2 Дәріс. Тұлғаның мотивациялық сферасы Жоспар: Мотивация туралы түсінік Мотивация теориясы
Адам мотивациялық сферасының құрылымы, қызмет етуі және дамуы
жүктеу/скачать 29,7 Kb.
|
| 2.1. Адам мотивациялық сферасының құрылымы, қызмет етуі және дамуы
Мотивация ұғымы – адамның нақты бір мақсатқа жетуге бағытталған талаптану жүйесімен түсіндіріледі. Мотивациялық жүріс – тұрыс «Адам нені қалайды? Ол неге ұмтылады?» сұрақтарына жауап береді. Адамның талабы әрқашан басым қажеттіліктердің жүзеге асуымен байланысты болады. Адамдар жүріс – тұрысының негізінде белгілі бір қажеттіліктер болады. Қажеттілік бұл адам бастан кешіретін мұқтаждық қанағаттануы, адам тіршілігі, оның жеке адамдық тұтастығын сақтау үшін өмірлік маңызы болып табылады. Адам өзінің тіршілік етуі , дамуы және жетілдіруі үшін өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыруы үшін құралдар мен белсенділіктерді қажет етеді. Адам қажеттіліктері әртүрлі болады. Қазіргі кезде қажеттіліктің материалдық (тамақ, киім, тұрғын үй, жылылық т.б.) және рухани ( қоғамдық өмірге, еңбекке, қарым – қатынасқа, білім алуға, творчество т.б.) түрлерін бөліп шығарады. Мұндағы қажеттіліктердің кез келген жіктелуі де шартты болады. Қажеттіліктер – адамның барлық психологиялық іс – әрекеті, оның ақыл – ойы, сезімі, еркі құрылатын ең басты негіз болып табылады. Адам қажеттіліктерінің негізі оның күші, пайда болу кезеңдері мен қанағаттандырылу тәсілдерімен сипатталады. Қажеттілік мотивация құрылымында ерекше орын алады. Қажеттілік кез келген іс – әрекет белсенділігінің бастау көзі болып табылады. Іс – әрекет сәйкес қажеттілікті қанағаттандыру құралы болып табылады. Осылайша, қажеттілік іс – әрекет субъектісінің белсенділігінің жалпы бағыттылығын көрсетеді. Қажеттіліктің заттану процесі дегеніміздің өзі оның мотивке көшуі трансформациясы. Субъект белсенділігінің бағыттылығы нәтижеге жетуі және жекелеген әрекеттің қасиеті, оның алдында тұрған мақсатқа қалай тәуелдігіне байланысты, мотив іс- әрекетті толық себептендіреді. Іс – әрекет субъектісінің осындай тәуелсіздігі, іс – әрекеттің сыртқы себептері субъектіге ылғи әрқашан ішкі шарттар арқылы әсер етуінен көрінеді. ( Рубинштейн С.Л.) Мотивтер қажеттіліктермен затталына отырып, бұл қажеттіліктер мотивтің бағыттылығын анықтайды. Бір адамның бойында сансыз көп қажеттіліктердің болуы мүмкін емес, бірақ мотивациялық сфераның байлығы олардың әртүрлілігі және өзара толықтырулардан байқалып отырады. Мотив сферасындағы қажеттіліктердің өзара әрекеттесуі бір – бірін күшейтеді немесе әлсіретеді, ал олардың өзара қарама – қайшылыққа түсуінің нәтижесі – аморальдық жүріс – тұрысқа әкеп соғуы мүмкін. Жеке адамның мотивациясын анықтайтын шешуші фактор – ол өмірлік мақсатқа, мағынасына байланысты танымдық белсенділігі. Мақсат саналы түрде анықталады, яғни, болашақ нәтижені сөз арқылы алдын – ала мақтау, әрекеттің бейнеленуі, оның мүмкін болар салдарының, жалғасуының бейнесі, аралық және соңғы нәтижелер бейнесі. Мақсат мотивацияның детерминалы ретінде шығады, адамның тікелей сыртқы әсерден қатысты түрде тәуелсіз бола алу қабілеттілігін көрсетеді. Мотив – бұл адамның белгілі бір әрекет үшін саналы меңгерілген талаптануы. Ол адамның өзінің қоршаған жағдайын және алдына қойған мақсатын бағалау, ақылға салу, есептеу деңгейіне байланысты мазмұны анықталып қалыптасады. Мотивация механизмінің дамуын талдағанда адам мотивациясының ерекшеліктерін алдын – ала анықтау мәселесінің маңызы зор. Адам мотивациясының төмендегідей бірнеше ерекшеліктері бар: Адам мотивациясының шығу тегі әлеуметтік сипатта болады. Оның қажеттіліктерінің заттылығы қоғамдық өндірістің нәтижесі болып табылады. (А.Н.Леонтьев, Мильман); Адам мотивациясының биологиялық мотивациядан айырмашылығы – қоғам қажетіне жауап береді; Адам мотивациясына онтогенез барысында арнаулы бағытталған негізгі мазмұнын тәрбие процесі белгілейтін қалыптастырушы ықпалдың әсері зор. (Иванчук, Симонов); Адам мотивациясы – интеллект, сөйлеу, санамен тікелей байланысты. (Ковалев, Хекхаузен); Адам мотивациясы ерік процестері көмегімен жүзеге асырылады. Адам мотивациясының тұрақтылығы, ситуациялылығы, функционалдық дербестігі организм қалпына байланысты болады. Адам мотивациясының өмірлік алыс мақсаттарға бағытталуы. (Баранидзе, Обуховский); Іс – әрекеттің полимотивациялық сипаты мотивтердің қажеттіліктерге поливелентті қатынасы. ( Додонов, Имедадзе); Икемділігі, өзара ауыспалылығы. ( Дилитекский) Осы айтылған негізгі белгілердің арасында маңызды сипатқа ие жеке адамның мотивациялық сферасында маңызды орын алатын, оның жүріс – тұрысының полимотивациялық феноменділігі болып есептеледі. жүктеу/скачать 29,7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|