1989 жылдың 22 қыр күйе- гінде елімізде тұңғыш Тіл туралы Заң қабылданды. Бұл ел өміріндегі айтулы оқиға болатын. Аталған заңда еліміздегі мемлекеттік тіл
жүктеу/скачать 18,05 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚР Парламенті Сенатының бұ- рын ғы депутаты Нұрлан Оразалин Мемлекет басшы сының стратегия- сы мен реформаларын заңнамалық
- Ж.С РСЕНОВА «Хельсинки рухы Астана рухына ұласты» Құрмет грамотасын табыс етті Баспасөз мәслихатын өткізді
- ТМД ЕЛДЕРІ БАСШЫЛАРЫНЫҢ КЕҢЕСІ
- Жаңадан тағайындалған ҚР Премьер-министрі Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында әлеуметтік маңызы бар азық-түлік
- АНА ТІЛІ
- Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданын- да оқушылар арасында дәс түрлі XVII рес- публикалық Абай оқулары тті.
- Ақт беде Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай этнографиялық фестиваль тті. «Дәстүрлі мұра жаңғырығы» атты танымдық фести
- Қазақстан халқының ұлттық тағамдарының «Той қазан – 2016» фестивалі «Медеу» биіктаулы мұз айдынында тті. Бұл шара
- Өмірзақ АЙТБАЙҰЛЫ, академик, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президенті
- Содан бері тіл майданында толассыз күрес жүргізіп келе жатқан «Қазақ тілі» қоғамына да 25 жыл
профессор ұйымдастырылмапты. 1971 жылдан бері қарай әлемдегі қайыршы және кедей мемлекеттер саны 25-тен 49-ға скен. Бұл кедей мемлекеттердің экономикалық даму моделдері қате. Демек, ол модел- дер қайта қаралмаса дамудың жолы ашылмайды. К лемі шағын Сингапур, Катар, Араб эмираттығы, Бруней, Ку- вейт, Израиль, Бахрейн сияқты мем- лекеттер әлемдік саясат тақтасында белгілі ойыншыларға айналып отыр. Осы кішігірім мемлекеттер жан басына шаққандағы ішкі жиынтық нім к лемі деңгейінде БРИК-Бразилия, Ресей және Қытай сияқты аса ірі мемлекеттерді артқа қалдырып отыр. Қазақстан Президенті орта к лемдегі мемлекеттер әлемде шешуші р л атқаруы керек деп есептейді. Себебі олардың саны к п. Сондықтан орта к лемді елдер консенсустық негізде ғаламдық стратегиялық шешімдерді қабылдатуға ықпал ете алады деген пікір айтты. Орта к лемдегі мемлекеттер қатарына енетін Қазақстан тәуелсіздік ала салысы- мен әлемдік ркениетті қауымдастыққа кіру үшін ашық қоғам орнатты. Ашық қоғамның кемшіліктері мен зияны- нан қарағанда артықшылықтары мол екендігін Қазақстан басшылығы жақсы ұқты. Осындай белсенділіктің объективті базасы Қазақстанның мол табиғи ресурс- тары және геосаяси орналасуы болды. Елдің геосаяси жағдайы оны Батыс пен Шығысты жалғастырушы к пірге айналдыруға бастады. 1955 жылы Вена қаласында Қазақстан ЕЫҚҰ жанындағы зінің тұрақты кілдігін ашса, 1999 жылғы қаңтарда Алматыдағы ЕЫҚҰ орталығы ашылды. 2007 жылы Мад- ридте ткен ЕЫҚҰ-ке мүше елдердің сыртқы істер министрлерінің жиынында Қазақстан 2010 жылы ЕЫҚҰ т раға бола- ды деп шешілді. Астана саммитінде ЕЫҚҰ 57 мүше мемлекеті 10 сағаттан астам талқылаудан кейін «Астана декларациясын» қабылдай алды. К птеген мәселеге қатысты мүлдем жанаспайтын, қарама-қарсы позициялар болғаны ақиқат. Мысалы, Ресей-Грузия, зербайжан-Армения қайшылықты позицияларын бір арнаға иліктіру те қиын болды. Сағат 13.00-де қабылдануы тиіс Астана декларациясын қабылдау түн ортасында бірақ аяқталды. Рәсімдеу ережелеріне сәйкес Астана Декларация- сы «Сам. Д1-10» н мірімен белгіленді. Астана Декларациясы Хельсинки Декла- рациясына жаңа үн қосты. «Хельсинки рухы Астана рухына ұласты» деп жазды сарапшылар. Астана Декларациясы 1975 жылғы Хельсинки Декларациясы қабылдан- ғаннан кейінгі әлемдік тәртіптер мен қатынастарға түбегейлі згерістерді есепке алады. Мұндағы жаңа идея
