Науқастарды тамақтандыруды ұйымдастыру, бөлімшеде порциялық талаптарды, тарату мәзірін, тамақтандыру түрлерін, диеталық үстелдер туралы ұғымдарды жасау
21. Науқастарды тамақтандыруды ұйымдастыру, бөлімшеде порциялық талаптарды, тарату мәзірін, тамақтандыру түрлерін, диеталық үстелдер туралы ұғымдарды жасау. Тамақтану – тірі ағзаның негізгі физиологиялық қажеттілігінің бірі болып табылады. Азық арқылы адам жалпы тіршілікке қажетті белок, май, кӛмір, сутегі, минералды тұз, су, дәрумендер жасуша мен тіндерді қалпына келтіруге, энергия шығынын және ағзаның қажеттерін толтыруға арналған басқа да заттар алады. Осы заттардың барлығы күрделі алмасу процесіне түсіп ыдырайды да ағзадан шығарылады. Ақуыздар, кӛмірсулар, майлар ағзаны энергиямен қамтамасыз етуде басты қызмет атқарады/
Тамақтану арқылы 3 -өмірлік функциялар жүзеге асады: 1. Пластикалық - жасуша мен тіндердің дамуы және үздіксіз жаңаруы қамтамасыз етіледі.
2. Энергетикалық - тыныш жағдайда және кез-келген жүктемелерде қажет болған энергиямен қамтамасыз етіледі.
3. Реттеуші - фермент, гормон және басқа зат алмасу процестерін реттеушілердің түзілуіне қажетті заттар қамтамасыз етіледі.
Тағамдық заттардың құрамын, олардың тамақтану заттарындағы калориясын арнайы кестелер арқылы анықтауға болады. Ағзаның физиологиялық қажеттіліктерін есепке алып тағамдық рацион калориясын есептеу қиын емес. Тағам құрамының калориялығы әр түрлі болуына қарамастан, тағам мӛлшерін қабылдаған кезде асқазанды оптимальді толтырып, тойымдылық сезімін тудыру керек. Тойымдылық сезімінің созылу уақыты асқазандағы тағамның ыдырау ұзақтығына байланысты болады. Кӛмірсу тағамы асқазанда ұзақ тұрмайды, екінші орында ақуыздар, ең соңынан майлар ыдырайды.
Асқазан сӛлінің бӛлінуін күшейтетін күшті тітіркендіргіштерді (ащы дәмдегіштер, спиртті ішімдіктер) кӛп қабылдауға болмайды. Кӛкӛністерді кеңінен қолдану ұсынылады, ӛйткені олар тағамның дәмдік қасиеттерін жақсартып, тәбетті қоздырады.
Сау адамның рационалды тамақтану негіздері: 1. Тәуліктік рационды, тамақтың жалпы мӛлшерін сақтау (тамақтың жеткілікті энергетикалық құндылығы тәулігіне 2800-3000 ккал құрайды және адамның ӛмір сүру қалпына байланысты болады).
2. Ағзаның қалыпты қызмет жасауы үшін тамақты тәулігіне 4 рет қабылдаған пайдалы. Тәуліктік рацион келесі пропорцияларда құрастырылуы керек: таңертеңгі ас - тәуліктік рационның 25%, түскі ас -30%, түстен кейінгі ас (полдник) - 20%, кешкі ас - 25% құрауы қажет.
3. Түнге қарай ақуыз қабылдау ұсынылмайды, ӛйткені ол жүйке жүйесін қоздырады.
4. Ақуыз, майлар, кӛмірсулар (1:1:4), минералды заттар, дәрумендердің, судың түсуі балансталған болуы қажет және ағзаның энергия жұмсауына байланысты (жынысы, жасы, еңбек жағдайы) болып келеді. Сауықтыру тамақтандыруды ҧйымдастыру Емдік тамақтандыру (диетотерапия) – комплексті емдеудің ең маңызды элементі. Әдетте, ол емдеудің басқа әдістерімен (фармакотерапия, физиотерапевттік ем-шаралар) қатар жүргізіледі. Кейбір жағдайда ас-қорыту жүйесін немесе зат алмасу процестерін емдегенде емдік тамақтандыру басты емдік терапияға жатады, басқа жағдайда науқастың тезірек сауығуына жағымды тиімділігін береді.
Тәуліктік емдеу рационын диета деп атайды. Диеталық тәртіп аурудың ерекшелігіне, оның кезеңдеріне, сырқаттың жағдайына қарай белгіленеді.
Кез-келген диета емдік тамақтандырудың келесі негізгі принциптерімен сипатталуы керек:
1. Калориялығы және химиялық құрамы (ақуыз, май, кӛмірсу, минералды заттар, дәрумендердің белгілі мӛлшері);
2. Тағамның физикалық қасиеттері (кӛлемі, салмағы, температурасы, консистенциясы);
3. Рұқсат етілген тағамдардың толық қамтылуы;
4. Тағамды ӛңдеудің ерекшелігі;
5. Тамақтану тәртібі.
