10 дәріс: Бірге жазылатын сөздердің емлесі. Бөлек жазылатын сөздердің емлесі Қарастырылатын сұрақтар
жүктеу/скачать 46,47 Kb.
|
1 2
| Бірге жазылатын сөздердің емлесі
§31. Екі түбірден құралған зат пен ұғым атауы бірге жазылады: betperde, jerjańǵaq, jertóle, myrzaqamaq, sharaına, kásipodaq, oıtolǵaq, oıtúrtki, pernetaqta, baǵdarsham, beınebaıan, sózjumbaq, bessaıys; tósbelgi, baǵdarsham, sýsabyn. §32. Анықтауыштық қатынастан ажыраған, бір заттың, ұғымның атауына айналған күрделі сөздер бірге жазылады: betoramal, shaıqasyq, ıissabyn, atqora, tońmaı, aqbóken, qaraqotyr, qarakóje, táttishaı, keńesshaı. §33. Екінші сыңары -lyq (-lik, -dyq, -dik, -tyq, -tik) қосымшасымен келген сөздер бірге жазылады: ortaazıalyq, batyseýropalyq, janshoshyrlyq, jerjúzilik, dúnıejúzilik, jankúıerlik; kóptomdyq, arampıǵyldyq, júrekjutqandyq, búkilálemdik, keńpeıildik, atatildik; jalpyhalyqtyq, qıyrshyǵystyq, kóńiljyqpastyq, birrettik, ónerkásiptik. §34. Екінші сыңары -ar (-er, -r) қосымшасымен келген бір зат не ұғым атаулары бірге жазылады: aýyzashar, altybasar, atustar, besikkesalar, bosaǵaattar, ıtyryldatar, qazanbuzar, qolustatar; atqaminer, kindikkeser, qapteser, qolkeser; qoltyqsúıer. §35. Екінші сыңары -lar (-ler, -dar, -der, -tar, -ter) қосымшасымен келген ботаникалық, зоологиялық терминдер мен атаулар бірге жазылады: ashatuıaqtylar, jylyqandylar, jupjapyraqtylar, balyqqorektiler, tamyrjemistiler, daragúldiler; qaıshyaýyzdar, sýjuldyzdar, jalańkózder, beldikgúlder, tájigúlder; teńgebalyqtar, júzbeqanattar, aǵashkemirgishter, búıirjúzgishter, kúnsúıgishter. §36. Екінші сыңары -qysh (-kish, -ǵysh, -gish) қосымшасымен келген құрал-сайман атаулары және техникалық атаулар бірге жазылады: sydyrajyrtqysh, qumshashqysh, ettartqysh, shańsúrtkish, kespekeskish, sýsepkish; sabynsalǵysh, pishenjınaǵysh, tisjýǵysh, sýólshegish, daqketirgish, órtsóndirgish. §37. Екінші сыңары -ty (-ti, -dy, -di), -pa (-pe, -ba, -be, -ma, -me), -ys (-is, -s), -ǵy (-gi, -qy, -q) қосымшасымен келген лексикаланған тұрақты тіркестер мен зат атаулары бірге жазылады: sharýabasty, jumysbasty, qaǵazbasty, kúnqaqty, sýsoqty, atsoqty, jelqaqty, nemketti, týаbitti, kókeıtesti, qulaqkesti (qul), pyshaqkesti (tyıylý); súıkeısaldy; alypqashpa, ıekartpa, alypushpa, baýkespe, elkezbe; janbaǵys, ıtjyǵys, qulaqqaǵys, kireberis, shyǵaberis, kúnkóris; aýaqyzdyrǵy, býqyzdyrǵy, maıqaıyrǵy, aýasúzgi, jaryqtúsirgi; etshapqy, aqaýtapqy, bórioınaq, jynoınaq. §38. Бірінші сыңары әсіре, бір, көп, жалпы сияқты сөздермен келген атаулар бірге жазылады: ásiredinshildik, ásiresolshyl, ásirepatrıot; birjutym, birtoǵa, birqaınatym; kópmándi, kópmúshe, kópbalaly; jalpyulttyq, jalpymemlekettik, jalpyadamzattyq. §39. Екінші сыңары аралық, құмар, жанды, тану, таным, жай, хат, қағаз, ақы, ішілік сияқты сөздермен және сымақ қосымшасымен келген атаулар бірге жазылады: halyqaralyq, qalaaralyq, pánaralyq; ánqumar, ataqqumar, ázilqumar; aqynjandy, ultjandy, jaratylystaný, ádebıettaný, dintaný; tiltanym, dúnıetanym, eltanym; jylyjaı, jaǵajaı, shıpajaı; ashyqhat, qolhat, alǵyshat; ruqsatqaǵaz, kóshirmeqaǵaz, tusqaǵaz; zeınetaqy, járdemaqy, shákirtaqy; mekemeishilik, mektepishilik, ujymishilik және ákimsymaq, sheshensymaq, bastyqsymaq. §40. Еш, әр, кей, бір, қай, қайсы, әлде сөздерімен келген есімдіктер, сын есімдер, үстеулер түбір тұлғалары өзгертілмей, бірге жазылады: