес. Жекелеген индивидтер мен адам топтарының арасында әлеуметтік жіктелу бар. Оларды жіктегенде бірқатар өлшемдер басшылыққа алынады, мәселен, табыстарының көлемі, білімдерінің деңгейі, мамандықтағы мәртебесі, билікке қатынастары. Қоғам мүшелерінің арасында әлеуметтік теңсіздіктің табиғатын, себептерін, оның заңды құбылыс ретіндегі мәнін түсінуде әлеуметтік стратификация теориясының маңызы зор. «Стратта» деген геология термині жердің құрылымындағы қабаттарды анықтауға байланысты қолданылады. Ал, қоғамға байланысты біздің ана тілімізде қабаттан гөрі «жік» деген ұғымды пайдаланғанымыз жөн. Біз тарихтан қоғамның әр даму сатысына тән түрлі стратталардың болғанын білеміз. Қоғам адамдарын стратталарға жіктеудің тарихи үш типі белгілі. Олар:

касталар;

сословиелер;

таптар.

Осы аталған жіктеудің үш типіне байланысты стратификациялық жүйе

Ашық - Қоғам мүшелерінің статустары мен әлеуметтік жағдайларын өзгертулеріне мүмкіндік бар әлеуметтік құрылым ашық стратификациялық жүйе деп алады да, ал, мұндай мүмкіндік балмайтын қоғам жабық стратификациялық жүйе деп аталады

жабық жүйе- Үндістан қоғамында орын алған касталық жүйені жатқызуға болады. «Каста» - латын тілінде castus (таза) деген мағынаны береді. Бұл жүйе 1900-шы жылға дейін сақталып келген. Үнді қоғамында қалытасқан дәстур бойынша қоғам мүшелері касталарға жіктелген және соған байланысты әлеуметтік статус ата-аналарынан балаларына беріліп, ол өмірлік статусқа айналып отырған. Бұл қоғамда касталардың 4 тобы болған:

брахмандар (діни иелері, абыздар), олар халықтың 3%-ын құрайтын;

кшатрийлер (әскери адамдар);

вайшьтер (саудагерлер), бұл екі топ халықтың 7%-ын құрайтын;

шудралар (шаруалар мен қолөнершілер) – 70%-ға жуық;

хариджандар – қоғамдағы ең төменгі, ауыр жұмыстарды (ауланы сыпыру, қоқыстарды жинау, тері илеу, шошқа бағу) атқаратын адамдар.

Қоғамдағы қалыптасқан діни наным мен дәстүр бойынша, жоғары каста мен төменгі каста адамдарының араласуларына, қарым-қатынастар жасауларына қатаң тыйым салынған. Драхмалық діни наным бойынша, әр адам құдайдың берген тағдырына көніп, өмір бойы сонымен келісімде болуы керек. Қазіргі кезде де Үндістанның кейбір аймақтары мен селолық жерлердегі адамдардың мінез-құлықтары және өмір салттарында касталық жүйенің қалдықтары сақталған. Сословиелік жүйелер – феодалдық қоғамда орын алған стратификациялық жіктеу типі. Бұл қоғамдағы адамдар жоғары және төменгі сословиелерге бөлінген. Сословиелік статустар атадан балаға мұра ретінде беріліп отырған. Жоғары сословиеге дворяндар, дін иелері, ал, төменгі сословиеге – қолөнершілер, шаруалар, көпестер жатқан. Бұл аталған жүйеде бір сословиеден екіншісіне өту шектелгенімен, олардың арасында кейбір жағдайда некенің орын алуы және төменгі сословие адамдарының сіңірген еңбектеріне байланысты билік тарапынан оларға жоғары сословиелік статусты сый ретінде беру сияқты жағдайлар орын алған. «Тап» деген ұғым ғылыми айналымға жаңа заманда енді. Әсіресе, XVIII-XIX ғасырларда Батыс Еуропа ойшылдарының еңбектерінде бұл ұғымның мәні негізделіп, қоғамда таптардың бар екендігін мойындау болды. Бастапқы кезде таптар деген ұғымның саяси мазмұны баса айтылды. Тек кейін К. Маркс және М. Вебер еңбектерінде қоғамдағы таптық жіктелудің экономикалық себептері мен астарларына терең назар аударыла басталды.