Сенат Т рағасы Қасым-Жомарт Тоқаев Парламенттің жоғарғы Ү к і м е т о т ы р ы с ы н а н к е й і н ткізіліп отырған мәслихат бол- ғ а н д ы қ т а н , о н д а н е г і з і н е н отырыс тың күн тәртібінде қарал- ған мәселелер талқыланды. Ди- зель отынының бағасына алаң- д а у ш ы л ы қ б і л д і р г е н т і л ш і н і ң сұрағына Энергетика министрі Қанат Бозымбаев дизель отыны бойынша ағымдағы ай күрделі бо- латынын, йткені, бүгінде отынның к п б лігі ауылшаруашылығына бағыт талатынына тоқталды. Ал шiлде айында елiмiзде қант күрт қымбаттаған болатын. Бұл мәселеге қ а т ы с т ы Ұ л т т ы қ э к о н о м и к а министрi Қуандық Бишiмбаев жа- уап берді. Оның айтуынша, бүгiнгi күнi нарықтағы жағдай тұрақталған. «Қант бағасы суiнiң себептерi бол- ды. Бiрiншiден, әлемдiк нарықтағы жағдайға байланысты, нақтырақ айтсақ, шикiзаттың бағасы 30 пайызға к терiлдi. Содан кейiн бiздiң ұлттық валютамыздың құны згердi. Осы екi себепке байланысты қант ндiрушiлер бағаны сiруге мәжбүр болды» дедi Қ.Бишiмбаев. Денсаулық сақтау және әлеу- м е т т і к д а м у м и н и с т р і Т а м а р а Дүйсенова з кезегінде ағымдағы жылы «Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020» бағдарламасы бойынша микронесиелеу к лемі ұлғайғанын хабарлады. згерістерге палатасының бұрынғы депутаты Нұрлан Оразалинге Құрмет грамо- тасын тапсырып, кәсіби біліктілігі м е н з а ң ж о б а л а р ы б о й ы н ш а белсенді жұмыс жасағандығын атап тті. Сондай-ақ Н.Оразалинге Қазақстан Жазушылар одағының т рағасы лауазымында табысты қызмет етуіне тілектестігін білдіріп, зінің шынайы алғысын жеткізді. сәйкес, енді шағын кәсіпкерлікті ынталандыруға бір шағын несиенің м лшері, оның ішінде ауылдық жерлерде 3-тен 6 млн теңгеге дейін скенін хабарлады. « А ғ ы м д а ғ ы ж ы л ы а д а м д а р алдыңғы жылға қарағанда үлкен к лемді несие алуы үшін схема- ларды згерттік» деді министр. Ол згерістерге сәйкес, енді шағын кәсіпкерлікті ынталандыруға бір шағын несиенің м лшері, оның ішінде ауылдық жерлерде 3-тен 6 м л н т е ң г е г е д е й і н с к е н і н , сәйкесінше, б лінген қаражаттың ж а л п ы к л е м і д е ұ л ғ а й ғ а н ы н атап тті. Сонымен қатар Ауыл шаруашылығы министрлігімен бірге 30 млрд теңгенің 10 млрд-ы дәл осы жобаға б лінгенін айтты. Ақпарат және коммуникация- лар министрі Дәурен Абаев Пав- лодар облысындағы Қызылқақ ауылындағы оқиғаға орай пікірімен б лісті. «Меніңше, таяу уақытта барлығын егжей-тегжейлі білетін боласыздар. Сіздер айтып тұрғандай оқиға біржақты әрі қарапайым емес. Бұл жайтқа байланысты белгілі бір тергеу шаралары жүргізіліп жатыр. Шыдамдылық керек және сіздер толық мән-жайды білетін боласыз- дар» деді Д.Абаев.
