№1.(2с.) Этнопедагогика ғылымы туралы

 

№1.(2с.) Этнопедагогика ғылымы туралы 

Этнопедагогика-  белгілі  бір  ұлттың  өзіне  ғана  тән  дүниетанымдық, 

тәрбиелік,  мәдени  мұрасы.Ол  -халық  ауыз  әдебиеті    мен  салт-дәстүрлер 

жинағы және ұлттық тәлім- тәрбиенің жазу мәдениетіндегі көрінісі.Қазақ 

этнопедагогикасының 

құрылымы.Оның 

негізі-қазақтың 

халық 

педагогикасы.Ауыз  әдебиеті  мұрасы  мен  халықтың  салт-дәстүрлері  , 

ұлттық педагогикалық ойлар  тарихы- этнопедагогиканың көрінісі.Этнос-

гректің  етнос-тайпа,  халық  деген  сөзі.Ғылымда  этнос  сөзінің 

қолданылуы.Ұлт  мәдениетін  ,  этностардың  шығу  тегін  методологиялық 

тұрғыдан  зерттеу-тарихшы  Лев  Гумилев-«Халықтар  қалай  пайда  болады 

және  жоғалады?»  Ленинград  университеті,1989.Этнос  туралы  3 

пікір:1.В.А.Анучкин-«бірыңғай 

географиялық 

жағдайда 

этнос 

мүшелерінің  бірлесіп  еңбек  етуі  олардың  табиғи    тіршілік  заңдылығын 

туғызды.»2.С.А.Токарев,    А.Г.Агеев  –этнос-«адам  баласының  әлеуметтік 

бірлестігінен  туған феномен».3.Л.Гумилев-адамның шығу тегін зерттеуде 

материяның  қоғамдық,  табиғи,диалектикалық    даму  заңдылығын, 

механикалық,  физикалық  ,  биологиялық    қозғалуы  мен  қоғамдық-

формациялық  даму  өзгерістерін  кешенді  түрде  алып  қарауды 

ұсынады.Қазақ этносы -15 ғасыр-Керей , Жәнібек бастаған тайпа бөлінді.-

қазақтар.Қазақ атауы-тарихи аңыз-қаз атауы, көне түркі тілі-елінен бөлініп 

шығып  ,  еркін  жүрушілер-еріктілер,  қазақ  құрамына  енген  сақ,  каспи, 

қазар,  аз-бірлескен  атауы.-болжамдар.Қазақ  этнопедагогикасының  ғылым 

ретінде  дамып  қалыптасуы.Оның  практикалық  негізі-ауыз  әдебиетінің 

түрлері,тірбиелік мәні,Әдеп, салт-сана , дәстүр туралы ұғым. 

 

№2(2с.) Этнопедагогиканың көне дәуірдегі қайнар көзі 

Қазақстандағы  этнопедагогикалық  ойлардың  даму  тарихы  қазақтың  жазу 

мәдениетімен  байланысты.(Руна,  араб,  латын,  кирилица)Ұлттық  тәлім-

тәрбие  негіздері  ежелгі  тас  жазуынан  бастау  алады.Этнопедагогикалық  

ойлардың даму тарихының жүйесі: 

1.Ежелгі дәуірдегі  тәлім-тәрбиелік ойлар.Ағартушылық негіздер-қазақтың 

ұлт-тайпалары жасаған жазу түрінде қалдырған өсиет-өнегелері. 

2.Қазақ  мемлекеті  қалыптасқан  XY-XIX  ғасырлардағы  ұлттық-

педагогикалық ойлар. 

3.Қазақстандағы    XIX  ғасырдың  аяғы  мен    XX  ғасырдың    басындағы 

этнопедагогикалық ойлар. 

4.Кейінгі  дәуірдегі    этнопедагогикалық  ойлар.(Ә.Табылдиев  «Қазақ 

этнопедагогикасы»А.,Санат,2001,135б.) 

IY-IX  ғасырдағы    көне  түркі  ескерткіштері-Орхон  жазба  ескерткіші-

Күлтегін,  Білге  қаған,  Тоныкөк  жазбалары,  ,  «Оғызнама»  дастаны, 

«Қорқыт ата» кітабы, Әл-Фараби еңбектері. 

X-XII  ғасыр  арасында  Ж.Баласағұни  «Құтты  білік»,  А.Яассауи  «Даналық 

кітабы»,  А.Иүгінеки  «Ақиқат  сыйы»,  М.Қашқари  «Түркі  тілдерінің 

сөздігі».-талдама жасау. 

                             Семинар №1(2с.) тақырыптары. 

1.Қорқыт ата шығармаларының тәрбиелік мәні. 