2. Қоғамдағы теңдік пен теңсіздік

Қоғамның әлеуметтік құрылымы Қоғамның немсе әлеуметтік топтың ішкі қүрылымы, әлеуметтік топтар, институттар мен олардың арасындағы өзара қатынастардың реттелген жиынтығы. Әлеуметтік құрылым негізінде еңбектің қоғамдық бөлінісі, ерекше қажеттіліктер мен мүдделердің, ережелер мен рөлдердің, өмір салтының және әртүрлі әлеуметтік топтардың болуы жатады. Әлеуметтік құрылым ұғымы "таптық қүрылым" үғымынан әлдеқайда кең, өйткені ол қоғамды тек таптарға емс, сонымен қатар басқа да әлеуметтік топтарға, жіктерге бөледі.

Қазіргі қоғамның әлеуметтік құрылымы өте күрделі және бірқатар құрылымдарды қамтиды: әлеуметтік-аумақтықәлеуметтік-салалықұйымдастырушылық-басқарушылықәлеуметтік аяқталдыәлеуметтік-демографиялықэтникалық

Әлеуметтік теңсіздік деген не? Теңсіздік - экономикалық ресурстарға, әлеуметтік құндылықтар мен саяси билікке қол жеткізу үшін әлеуметтік топтардың (страталар, таптар, касталар, топтардың) әртүрлі мүмкіндіктері. Әлеуметтік теңсіздік-бұл адамдардың өмірлік мүмкіндіктерінің теңсіздігі, яғни олардың әлеуметтік игіліктерге (байлыққа, билікке, білімге, беделге және т. б. шектеулі ресурстарға тең қол жеткізбеуі) Теңсіздік ғылыми және қоғамдық дискурстың мәні болған кезде ғана түсініледі. Сонда теңсіздік өмір сүре бастарды деп айтуға болады

К. Эдер, антрополог Әлеуметтік теңсіздік туралы айту мүмкіндігі болу үшін екі танымдық операция жасау керек: 1.Әлеуметтік әлемді тік жіктеу 2.Класстарға бөлінген индивидтерден тұратын, теңдік идеалынан ауытқыған тік жіктелген әлемді жариялау

Қоғамдағы теңсіздіктің тұрақтылығы мен алуан түрлілігі Әлеуметтік теңсіздік әрдайым балды. Адамдар өзінің физикалық және ақыл-ой қабілеттері, сыртқы түрі, табысы, білімі, жынысы, ужасы, кәсібі, билігі, меншігі және басқа да көптеген белгілері бойынша ерекшеленеді. Бірақ бұл айырмашылықтар әлеуметтік маңызды емс Әлеуметтік теңсіздік туралы адамдардың параметрлердің қандай да бір айырмашылығы институциональдық бекітілген және адамдардың өздерінің өмірлік мүмкіндіктерімен бөлінетін топтар бойынша бөлінуі үшін негіз болған кезде ғана айтуға болады Әлеуметтік теңсіздік-бұл тек әлеуметтік ғана емс, сонымен қатар мәдени өнім. Яғни, қоғамдағы теңсіздіктің болуын мойындау адамдардың қандай да бір қарым-қатынаста қандай мағынаға салтындығына байланысты

Әлеуметтік теңдік мәдениет құндылығы ретінде Қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік немсе әлеуметтік теңсіздіктің ең төменгі деңгейіне қол жеткізу және қолдау философияға, дінге және өзімшілдік деп аталтын өз тамырына кететін еуропалық сананың дәстүрлі құндылығы болып табылады.

Әлеуметтік теңсіздік мәселе ретінде Әлеуметтік теңсіздік мәселе ретінде XVIII ғ. буржуазия көтерілісі кезінде белсенді түрде түсіндіріле баста ты. Осы кезеңде әлеуметтік теңсіздік ашық болған сияқты, сол уақытқа дейін мұқият адам көзінен және тырысқан ақылдан сәтті ужасырынған шындық ретінде табылды

Еуропа мен Америкадағы теңсіздікті біртіндеп қысқарту

Әлеуметтік теңсіздіктің көздеріне түрлі көзқарас: 1.Теңсіздік адам табиғатында кездеседі. Кейбір адамдар басқаларға қарағанда анағұрлым қабілетті және таланты болып келеді, сәйкесінше, табысқа жену үшін өмір жарысынан жоғары болады 2.Теңсіздік-бұл әлеуметтік құрылым, өткен және қазіргі кездегі адами әрекеттердің нәтижесі. Әрбір қоғам әлеуметтік теңсіздіктің белгілі бір деңгейі мен түрін жасайды және жаңғыртады