ТӘУЕЛСІЗДІК КҮНДЕЛІГІ ҮКІМЕТ МАРАПАТ
КЕЗДЕСУ ТМД ЕЛДЕРІ БАСШЫЛАРЫНЫҢ КЕҢЕСІ Осы аптада Мемлекет басшысы Қырғыз Республикасына жұмыс сапарымен барып, Бішкекте ткен Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері басшылары кеңесінің отырысына қатысты. Бұл алқалы жиында, сондай-ақ Арме- ния Президенті Серж Саргсян, зербай- жан Президенті Ильхам Алиев, Бела- русь Президенті Александр Лукашенко, Тәжікстан Президенті Эмомали Рахмон, Қырғызстан Президенті Алмазбек Атам- баев, Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин болды. Ал Достастыққа мүше басқа мемлекеттердің басшыла- ры келе алмағанымен, арнайы кілдері қатысты. Шағын құрамдағы кездесуді Қыр- ғызстан Президенті ашып, басқосуға қатысқаны үшін делегация басшыларына алғыс айтты, сондай-ақ Тәуелсіз Мемле- кеттер Достастығының мерейтойы – 25 жылдығымен құттықтады. Отырысты дайындап, ткізуге к мектескені үшін ТМД Атқарушы комитетінің т рағасы Сергей Лебедевке ризашылық білдірді. «Қырғыз Республикасы Достастық елде- рінің кеңесіне оның 25 жылдық мерейтойы қарсаңында т рағалық етіп, үлкен құрметке б ленді» деді Қырғызстан Президенті. Бұдан әрі отырыс кеңейтілген ауқымға ауысты. Онда гуманитарлық салада зара байланысты кеңейту аясында бірқатар шешімдер қаралды. ЖЕТІСУДАҒЫ ЖҮЗДЕСУ Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ткен аптада Алматы облысында жұмыс сапары- мен болып, ңірдегі бірқатар әлеуметтік, агро ндіріс және экономикалық нысан- дарды аралады. Алматы облысында болған жұмыс сапарын Талдықорғандағы аэропорт пен аэровокзал ғимараттарын қайта ж ндеу жұмыстарының барысымен танысудан бастаған Мемлекет басшысы ұшу-қону жолағын жаңарту жұмысы, әуежайды және ңірдің туристік инфрақұрылымын дамыту барысы хақында баяндамамен танысты. Одан кейін Елбасы Жетісудың т л дақылы – қант қызылшасын молынан сіретін Ескелді ауданындағы «Нам Г.Н.» шаруа қожалығының алқаптарын аралап, ауылшаруашылығы дақылдарын күтіп-
АНА ТІЛІ 3 №38 (1348) 22 – 28 қыркүйек 2016 жыл
ТІЛІ МЫҚТЫНЫҢ – ЕЛІ МЫҚТЫ АБАЙ ОҚУЛАРЫ ДӘСТҮРЛІ МҰРА ЖАҢҒЫРЫҒЫ БАЙҚАУ ШАРА
ФЕСТИВАЛЬ АШИДЫ ЖАНЫҢ... ЖҮЗДЕСУ
Шара Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі, «Дарын» респуб- ликалық ғылыми-практикалық орта лығы, Шығыс Қазақстан облысының білім басқар- масы, Семей қаласы мен Абай ауданының білім б лімдерінің ұйымдас тыруымен ткізілді. Сайысқа әділқазылық еткендер құрамында Абай қорық-мұра жайының директоры Б.Жүнісбеков болды. Байқауда 19 оқушы жүлдегер атанып, оларға дипломдар мен сертификаттар табыс етілді.
Қ а т ы с у ш ы л а р Б р і л і д е г і « М . у е з о в мұражай-үйін» тамашалап, Сырт Қасқабұ- лақтағы Абайдың туған жеріне саяхат жасады. «Еңлік-Кебек» ескерткіші жанындағы, «Үй тастағы», «Шілікті кезеңдегі» театрландырылған к ріністің куәгерлері болды. Сондай-ақ қонақтар Жидебайдағы тарихи орындарда бо- лып, ұлы ақынның соңғы он жылы ткен Абай мұражай-үйінің экспозициясымен танысып, «Абай-Шәкәрім» кесенелер кешеніне барып, ұлылар рухына тағзым етті.