2.А.Яссауидың өсиет-өнегелері. «Даналық кітабы». 

3.Әлемнің  Екінші  ұстазы  атанған  әл-Фарабидің  этнопедагогикалық 

еңбектері. 

4.Ж.Баласағұнидың «Құтты білік»дастанының тәрбиелік мәні. 

                              

  Пайданылған кітаптар 

1.Қорқыт ата.Жинақ.А.,1992. 

2.Н.Келімбетов .Ежелгі дәуір әдебиеті.1-2т.А.,1991. 

3.Ахмет Яссауи.Диуани хикмет.А.,1993. 

4.Меһмет Соймен.Ғылым хал.Стамбу,1991. 

5.  Әл-Фараби.Философиялық  трактаттар.1973.,Әлеуметтік-эстетикалық 

трактаттар.А.,1975. 

6..Машанов А.Әл-Фараби және Абай.А.,1997. 

 

 

№3 (4с.)Қазақ халық ауыз әдебиетінің этнопедагогикалық мәні 

Халық  ауыз  әдебиетінің  үлгілері-құнды  мәдени  мұра.Қазақтың  тұрмыс-

салт  жырлары  –халық  педагогикасының  үлкен  саласы.Ауыз  әдебиеті 

үлгілерінің  тәрбиелік  мәні.Бесік  жыры,шілдехана  жыры,  жұбату,  тілек 

айту.  Тұсау  кесу  жыры.  Жаңылтпаш  –тіл  дамыту  тәсілі.Санамақтың 

тәрбиелік  мәні.Жұмбақтың  дүниетанымдық  рөлі.Мақал-мәтелдер-тәрбие 

құралы.Балалар  жыры.Мазақтамалар.Өтірік  өлең.Ойын  өлеңдер.Мәтінмен 

жұмыс.Шешендік  сөздердің  тәрбиелік  мәні.Сөз  атасы-Майқы  би.Тәуке 

хан,  Қазақтың  3  биі:Төле,  Қаз  дауысты  Қазбек,  Әйтеке.Сырым 

батыр.Түрлері:шешендік 

арнау, 

шешендік 

толғау, 

шешендік 

дау.Терме.Ертегілер,  тәрбиелік  мәні.Жыр-(өлең,  тақпақ,  айтыс,  дастан, 

арнау,т.б.)халық  педагогикасының  қуатты  құралы.Батырлық  жырлар-

отанға  сүйіспеншілік,  патриоттық  сезім,  ел  қорғау  идеясы.Ғашықтық 

жырлар-адал сезімді, таза махаббатты дәріптеу.Мәтінмен жұмыс. 

 

№4 (2с.)Қазақтың салт-дәстүрлерінің этнопедагогикалық мәні 

Этнопедагогиканың  бір  саласы-қазақ  халқының  салт-дәстүрлері.Қазақы 

дәстүр-ізеттілік, 

мейірімділік, 

қонақжайлылық, 

имандылық.Үлгілі, 

мәдениетті 

өнеге-әдеп.Халықтық 

әдеп-ұрпақ 

тәрбиесінің 

алтын 

арқауы.Салт-дәстүрлердің  ұлттық  санаға  сіңіп  ,  заңдастырылуы-салт-

сана.Ұлттық  сана  көрінісі-ұлттық  намыс,  ұлттық  абырой.Рәсімдер-

шілдехана,  баланы  қырқынан  шығару,  балаға  ат  қою,бесік  тойы, 

адамгершілік  тәрбиесі,ар,ұят-ұлттық  мінез,  әдеп  сақтау,имандылық, 

салауаттылық,  бата,  тілек  тілеу,  ат  тергеу,  сәлем  беру,  сәлем  ету.Сауап, 

кесір,  обал,  ысырап-халық  педагогикасының  уәжімдері.Жөн-жоралғы, 

кәде  рәсімдерінің  тәрбиелік  мәні.Еңбек  тәрбиесі:қой  бағу,  зергерлік, 

алаша,  кілем,  шекпен,  ши    тоқу  өнері.Аңшылық,  құсбегілік.Дене 

шынықтыру  тәрбиесі.Атқа  отыру,  күрес,  ат  жарыс,  көкпар,  аударыспақ, 

жаяу  жарыс,  найзаласу,  жамбы  ату.Табиғатты  қорғау  дәстүрі.Ата  тегін 

ардақтау.Төрт түлікті ардақ тұту.Наурыз тойы.Мәтінмен жұмыс. 

Семинар №2(2с.) Қазақтың салт-дәстүрлерінің этнопедагогикалық 

мәні 

1.Әдет, әдеп, дәстүр ұғымдарының мәні. 

2.Әдет-ғұрып, салт-сананың өмірде қолданылуы. 