eshkim, eshbir, eshqandaı; árkim, árbir, árdaıym; keıbir, keıbireý; birdeńe, birneshe, birtalaı; qaıbir, qaısybir, qaısybireý; áldeqalaı, áldeqaıda, áldeqashan, ártúrli, árqıly. Е с к е р т у. Еш, әр, кей, бір, қай, әлде сөздері зат есімдермен тіркескенде, бөлек жазылады: esh adam; ár el, ár ata-ana; keı bala, keı oqýshy; bir jumys, bir tapsyrma; qaı zaman, qaı ýaqyt; álde shyn, álde ótirik. §41. Сыңарлары тура мағынасынан ажыраған күрделі атаулар бірге жазылады: kereńqulaq (өс.), ıtsandyq (өс.), kelteshash (өс.); aqqus (құрал), qaztańdaı (өс.), dоlantopshy (өс.); aqlaq (тамақ), aqjúrek (өс.), aqbıkesh (тамақ), ıttúınek (өс.), kermeksabyn (өс.), kórsary (құс), soqyrishek, soqyrteke, sútemshek (өс.). §42. Бірінші сыңары ақ, қара, сары, көк, қызыл, ала, боз тәрізді түс атауларымен келген күрделі сөздер бірге жазылады: aqbas tyrna, aqbaýyr jarǵanat, aqıyq (құс), aqqutan, aqqý, aqterek (өс.), aqshabaq (балық); qarabaı, qaraqus, qaraaǵash (өс.); saryandyz (өс.), sarybýyn (ауру), sarygúl; kókqutan (құс), kókbasgúl (өс.), kókbasshóp (өс.); qyzylqasqyr (аң), qyzylarsha (өс.), qyzylbıdaı; alabuǵa (балық), alabota (өс.), alabulbul (құс); bozbetege (өс.), boztorǵaı. §43. Жеке тұрғандағы лексикалық мағынасынан ажыраған қой, сиыр, түйе, бота, қозы, am, қоян, аю, бөрі, қасқыр, ит немесе құм, су, бал, у, сор сөздерімен тіркескен атаулар мен терминдер бірге жазылады: qoıbaljýa, qoıjýsan (өс.), sıyrjońyshqa (өс.), túıejarys (этн.), botabúrgen (өс.), qozygúl (өс.), atqulaq (өс.), qoıansúıek (өс.), aıýbaldyrǵan (өс.), aıýbadam (өс.), bóriqaraqat (өс.), qasqyrjem (өс.), ıtbúldirgen (өс.), qumberish (өс.), sýbetege (өс.), balqaraǵaı (өс.), ýkekire, ýbıdaıyq (өс.), sorqańbaq (өс.). Е с к е р т у. Ақ, қара, қызыл, қоңыр, сұр, шұбар сөздері аң-құс, өсімдік түсін айыру үшін қолданылатын болса, бөлек жазылады: aq alabota, qara qarǵa, qyzyl túlki, qońyr aıý, sur jylan, shubar baqa. §44. Eкінші сыңары шөп, гүл, тікен, жапырақ, тамыр, құс, балық, тауық, құрт, жидек, жеміс, қат сияқты жалпы атау болып келетін тіркестер бірге жазылады: emenshóp, qońyraýshóp; kúımesgúl, qaltagúl; sortiken, shaǵyrtiken; túımejapyraq, sútjapyraq; altyntamyr, beltamyr; totyqus, kókqus; taraqbalyq, qylyshbalyq; kúrketaýyq, túıetaýyq; qaraqurt, bósirqurt; qyzyljıdek, ıtjıdek; tamyrjemis, torjemis; qaraqat, qyzylqat. §45. Лексикаланған фразеологизмдер және олардың қосымшалы түрлері бірге жазылады: aqsaqal, aqsúıek, aqnıet, aqnıettik, aqkóńil, aqkóńildilik; kóshbasshy, dúnıeqońyzdaný, erjúrek, erjúrektik, janpıda, janpıdalyq, ataqonys; basqosý, atsalysý, atústi. §46. Бірінші сыңары аван, авиа, авто, агро, анти, аэро, гидро, гипер, еуро, изо, интра, инфра, кино, мега, мини, радио, теле, транс, ультра, фото, электр және бей сөздерімен келген атаулар бірге жазылады: avansahna, avıamektep, avtojol, avtokóik, agrokeshen, agrosharalar, antıbólshek, antıdene, aeroshana, aerotozań, elektrsúzgi, elektrustara, fotosýret, fototaldaýysh, gıdrobeket, gıdrokótergish, gıperbelsendi, gıperjazyqtyq, ınfraqurylym, ınfraqyzyl, ızosyzyq, ızotańba, kınoqondyrǵy, kınotaný, radıobaılanys, radıotolqyn, telearna, telejoba, transshegara, transulttyq, ýltradybys, ýltratolqyndy, еýrosport, Eýroodaq (бірақ: Eýrazıa), ıntraqurylym, ıntralıngvıstıka, megajoba, megajúıe, mınıjoba, mınıjospar және beıádep, beıkúná, beıhabar. жүктеу/скачать 46,47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2