Шара барысында ұйымдастырылған к рмеде қыштан, темір мен былғарыдан, ағаштан дайын- далатын ұлттық бұйымдар ұсынылды. Шеберлер здері дайындаған ұлттық бұйымдарын таныс- тырып, балаларға оның дайындалу жолдарын үйретті. Фестивальге 40-қа жуық нер иесі қатысты. Т рт бағытты қамтыған фестивальдің алғашқысында қазақтың киіз үйі мен оның тари- хы, этнографиялық атауы, әлемдік ркениеттегі орны түсіндірілді. Кейін т рт түлік пен оның німдері, тамақ ндірісі, күнделікті тұрмыста пайдаланылатын қол нер шеберлерінің бұйымдары таныстырылды. н мен күй, жыр, толғауларды Ғ.Жұбанова атындағы облыстық филармония әншілері орындады. «ТОЙ ҚАЗАН – 2016»
Фестивальге Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбек, Қазақстан халқы Ассам- блеясы т рағасының орынбасары Ералы Тоғжанов, Талдықорған қаласының әкімі Бағдат Қарасаев, этномәдени бірлестіктердің кілдері, алматылықтар мен қала қонақтары қатысты.
Мерекенің ең басты оқиғасы ретінде қаланың үздік шеф-аспазшыларынан ең дәмді етке байқау жүргізіліп, «Бауырсақ шоу» ткізілді. Сонымен бірге фестиваль қонақтары «Ұлттық киімдер» байқауынан ұлттық киімдерді тамашалады. Фестивальдің басты сахнасында Қазақстан халықтарының 11 ұлт кілдерінің мәдени орталықтары нер к рсетіп, эстрада жұлдыздарының концерті тті. Мерекелік шара аясында алғаш рет «Той қазан дауысы» ән байқауы ұйымдастырылды. 43 қатысушының арасынан іріктеліп алынған 10 нерпаз кәсіби музыканттармен бірге аңызға айналған «Медеу» сахнасында нер к рсетті. Т іл үшін күрес бұрынырақ басталған. Билік басына М.Горбачев келген- нен кейін «қайта құру» деген науқан басталған еді ғой. Соған орай қоғамда азды-к пті ашық пікірлер бой к рсете бастады. Сонымен бірге 1986 жылғы Қонаевтың орнынан алынып, Кольбиннің ел басшылығына тағайындалуы да жұртшылықтың наразылығын тудырды. Елдің ересек қауымы іштерінен тынды да, алаңға жас- тар шықты. Қазақ жастарының дүмпуі бүкіл Кеңес Одағын шарпып, ақыр соңында алып империяның күйреуіне алып келді. Міне, сол қазақ жастарын алаңға алып шыққан ұлттық намыс, ел тәуелсіздігі, ана тілінің мәселесі бо- латын.
1988-89 жылдардағы майданға бергісіз оқиғалар әлі күнге естен кетпейді. Республи- каның басшылығына Колбин келіп ұлттық мүдделер қыспаққа алына бастаған сайын қазақ зиялылары сана биігіне к теріле түскен еді. Бұл кезде Ұлттық Ғылым академиясы, Жазушылар одағы ана тіліміздің тағдырын с з еткен келелі жиындар мен басқосулардың мекеніне айналды. Қазақ баспас зі мен ақпарат құралдары ұлт намы- сын қозғайтын ойлы материалдар бере бастады. Егемендікке жетелейтін бұл іс-әрекеттердің де басты мәселесі тіл болатын. лденеше жыл бойы толассыз жүргізіліп келген орыстандыру саяса- тынан арылудың бір жолы қазақ тіліне еркіндік әперіп, оған мемлекеттік мәртебе беру екені ж нінде пікірталас рбіді. Тілші қауым арасында да бұл мәселе қызу әңгімеге айналды. 1988 жылдың қазан айының бір күнінде Тіл білімі институтының сол кездегі директоры, академик .Қайдаровтың жұмыс кабинетінде басқосу болды. Күн тәртібінде бір-ақ мәселе. Ол қазақ тілінің бүгінгі халі және оны сақтап қалу мен дамытудың жолдары. Бұл ж нінде академик қысқаша түсініктеме берді де қазақ тілін қазіргі (Басы 1-бетте) – « М ы н а т е л е а р н а л а р қ а л ы ң к рермен дердің қалтасымен байыған пысақай артистердің қызметшісі боп кеткен бе!?» деген ой келеді кейде... Артық айтсақ, Алла зі кешсін.