№1 тақырып: Кіріспе. Тұрғындар географиясы пәні, оның міндеттері мен маңызы

Бұл факторлардың әсері туу мен өлімге тиімді емес, күрделі және қарама-қарсы. Мүмкін, осы факторлардың біреуі тікелей қарсы бағытта әсер етуі мүмкін: материалдық жағдайдың жақсаруы өлімнің азаюына, әсіресе, балалардың, енді бір жағынан халықтардың ұзақ өмір сүретіндер қатарын көбейтсе, ол деген өлімнің көбеюін арттырады.

Өсім, өлім және табиғи өсіп – өлу көрсеткіштеріндегі өзгерістерді талдау. Жекелеген және белгілі бір топтағы мемлекеттер бойынша жалпы және ұқсас тенденцияларды анықтау.

1. 
   Жекелеген мемлекеттер бойынша  өсім, өлім, және  табиғи
   өсіп-өнудің карқынын көрсететін графиктер жасау. /кесте №1/
   

2. 
   Экономикалық жасы дамыған елдердегі өсімінің азаюы және дамып  келе елдердегі бұл үрдістің ерекшелігіне сипаттама беру.
   

І типтегі елдер үшін басты мәселе өсіп-өну, аталықты (латын сөзінен Pater-әке) тиісті құрал ретінде дамытып, демографиялық саясаткерлер табиғи өсіп-өнуге қарағанда, депопуляция процесін тоқтатуды қолға алуда.

ІІ типтегі көбеюге халықтардың жоғары деңгейде тууы жатады, табиғи өсудің және осыған қатысты өлімнің төменгі көрсеткіші сипатталады. Өсіп-өнудің бұл түрі мына елдерге тән: Африка, Азия, Латын Америкасы. Алдыңғы орында Кения (55-14 = 41); Танзания (50-15 = 35); Нигерия (50-17= 33) болып табылады.

Бұл елдер үшін ең маңызды мәселе тууды міндетті түрде қысқарту болып табылады.

Мысалы, 1951ж Үндістанда «жанұяны жоспарлау» атты ұлттық бағдарлама қабылданды, сонымен қатар, Қытай конституциясында да бала туудың жоспары жазылған. Алайда, көптеген мұсылман елдері, атап айтсақ, Азия және Африкада бұл саясатқа діни көзқарастар бойынша қарсы.

3. 
   Әртүрлі типтегі мемлекеттерде өсімінің төмендеуі неліктен біріңғай
   емес? Дамып келе жатқан елдердегі өсім және өлімнің төмендеу қарқыны неліктен?
   

Осындай дәстүрлердің қаншалықты күшті екендігіне Қытайды мысал ретінде келтіруге болады, онда өте ерте заманнан бері көп балалы болу кең түрде тарады және отбасында мұрагер болатын ұл баланың міндетті түрде болуы керек болды. Тууды азайту жоспары, 80ж дүниеге келген қыз балаларды өлтірудің көбеюіне алып келді, ол өз кезегінде жаңа туылғандардың жыныстық пропорциясының бұзылуына әсер етті, мысалы, 100 қызға 105 ұл келудің орнына – 100 қызға 112 ұл келетін болды (Население мира, с.66).

4. 
   Дамып келе жатқан елдердегі өсім және өлімнің көрсеткіштерінің бір –
   бірін   айырмашылығы неліктен?
   

Мысалға алатын болсақ, Ресейде қоғамдық жұмыспен айналысатын әйелдер саны 51% (80ж - 52%), АҚШ-та - 44%, Франция мен Жапонияда - 30%, көптеген дамушы елдерде бұл көрсеткіш 30%-ды құрайды.

Туудың төмендеуіне урбанизация (латынша қала) маңызды әсер етеді. Мысалы, Ресейде ауылдық жерлерде туу деңгейі 2%-ға жоғары.

Тақырып бойынша  мынадай есептерді шығару керек:

-       өсімнің, өлімнің  табиғи және механикалық өсіп - өнудің, жалпы өсіп - өнудің және Покровский көрсеткішін есептеу.

Халықтың өсім, өлімі  және өсіп - өнуі /млн адам/.

Есепті мынандай формулаларды қолдану арқылы шешуге болады:   

а/ Халықтың бір жыл бойынша
орташа саны  S =  S₁ + S₂= 793000+801755=797377

2 2

в/ К _өлім = өсімнің саны х 1000 / халықтың орта саны=7165*1000/797377=8,9

г/ К _{өсіп-өну} = өсімнің саны - өлімнің саны / халықтың орта саны  х 10000 немесе К _{өсіп-өну} = К _өсім- К _өлім=15920-7165=8755

д/ К _{жалпы өсу} =жыл аяғындағы халық саны – халықтың жыл басындағы / халықтың орта саны= (793000+801755)/797377=2

е/ К _{сеханикалық өсім} =К _{жалпы өсу}  - К _{өсіп-өну}
ж/ Покровский көрсеткіші = өсімнің саны / өлімнің саны=15920/7165=2.22

Мемлекеттер	Өсім						Өлім
	1950	1960	1970	1980	1990	1950		1960	1970	1980	1990
Қазақстан		37,2	23,4	23,8	24,6	11,7		6,6	6,0	8	7,7
Ресей	26,7	23,7	18,4	15,9	15,7	9,5		9,4	9,5	8,6	8,7
АҚШ	24,5	23,7	18,4	15,4	15,7	9,5		9,4	9,5	8,7	8,7
Жапония	23,7	17,2	18,9	13,7	12,5	7,5		6,9	6,9	6,2	6,2
Франция	19,5	17,9	16,8	14,9	14,1	12,7		11,5	10,7	10,2	10,1
Ұлыбритания	15,9	17,5	16,5	13,5	13,3	11,8		11,8	11,8	11,8	11,9
Польша	31	22,6	16,6	19,5	17	8,5		8	8,1	9,9	10,1
Болгария	21,7	17,8	16,3	14,5	13,5	9,9		8,5	9,1	11,1	11,4
Румыния	24,9	19,1	21,1	18	15,8	9		9,6	9,5	10,4	10,9
Мексика	44,4	44,5	42,1	35,3	32,7	17,8		10,8	9,2	6,2	5,6
Бразилия	43,0	42,1	37	31	20,9	21		14	10,5	6	6,2
Монголия		41,2	40,2	37,9	36,9			13,4	12,3	10,4	9,4
Үндістан	45	41,5	36,8	33,7	37,7	22,7		17	15,7	12,6	11,6
Нигерия	55	49,0	49,5	50,3	49,3	25		20,5	19,9	17,8	16,8