3.Ырым, тыйым, жөн-жоралғы, рәсімдердің тәрбиелік мәні . 

3.Ұлттық намыс, ұлттық абырой, перзенттік парыз туралы түсінік. 

                1.Қалиев С.Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен  

                 тарихы.Алматы, Рауан, 1998. 

               2.Қалиев С.,Базилов Ж.Қазақ халқының салт-дәстүрлері және 

                 демократ      ағартушылары.Алматы, РБК,1993. 

               3. Жарықбаев Қ.,Қалиев С.Қазақ тәлім-тәрбиесі.Алматы, Санат,1995. 

 

 

 

 

№5(2с.) Қазақтың ағартушы педагог ғалымдарының этнопедагогика 

ғылымындағы орны 

Абайдың  ағартушылық  көзқарастары.Абай  өлеңдерінің  эстетикалық 

қуаты.Өнер, 

білімге 

шақырған 

өлеңдері.Көркемөнер 

жайлы 

лирикасы.Жастар  тәрбиесіне  арнаған  өлеңдері-«Ата-анаға  көз  қуаныш», 

«Заман 

ақыр 

жастары», 

«Сегіз 

аяқ», 

«Сабырсыз, 

арсыз 

, 

еріншек»,т.б.Қарасөздері.Бірінші  сөзі.Жетінші  қарасөзі,  Отыз  жетінші 

қарасөзі,Қырық төртінші сөзі, т.б. 

Шоқан  еңбектері-«Ыстықкөл  сапарлары»,  «Алты  шаһардың  жай-

жапсары»,  «Қазақтың  шежіресі»,  «Қазақтың  көші-қоны»,  «Дападағы 

мұсылмандық».-талдама жасау. 

Ы.Алтынсарин «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін үйретудің 

бастауыш құралы», «Мұсылмандық тұтқасы»-талдама жасау.  

 

Семинар №3 (2с.) 

1.Абай өлеңдерінің тәрбиелік мәні. 

2.Ыбырай шығармаларының тәрбиелік мәні 

3.Шоқан қазақ әдебиеті туралы. 

               1.Қалиев С.,Базилов Ж.Қазақ халқының салт-дәстүрлері және 

                 демократ      ағартушылары.Алматы, РБК,1993. 

               2. Жарықбаев Қ.,Қалиев С.Қазақ тәлім-тәрбиесі.Алматы, Санат,1995. 

    3. Ы.Алтынсарин Мұсылмандықтың тұтқасы.А.,1993. 

              4.Тажибаев .Педагогические взгляды А.Кунанбаева.А.,1968. 

 

            

 

№6(2с.) Қазақтың этнопедагогика ғылымының негізін салушы 

ғалымдар 

   А.Байтұрсынов –қазақ халқының рухани көсемі. «Қазақтың болжамдары 

мен  мақалдары»,  «Жоқтау»,  «Әдебиет  танытқыш»,  «Қазақша  әліппе», 

«Сауат  ашқыш»,  «Тіл  жұмсар»  ,  «Маса»,  «Қырық  мысал»  еңбектерінің 

тәрбиелік маңызы. 

М.Дулатов  «Қазақ»  газетін  шығарды.  «Есеп  құралы,    «Қирағат»-оқу 

құралдары.»Қазақ тілінің мұңы», «Қош келдің , Наурыз». 

 М.Жұмабаев  «Педагогика»  оқулығы.-бала  тәрбиесіне  арналды.Ұлттық 

тәрбиенің негізін қалаушы. 

Ж.Аймауытов  «Тәрбиеге  жетекші»,  «Психология  (Жан  жүйесі  мен  өнер 

таңдау)-ұлттық  мінез,  психология,  ішкі  сезім  күйлері,адамның  кісілігі 

туралы. 

Н.Құлжанова  «Мектепке  дейінгі  балаларды  тәрбиелеу»-педагогикалық 

жинақ. 

Семинар №4 (2с.) 

1.А.Байтұрсынов шығармаларының тәрбиелік мәні. 

2.Мағжан «Педагогикасындағы» тәрбие түрлері. 

3.Ж.Аймауытовтың  «Психология»  еңбегіндегі  ұлттық  мінез-құлық 

ерекшеліктері туралы. 

4.М.Дулат шығармаларындағы ұлттық тәлім-тәрбие. 

               1.Қалиев С.,Базилов Ж.Қазақ халқының салт-дәстүрлері және 

                 демократ      ағартушылары.Алматы, РБК,1993. 

   2. Жарықбаев Қ.,Қалиев С.Қазақ тәлім-тәрбиесі.Алматы, Санат,1995 

               3.Тажибаев .Педагогические взгляды А.Кунанбаева.А.,1968. 