Елдің с зін с йлеп, мұңын жоқтайтын кешегі Сағат шімбаев жүргізген «Қарыз бен парыз», «Жүректен қозғайық», Сұлтан Оразалинов эфирге шығарған Ғабит пен Ғабиден секілді ірі тұлғалардың Ұлт пен Ұрпақ, Адам мен Заман жайлы хабарлары, Ақселеу Сейдімбековтің әйгілі әнші Жәнібек Кәрменовпен сырласа отырып, Қазақ мәдениетінің арғы-бергі тарихы, әннің қадірі мен ұ л т т ы ң н а м ы с ы ж а й л ы а й т а т ы н айшықты ойлары қазір телеарналар эфирінде неге жоқ!? Ұлт пен Ұрпақ,Тіл мен Мәдениет, елім деп шеттен келіп, кейде баспанадан, енді бірде орыс тілін білмегендіктен жұмыссыз қалып, қиналып жүрген оралмандар жағдайы, шалғай ауылдардағы ауызсу мен жол мәселесі,қалалардың кешегі және
еді. дегеннен мемлекеттік тілді мәртебелендіру мәселесін қозғаған «Қазақ тілі» қоғамы да дүниеге осылай келген. С йтіп, 1989 жылдың 20-21 қазанында тұңғыш құрылтайда Республикалық «Қазақ тілі» қоғамы құрылды. Қоғам құрылмастан бұрын Қазақстанда қай тілді мемлекеттік тіл етеміз деген мәселе т ңірегінде к п талас- тартыстар түйіні Г.Колбин алдында болған арнайы комиссияның басқосуында шешілген еді. 26 адамнан құрылған бұл комиссия бұған дейінгі пікірлерді сарапқа сала келе, академик .Қайдардың қайсарлығының арқасында «Қазақ ССР-інде мемлекеттік тіл тек қазақ тілі болу керек» деген түйінге тоқтады. Қазақ ССР-інің сол кездегі Жоғарғы Кеңесіне сайланған халық қалаулылары здерінің ел мен тіл алдындағы перзенттік парыздарын адал орындап, 1989 жылы 22 қыркүйекте Тіл туралы тұңғыш заңымызды қабылдады. Онда қазақ тілі – мемлекеттік тіл болып таңбаланды. Бұл халқымыздың егемендік пен тәуелсіздік жолындағы күресінің алғашқы жеңістерінің бірі болатын. Қоғам бірден-ақ қанатын кең жайып, Қазақстанның барлық ңірінде зінің жергілікті ұйымдарын құра бастады. Қалалық, облыстық, аудандық, ауылдық ұйымдармен бірге ірі меке- мелерде біріккен комитеттер ұйымдастырды. Ел арасында тіліміздің рісін кеңейту жолдарын тынымсыз насихаттады. Осындай нақты іс- әрекеттер нәтижесінде Қоғам ел алдында бедел алып, халықтық қозғалысқа айналды. сіресе, Тіл заңы мен Мемлекеттік бағдарламаның іске қосылуына Қоғам қосқан үлес лшеусіз. Елдің санасын оятуда, ұлттық рухты к теруде б а с п а с з д і ң е р е к ш е м а ң ы з ғ а и е е к е н д і г і белгілі. Осыған байланысты біздің де әуелгі қолға алғанымыз баспас з болды. 1990 жылғы наурыздың 22-інде республикалық «Қазақ тілі» қоғамының үні ретінде мірге келген «Ана бүгінгі келбеті, оның ткен тарихы мен болашағы туралы, жастар проб- лемасы, елді алаң ғып отырған Жер мәселесі, жұмыс сыздық, кәсіпкерлерді қолдау, ауыл спорты, фермерлер мірі, эко логия, демография, атбегілік пен құсбегілік тақырыптары неге к терілмейді? Осы біз не тындырып жа- тырмыз деп з жұмысына есеп бе ретін телеарна басшылары бар ма қазір!?.. «..Айта берсін!» деп дабырадай айдар тағып, артистер жайлы сек- аяңды эфирге алып шығу не үшін және кімнің құрметі үшін керек болғанын түсінбей далмыз!? Осы мәселе жайлы таяуда ақпарат құралдарының бетінде бұрын Республикалык телеарнаның жауапты басшыларының бірі болған белгілі қаламгер, ұлтжанды азамат Марат Тоқашбаев та орынды пікірін айтты. Оның ойларын толық қуаттап, қолдауға әбден болады. сіресе, теле арна басшылары біздің бұл ой- пікірлерімізге кеш те болса назар са- лар деген үміттеміз. лде олар «...