1. Семіз жарау байда бар, құйрығы бітеу қойда бар (Бұхар)

Ресми іс-қағаздарының тілін арнайы зерттеген Л.Дүйсембекова XVІІІ ғасырдағы мұраларға

жүктеу/скачать 0,63 Mb.

бет	3/4
Дата	16.10.2023
өлшемі	0,63 Mb.
	#116461
түрі	Құрамы

1 2 3 4

Байланысты:
ӘДЕБИ ТІЛ 6 апта

Ресми іс-қағаздарының тілін арнайы зерттеген Л.Дүйсембекова XVІІІ ғасырдағы мұраларға:

Ресми іс-қағаздарының тілін арнайы зерттеген Л.Дүйсембекова XVІІІ ғасырдағы мұраларға:
1. Қайып хан елшілерінің қазақтардың Ресеймен тату тұру тілегі туралы мәлімдемесі. 1716 жылғы 13 қыркүйек.
2 Қайып ханның жоңғарларга қарсы бірлесіп аттану үшін әскер жіберу туралы өтініш жасап император І Петрге жазған хаты. 1718 жыл 10 желтоқсан.
3. Кіші жүз ханы Әбілхайырдың өзінің қол астындағы адамдарымен бірге Ресей бодандығына алуды сұрап әйел патша Айна Иоанновнаға жазған хаты. 1730 жыл 8 қыркүйек.
4. Хандар Әбілхайыр мен Сәмекенің, Нұралы сұлтанның, Бопай ханшаның қарақалпақ ханы мен старшындарының өздерінің Ресей бодандығын алғаны туралы императрица Аннаға хаты. 1731 жыл, 2 каңтар.

Шендестіре салыстырулардың үшінші бір түрі жаратылыстағы ұқсастықты адам өмірімен ұштастырып, екеуінің сапалық белгілерін оқшаулап даралай айтып жырлау болып келеді.Мәселен, жырау ақ сұңқар құстың баласы ұяда алтау өскенмен,соның біреуінің-ақ жемді ұзақтан ілетін алғыр боп туатынын меңзеп айту арқылы
Ақ сұңқар құстың баласы, ұяда алтау болмас па…Алғырының белгісі, ұзақтан жемді ілмес пе…Айырып жемін бермес пе…Алғырынан айрылса, қанаты түптен қайрылса, құс жаманы жапалақ,оған да қор болмас па”) адамдар арасындағы игі жақсылардың өлмес істерін сол сұңқар бейнесімен астастыра сипаттайды.

Болжау толғауларына: “Ханға жауап айтпасам”, “Он екі айда жаз келер”, “Абылай ханның қасында” т.б жатады. Насихат толғауларына: “Айналасын жер тұтқан”, “Жар басына қонбаңыз”, “Асқар таудың өлгені” т.б

Асанқайғы жырларында көрініс тапқан жұмбақ үлгісінде келетін орағыта астарлау, пернелеу тәсілдері де Бұхарда өз көрінісін тапты.
Бұхар толғауларында “Құрсағы құшақ байлардан дәулет таймас демеңіз,өйткені дүние өтпелі, соны да ескер, деген ақылды айту үшін: “Айналасын жер тұтқан Айды батпас демеңіз, Айнала ішсе таусылып,Көл суалмас демеңіз”сияқты шендестірулер кездеседі.
Бұхар толғауларындағы әдеби бейне жасаеудың қалыпты түрі егіз ұғымды салыстыруларға құрылып отырады. Мұның үш түрі бар десек, біріншісі, айтар ойға іштей астасып, соның тікелей көрінісі, нәтижесі ретінде құрылатын сипаттамалар болса
Бұхар қолданған тұрақты есім сөз эпитеттерді санаулы ғана деп бағалаған Қ. Өміралиевтің пікіріне профессор Р.Сыздықова қарсы пікір айтады,яғни олар сан жағынан мол екендігін айта келіп,мындай есім эпитеттерді келтіреді: үшкілсіз көйлек, бес уақытты бес намаз, сегіз қиыр шар тарап, еңсесі биік кең сарай, қу таяқты кедей, ақ сұңқар құс, толғамалы қамшы, он сан алаш, төрт құбыла, көк дабыл, тең құрбы, алтын тұғыр т.б.
“яғни –ған жұрнақты өткен шақ есімше арқылы келген эпитетті тіркестер тобына, ардақталған сұлулық, желкілдеген ту, жер қайысқан қол, омыртқасы үзілген, тар құрсағын кеңіткен, тас емшегін жібіткен бала т.б.
Бастан – аяқ ұйқас үшін алынған риторикалық сұрау күйінде келеді: “Көкте бұлт сөгілсе,көктеп болмас, не пайда. Көкіректен жан шықса, қайтып келмес не пайда”.

жүктеу/скачать 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4