1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Орхон-Енисей ескерткіштерінің тарихи маңызы
жүктеу/скачать 151,21 Kb.
|
2023 тарих сессия жауаптарымен
| 77.Орхон-Енисей ескерткіштерінің тарихи маңызы.
Қазақ халқының тарихи санасының дамуы мен дамуының бір бұлағы Орхон-Енисей ескерткіштері болды. Тарихта олар руникалық белгілер – «Сібір әрпі» ретінде де белгілі болса, қазіргі қазақ тарихнамасында «Көне түркі әрпі» деген пікірді қолдану әдетке айналған. Руникалық белгілер («көне түркі жазуы») Ресей мен Еуропада І Петр заманынан бері белгілі болды, бірақ жеткілікті түрде ашылмаған. Көне түркі хатын XVII ғасырдың 20-жылдарында Енисей алқабында І Петрдің қызметінде болған және онымен бірге тұтқынға түскен швед офицері И-мен бірге болған неміс ғалымы Д.Мисершмидт ашқан. Дәл солар «руникалық жазу» ұғымын скандинавиялық руникалық мәтіндермен ұқсастығына байланысты қолданған. Өз кезегінде бұл атау қолайлы болып, ғылымда одан әрі бекітілді. Енисей мен Орхон жағасындағы ерекше жазбаларды қолданбай, белгілі бір түркі тілінде осы өлке халықтарының тарихы мен көне мәдениеті туралы бірде-бір толыққанды жұмыс жасай алмайды. Түркі тілдес халықтардың көркем-сөздік дәстүрлерінің шығу тегі мен қалыптасу заңдылықтарын зерттегенде олар ұзақ уақыт жеке-жеке түсініктемелер мен ескертпелермен қанағаттанды, бұл әсіресе Кеңес Одағы жүргізген сол ірі зерттеулер аясында айқын көрінді. Бұл арада әсерлі тарихи-мәдени құбылысты жеткізетін ұқсас ескерткіштерді зерттеу түркітілдес халықтардың генезисінде, айталық, осы ескерткіштердің тарихи сәйгүліктерімен байланысты ерекше проблемаларды тұжырымдауды қажет ететіні анық. VIII-X ғасырлардағы руникалық жазбалардың тілі. өз тілдері мен диалектілерінде сөйлейтін түрлі түркі тайпалары – оғыздар, ұйғырлар, қырғыздар, қимақтар, қыпшақтар қолданатын біркелкі жазу тілі болды. Руна жазбаларының жалпы қолжазба әдеби тілі стильдік біркелкілікке және бейнелеу құралдарының тұрақтылығына ие болды, көбінесе Орхон мәтіндерінде талғампаздықпен берілген. Барлық руникалық жазбалардың тілі мен әдеби канонының жиынтығы ежелгі түркі тайпаларының тар дамыған байланыстарын көрсетеді және ескерткіштерді кез келген халықтың тілдік және әдеби мұрасы ретінде қарастыруға негізсіз әрекеттер жасайды. Орхон-Енисей ескерткіштері – қазақ халқының жазба тарихын 7 ғасырда дәл солардан бастаған тарихи іс-әрекеті. Өкінішке орай, көшпелі өмір салты шаруашылық табиғатының бір бөлігі ғана болғанымен, «көшпенді» сөзін ғалымдар сан ғасырлар бойы түркілердің ұлттық ерекшеліктерін жете бағаламай, «көшпенділер» деп қабылдаған. Сондықтан, біздің ойымызша, көп жылдар бойы тарихшылар шетел халықтарының арнайы марапаттарын қайталап, түркілердің отырықшы өмір салты ықпалына сеніп тапсыруды әдетке айналдырған. Бұл пікір дұрыс емес, өйткені қазіргі археологиялық зерттеулер Орталық Азиядағы түркі қалаларының 2000 жылдан астам уақытқа созылған тарихын, олардың маңызын, қоғамда отырықшы өмірдің болуын көрсетеді. жүктеу/скачать 151,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|