Айта берсін!» деп отыра бере ме!?.. Аталған шараны жастар ресурс- тық орталығының басшысы Алла- берген Қонарбаев ашып, жиынның мақсат-міндетін түсіндірді. Кез- десу кешіне еңбек ардагерлері ҚР Мәдениет қайраткері біл Жұма ғалиев, құрылыс саласының ардагері Шамұрза Байпақовтар келді. Жиында ардагерлер жастарға еңбексүйгіштік туралы здерінің ой-пікірлерін айтып, алғашқы тәлімгерлері туралы әңгімеледі. Басқосу барысында жастар та- р а п ы н а н « А т а м е к е н » ұ л т т ы қ палатасының маманы Айгерім Бақтыгелдиева мен аудандық жұмыспен қамту орталығының жас маманы Руслан Махмутов- тар с з алып, казіргі қоғам ту- р а л ы о н ы ң і ш і н д е ж ұ м ы с ш ы басты шарттарының бірі – тіл тәуелсіздігі деп білеміз. Сондай-ақ Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамын мемлекеттік деңгейдегі аса ауқымды істі қолға алған іргелі, к п тармақты қоғамдық ұйым деуге де болатыны анық. йткені Қоғамның жарғысын алғаш Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің т рағасы бекітті. Бастапқы жылдары, атап айтқанда 1993 жылға дейін мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылып келді. Қоғамға Тіл туралы заң мен мемлекеттік бағдарламаны іске асыру міндеті артылды. Алайда Қоғам арнайы ресми мемлекеттік мекеме болмағандықтан, бұл міндетті ойдағыдай атқаруы мүмкін емес еді. Бұл іс кейіннен Қоғамның ұсынысы бойынша құрылған Тіл комитетіне жүктелді. Мұның зі Тіл туралы арнайы заң қабылдағанымен, тіл сая- сатын тиянақты, жүйелі жүргізуге тәуелсіздіктің алғашқы жылдары мемлекетіміздің зі дайын болмағандығын немесе мүмкіндігінің шектеулі екендігін к рсетеді. Соның салдарынан еліміздің тіл саясаты белгілі бір уақытқа дейін ғылыми түрде негізделместен, сол тұста қоғамда орын алған ахуалға орай стихиялы түрде жүргізілді. Тіл комитеті ашылғаннан кейін барлық об- лыста тіл басқармалары құрылды. Бұл ша- ралар мемлекеттік тіл саясатының пәрменді жүргізілуіне айтарлықтай серпін беріп отырғанын ашып айтуға тиіспіз. Қ азақ тілінің қолданылу аясын кеңейту үшін еліміз не атқарып келе жа- тыр дегенге келсек, мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болған қазақ тілінің мәселесі Елбасының назарынан ешқашан тыс қалып к рген жоқ. Мысалы, ана тілімізді ардақтау мақсатында 25 жылдың ішінде Елбасы бірнеше жарлық, кімге қол қойса, Үкімет мемлекеттік тілді ркендету тұрғысында 20-дан аса қаулы қабылдапты. Арнайы Заң, мемлекеттік бағдарлама бар. Тіл комитеті, облыстық тіл басқармалары қызмет етті. Тәуелсіздік алған жылдар ішінде елімізде 883 қазақ мектебі ашылыпты. Аралас мектептерді санамағанда еліміздегі барлығы 7 721 мектептің ішіндегі 3 788 мектеп таза қазақ тілінде білім береді екен. Бұдан б лек елімізде қазақ тілінің оқыту жүйесін жетілдіру мақсатында 16 аймақтық, 15 қалалық, аудандық тіл орталықтары ашылған. Елбасы бұндай оқу орталықтарының санын 150-ге жеткізуді тапсырды. 2005 жылы мемлекеттік тілді дамытуға б лінген қаржы мен бүгінгі қаржыны салыстырып қарасақ, арасы жер мен к ктей. 2005 жылы 133 миллион теңге қаржы б лінсе, 2008 жылы мемлекеттік тілді дамытуға 5 миллиард теңгеге жуық қаржы б лінген екен. Міне, осының зінен-ақ к п жағдайды аңғаруға болады. Мұның бәрін айтып отырғаным, қалай бол- ғанда да ілгерілеушіліктердің бар екендігін к рсету. Дегенмен, қазақта «жыламаған балаға емшек бермейді» деген с з бар. Қол жеткен нәтижелеріміз тілім, елім деген асыл азаматтардың