              4.Табылдиев Ә.Халық тағылымы.А.,1995.,Әдеп әліппесі.А.,1997. 

             5.Торайғыров С.Шығармалар.Екі томдық.А.,Ғылым,1993. 

             6.М.Жұмабаев «Педагогика» 

             7.Ж.Аймауытов «Психология» 

 

№7(2с.) 30-70-жылдардағы қазақ этнопедагогикасының даму жайы 

1933ж.Бүкілодақтық  Орталық  партия  комитетінің  (Мектеп  оқулықтары 

туралы)  қаулысының  шығуы.М.Әуезов  «Ғылым»,  «Мәдениет  һәм  ұлт» 

мақаласы, «Қазақ әдебиетінің тарихы» оқулығы, «Жеткіншек» оқу құралы. 

Ұлт мектептерінің тарихы мен оқу-тәрбие  ісі проблемасымен Т.Тәжібаев 

«XIX-ғ.екінші  жартысындағы  Қазақстандағы  ағартушылық  ой-пікірлер», 

«Жалпы  психология»,  «Абайдың  психологиялық  және  педагогикалық 

көзқарасы»,  Ә.Сыдықов «Ы.Алтынсариннің  педагогикалық идеялары мен 

ағартушылық қызметі», Ә.Сембаев «Қазақстанда кеңестік мектептің даму 

тарихы»  айналысты. 

 

Семинар №5(2с.) 

1.1930-1970 жылдардағы ұлттық педагогиканың дамуы. 

2.Т.Тәжібаевтың ұлттық педагогиканы дамытудағы еңбегі. 

3.Ә.Сембаев-қазақ мектептері тарихын тұңғыш зерттеуші. 

                1.Қалиев С.Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен  

                 тарихы.Алматы, Рауан, 1998. 

               2.Қалиев С.,Базилов Ж.Қазақ халқының салт-дәстүрлері және 

                 демократ      ағартушылары.Алматы, РБК,1993. 

      3.Жарықбаев Қ.,Қалиев С.Қазақ тәлім-тәрбиесі.Алматы, Санат,1995. 

       4.Ұзақбаева С.Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі халық  

        дәстүрлері.А.,Білім, 1990. 

 

№8(2с.)  1970-1995-жылдардағы қазақ этнопедагогикасы ғылымының 

даму жайы 

 70-жылдардың  басында  КСРО  халықтарының  көне  мәдениетін  қайта 

жинау,  зерттеу  ісі  басталды.Ғалымдар  этнопедагогика  мәселелерімен 

айналысты.Елімізде  ғалымдар  М.Ғабдуллин  «Қазақ  халқының  ауыз 

әдебиеті»,  жауынгер  Б.Момышұлы  «Соғыс  психологиясы»,  М.Әлімбаев 

«Халық-қапысыз 

тәрбиеші», 

Б.Адамбаев 

«Халық 

даналығы», 

Қ.Жарықбаев 

«Аталар 

сөзі-ақылдың 

көзі», 

С.Қалиев 

«Халық 

педагогикасының ауыз  әдебиетіндегі  көрінісі»,«XY-XIX-ғасырдағы  ақын-

жыраулар 

поэзиясындағы 

педагогикалық 

ойлар» 

этнопедагогика 

тақырыбында  зерттеу  жүргізді.  Қазақ  этнографиясының  кең  өріс  алуы 

егеменді  ел  болуға  ұласты.Педагогикалық  ойдың  14  ғасырлық  

Антологиясының  көп  томдығы  шықты-құрастырушылар-Қ.Жарықбаев, 

С.Қалиев.Оқу құралдары шықты. 

 

 

№9(2с.) Тәуелсіздік кезеңдегі қазақ этнопедагогикасының зерттелуі 

Егемендік 

алумен 

байланысты 

қазақ 

тілі 

ғылым 

тіліне 

айналды.Кандидаттық, 

докторлық 

диссертациялар 

ана 

тілінде 

қорғалды.1991-1996  жылдар  арасында  этнопедагогика  проблемалары 

мәселесіне арналған  төрт докторлық (С.Ұзақбаева, А.Балтабаев, С.Қалиев 

К.Қожахметова), 20-ға тарта кандидаттық диссертация қорғалды. 

  Орта  мектеп  мұғалімдері  мен  оқушыларына  арналған  «Әдеп  және 

жантану»(Қ.Жарықбаев, 

Ә.Табылдиев), 

«Қазақ 

халқының 

салт-

дәстүрлері»-ұжымдық  жинақ  ,  «Қазақ  тәлім-тәрбиесі»(Қ.Жарықбаев, 

С.Қалиев),  «Қазақ этнопедагогикасы» (Ә.Табылдиев).