3.Ақын- жыраулар философиясы
Шалкиіз Тіленшіұлының -1465/1560 шығармашлығы, философиялық ой кешу , дыр толғау әдістері ерекше. Ел аузынан жазылып алынған тарихи әңгімелерге қарағанда, шалкиіз Батыс Қазақстанда, Ноғайлының ұлы биі Мұсаның қызынаң туыпты. Әкесі Тіленші – қазақ арасындағы көп шонжардың бірі болса керек.
Шалкиіздің философиялық ойлары ұзақ толғанып, өз заманын нәзік түсіне білуінің жемісі. Бұл ерекшілектер жыраудың шалқар даналықтың, терең ақылдын иесі болғандығын көрсетеді.
Шалкиіз шығармашылығында бір қалыпқа түскен философиялық көзқарас жоқ. Бұл Шалкиіз шығармаларының біздерге дейінгі ұрпаққа толық жетпеуі себепті болар деп ойлаймыз. Дегенмен, қолда бар толғаулардың өзі адам, қоғам, өмір, табиғат жайында терең түсініктер береді.
Дүниеде тұрақты, мәңгілік ештеңе де жоқ. Өмір қысқа екен, бұл жалған басы жұмыр пенденің бәрінен де өтеді екен, демек, осы аз ғұмырды дүниедегі бар қызықты тегіс көріп дүмандатып өткізу керек деп, жырау өмір мен өлім мәселесі жайында философиялық толғаныстар жасайды. Жырау өмірдің бар қызығы, бақыты, қуанышы о дүниеде емес, адамның бар бақыты бұл дүниеде екендігі айтып өтеді. Шалкиіз жырау «көп түкірсе – көл» деп елді ұйымшылдыққа, бірлекке шақырады. Оның пікірінше, көптің, елдің қолынан бәрі келеді. Сондықтан да Шалкиіз жырау: «Жалғыздың жағы жоғалса табылмас, рулының оғы қалса табылар», «Жағаға дұшпан қолы тимеске, артында туысқаның көбі игі», «Белуардан саз кешсен тобығаңнан келтірмейтін», «қамалған қалын туғанның арқысы»,- деп ағайынның, туғаннын көп болғанын қалайды.
Бұқар Жырау – 17/18 ғ.ғ.
18 ғ. жыраулары ішіндегі ең көрнекті тұлға - Бұқар Жырау Қалқаманұлы шамамен 1668 жылдары дүниеге келді. « Заманының бізге бір табан жақын тұрғанына, өмір сүрген талғандығына қарамастан, қазақтың ескіде өткен басқа ақын жыраулары сияқты, Бұқар өмірі қақында да біздің білеріміз тым тер жоқ. Қолда бар бірден-бір нақты мәлімет жыраудың Абылайдан бұрын туып, соң өлгендігі». Жырау бір ғасырдың астам жасап, 1781 жыл шамасында қайтыс болды. Сүйегі Баянауылда, Далба таунның етегінде.
Бұқар мұрасынан біздің заманымызға жеткені 1100 жырау жол шамасында. Бұқардаң қалған мұраның ішіндегі ең көркем туындылардың бірі болып есептелінуге өмір арқылы, сол кездегі әлеуметтік тарихи жағдайларды үлкен философиялық толғаныспен шын көрсете білген.
Бұқар қарапайым тілмен емес, белгілі бір табиғат құбылысының нақты көрінісімен оны дұрыс қорытындылай отыра, адам санасына объективтік шындық дүниені бейнелеп жеткізеді. Бейнелі тіл саналы ойдың жемісі, міне, осы тұрғыдан қарағанда да Бұқардың болмысы ойшыл философ, азамат ақын жеткізеді. Бұқардың ақындық қуаты, азаматтығы, қазақ тарихындағы үлкен іс атқарған ірі тұлғалардың бірі екендігін көрсетеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