намысқа шау- ып, жан-жақтан тіл мәселесін тұрақты к теруінің, табандылық танытуының, мәселені Елбасының түсіністікпен қабылдауының арқасы. Қазір айтуға оңай. рбір қазақ мектебін ашу, қазақ тілін мемлекеттік тіл ету қаншалықты күшке түскені жұртшылықтың жадынан шыға қоймаған болар. Бұл бағыттағы істерді тоқтатуға болмайды. Ж алпы еліміз тіл мәселесіне қатысты асығыс, үстірт шешімдер қабылдамай, алысқа, болашаққа бағытталған салмақты саясат ұстанып келеді. Елбасының ұлт, ел тағдырына қатысты қабылдаған кейбір соны шешімдерін жұртшылық бастапқыда байыбына бара алмай, тосырқап қабылдағанымен, жылдар ткеннен кейін оның дұрыстығына к здері же- туде. Мұның бәрі де уақыт те келе з жемісін беріп жатыр. Есіңізде болса, тәуелсіздіктің алғашқы жыл- дарында елдің қазақ тіліне деген талпынысы қандай еді. Тіпті зге ұлт кілдерінің зі бала- ларын жаппай қазақ мектептеріне бере бастап еді ғой. Сол кездегі үкіметтің әйгілі қаулысы, Конституциямызға орыс тіліне қатысты енгізілген бап жұртшылықтың к ңілін су сепкендей басқан жоқ па?! Бұл жағдай к п адамның қазақ тілінен теріс айналуына алып келді. Біз соның зардабын әлі тартып жатырмыз. Сондықтан мәселені Конституцияның 7-ба- бын қайта қарау қажет деп т тесінен қоятын кез жетті. Мемлекеттің зі мемлекеттік тілге қатысты заң талабын орындамағаннан кейін, қарапайым халықтан не сұрайсыз?! Заңды ең алдымен заң шығаратын орынның зі орындауы керек. Біздіңше, қазақ тілінің ркен жаяр рісі – қазақ мектептерін к бейтудің ең дұрыс шешімі осы болмақ. Егер, жағдайды осы қалпында қалдыра беретін болсақ, істеп жатқан ісіміздің ешқандай нәтижесі болмайды. Бұл мәселе ал- дымыздан үнемі қайталанып шығады да оты- рады. Сондықтан елімізде мемлекеттік тіл – қазақ тілінің адымын аштырмайтын қолдан қалыптастырылған тұйық шеңберден шығудың осындай жолын таңдап, тиісті шараларды жедел қолға алуға тиіспіз. Ал орыс тілінде оқып жатқан қазақ балалары- на келетін болсақ, балаларын орыс мектептеріне апарып жүрген халықты кінәлаудың реті жоқ. Ел ұлттың бас к терер адамдарына, мемлекеттік билікке қарайды. Ойын да, бойын да соларға қарап түзейді. Биліктің тілі орысша болса, ұлт зия- лылары немерелерін орыстілді мектептерге беріп жатса, қарапайым халық оларға еліктемей қалай тұрсын. Елге айтар с зі бір басқа да, ісі бір басқа болып отырған зиялылардың зі сенбеген нәрсеге халықты қалай сендірмек болып отырғандарына таңым бар. Сондықтан елдің бас к терер адамда- ры з дерттерінен здері арылғандары ж н. Елбасының лингвистикалық комиссияның алдына келіп, емтихан тапсыруы – мемлекеттік т і л г е д е г е н , Қ а з а қ е л і н е д е г е н қ ұ р м е т і . Ел басқарамын деген адамның сол елдің мемлекеттік тілін білмеуі қаншалықты қисынды? Мұндайды тек отаршыл елдер з бодандарына ғана қолданатыны белгілі емес пе? Сондықтан президенттіктен үміткерлердің мемлекеттік тілден емтихан тапсыруы табиғи жағдай, солай болуы тиіс дүние деп қараймын. Ал Елбасының қазақ тілін қаншалықты меңгергені – к пшіліктің к з алдында. Оған алып-қосар жоқ. Мемлекеттік қызметшілердің зге мемлекет- тің тілінде қызмет жасауын қай қисынға жат- қызарымды білмей отырмын. Бұл әлемнің ешбір елінде кездеспейтін жайт. Біздің сорымыз. Соған жол беріп, к ніп отырған халықтың әлсіздігі. Елге тұтқа болар деген к зі ашық зиялылардың жалтақтығы. С з жоқ, қазақ тілі Қазақ елінде барынша ба сым дыққа ие болады. Бұған сенімім кәміл. Ал тілде қалыптасу, болу-толу деген болмай- ды. йткені тіл – жанды құбылыс. Халықпен бірге жасап, бірге дамып, бірге түлеп отырады. Сондықтан тілге қа тысты атқарылар шаруа, бітірер іс ешқашан тәмамдалмайды деп білемін. тілі» атты үнқағазымыз содан бергі аралықта республикамыздағы таралу м лшері к п беделді басылымдардың қатарына шықты. Тіл тағдырын ту етіп отырған бұл басылымды кешегі Ахмет Байтұрсынов шығарған «Қазақ» газетінің ру- хани жалғасы деп айтуға әбден болады. Бұдан б лек «Қазақ тілі» қоғамының жер-жердегі ұйымдары мен б лімшелері шығарған мерзімдік ақпарат құралдарының саны 30-дан асып кетеді. Бұлардың бәрі де қоғамдық пікір қалыптастыруда, ұлттық жадымызды жаңғыртуда елеулі қызметтер атқарып келді. Жалпы қазақ тілінің 1989 жылы мемлекеттік тіл мәртебесін алуы, «Қазақ тілі» қоғамының құ- рылуы қоғамдық пікірге айрықша ықпал беріп, ұлт тық сананың дүр сілкінуі ел тәуелсіздігіне алып келді десек, артық айтқандық болмайды деп білеміз. Дүниежүзі қазақтарының Құрылтайын ткізу идеясын к тергендердің бірі – «Қазақ тілі» қоғамы болатын. зге қоғамдық ұйымдармен бірге мұны ұйымдастырудың басы-қасында «Қазақ тілі» қоғамы болды. Сол кезеңдерден бері толассыз жүргізіліп келе жатқан тіл майданы әлі тоқтаған жоқ. Тілге бай- ланысты қабылданған әрбір құжаттың астарында осындай күрестер ізі жатыр. йкені тәуелсіздіктің мүшкілдіктен шығару үшін оны бүкіл халық бо- лып қамқорлыққа алу қажет, ол үшін елдің басын ұйыстыратын бұқаралық ұйым керек. Яғни Қоғам құрсақ деген ой тастады. Бұған әріптестеріміздің к бі тосырқай, үрке қарады. Ал жастар жағы бірден қолдау к рсетті. Міне, осы сәттен бастап Қоғам құру қамына кірісіп кеттік. Бұл майданға қазақ зиялыларының к бі ара- ласты. Тіпті ауыл-ауылдағы қарапайым еңбек адамдарына дейін үн қосты. Ал біз оқу орын- дарына, түрлі мекемелерге барып, қазақ тілін мемлекеттік тіл етудің маңызын түсіндірумен болдық. Газет, журналдарға күн құрғатпай ұлттық сананы биіктетер материалдар жариялауды ұйымдастырдық. Сондай-ақ ел құлағына ерте жететін радио хабарларын тұрақты түрде жүргізіп отырдық. Ол хабарларға жер-жерден қолдау хат- тар келіп жатты. Онда Қазақстанда бір ғана тілдің, яғни қазақ тілінің мемлекеттік тіл болуға хақысы бар екені жан-жақты дәлелденіп жатты. Және осы келелі іске бас-к з болатын бұқаралық ұйымды тез арада құру қажеттігі с з болды. Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуы, еліміздің тәуелсіздігін жариялауы оп-оңай шешіле салған жоқ. Жоғарыда айтқанымдай, тәуелсіз елдің тәуелсіз тілі болу қажеттігі туралы күрес егемендіктен әлдеқайда бұрын басталған Ақпарат құралдарының ішінде мемлекеттік қаржы ұйымдары тара- пынан мол қаражат б лінетін телеар- налар осындай ізденісі жоқ қалпында, дайын «концерттермен», зін «жердегі жұлдыз» санайтын пысақай әншілер- дің отбасы-ошақ қасылық мірлерін қайта-қайта к рсетіп, сонымен ғана эфирді толтырып отыра бере ме? Ішінара берілетін ой қозғар бағ дар- ламалардың зін ел ортасында емес, т рт қабырғаның ішінде ғана /сту- дияда/ түсіріп, ұзын-сонар әңгіме қозғайтын «шоулар» к бейді. Қазір те- леарналар жұмысының тақырыбы мен мазмұнын, зектілігін бақылап,Ұлт пен Ұрпақтың, Елдің жайына қатысты сүбелі хабарлар ұйымдастырыңдар деп талап қоятын кез келді. жүктеу/скачать 18,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|