2 Жеке тапсырма. Халықаралық құқық және әлемдік саясат
жүктеу/скачать 42,85 Kb.
|
|
Мазмұны
Кіріспе Мен Қиясбай Сабыреддин Мадиұлы Халықаралық қатынастар кафедрасының ЮМ-22-9к группасының студенті. Мен практикалық жұмыс кезінді оқу практикасына қатыстым және оқу практикасының ережелерімен таныстым. Практиканың екінші күні біз, халықаралық қатынас пен халықаралық құқық кафедрасында болдық, кафедрадағы мұғалімдермен таныстық. Практиканың үшінші күні академиялық оқуылық бағдарламасы және оның студенттер үшін ерекшелерімен «International cooperation centre» бөлімінде танстырылу жұмыстарын жүргіздік. Төртінші күні «Жас Отан» және сыбайлас жемқорлыққа қарсы «Parasat» ұйымына экскурция жасадық және жас Халықаралық қатынастар мамандары үшін француз тілін үйрену «Aliance Francaise» бағдарламасымен таныстық. Оқу практикасы кезінде мамандығыммен байланысты көптеген ақпараттар алдым. Практиканың соңғы күні біз жеке тапсырма бойынша ақпараттар жинақтап, оларды қорғадық. Бұл практикалық жұмыс болашақта маман болуымыз үшін ықпалын тигізетіндігіне сенімдімін. 1.Негізгі бөлім. Халықаралық құқық ұғымы 1.1.Халықаралық құқық ұғымы Халықаралық құқық-бұл құқық жүйесі, ұлттық құқық жүйесімен қатар қолданыстағы осы қатынастарды реттейтін шетелдік элементтер мен нормативтік актілердің қатысуымен құқықтық қатынастардың жиынтығы. Халықаралық құқықтың ерекшеліктері келесідей: Халықаралық құқық мемлекеттік шекарадан тыс және мемлекеттің ішкі құзыретіне кірмейтін мемлекетаралық сипаттағы қоғамдық қатынастарды реттейді. Халықаралық құқық нормаларын халықаралық құқық субъектілерінің өздері халықаралық қарым-қатынасқа тең құқылы қатысушылардың ерік-жігері негізінде жасайды. Халықаралық-құқықтық нормалардың орындалуын қамтамасыз етуді халықаралық құқық субъектілерінің өздері жүргізеді (жеке – халықаралық-құқықтық жауапкершілік институты арқылы немесе ұжымдық – БҰҰ Халықаралық соты арқылы, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің санкциялары, түрлі комитеттер мен комиссиялар). Халықаралық құқықтың қайнар көздерін халықаралық құқық субъектілерінің өздері ерік-жігерді еркін келісу арқылы жасайды және халықаралық шарттар мен халықаралық әдет-ғұрыптар түрінде болады. Халықаралық құқықтың субъектілері егеменді мемлекеттер; өз тәуелсіздігі мен өзін-өзі анықтау үшін күресетін ұлттар мен халықтар; халықаралық үкіметаралық ұйымдар; мемлекеттік-ұқсас құрылымдар болып табылады. Бұл ерекшеліктер халықаралық құқық жүйесін мемлекетішілік құқық жүйесінен түбегейлі ажыратады. Алайда, халықаралық және мемлекетішілік құқықтың оларға құқық жүйелері ретінде тән ортақ белгілері бар, мысалы: Еуропалық құқық. Олардың негізгілері мыналар: бұл екі жүйе де заңды принциптер мен нормалардың жиынтығы болып табылады, олардың орындалуы мәжбүрлі түрде қамтамасыз етілуі мүмкін. Жүйелер ұқсас құрылымға ие: екеуінде де негізгі принциптер бар, екеуі де салалар мен институттарға бөлінеді, екі жүйенің де негізгі элементі құқық нормасы болып табылады. Мемлекетішілік және халықаралық құқықтың арақатынасының сипатына қатысты көптеген теориялар бар. Олардың кейбірін келтірейік. [1] 1.2. Дуалистік және монистік теориялар Екі бағыт та халықаралық-құқықтық және ұлттық-құқықтық нормалар бір тақырыпқа қатысты бір уақытта әрекет ете алатын ортақ сала бар екендігінен туындайды және мәселе қандай құқықтың басым болуы керек. Дуалистік доктрина халықаралық және ішкі құқық арасындағы айтарлықтай айырмашылықты көрсетеді., ең алдымен, бұл екі жүйенің реттеудің әртүрлі мәні бар. Халықаралық құқық-егеменді мемлекеттер арасындағы қатынастарды реттейтін құқық; мемлекетішілік құқық мемлекет ішінде әрекет етеді және оның азаматтарының бір-бірімен және атқарушы билікпен қарым-қатынасын реттейді. Мұндай тұжырымдамаға сәйкес, бірде-бір тәртіп екіншісінің нормаларын жасай немесе өзгерте алмайды. Халықаралық және мемлекетішілік құқық соқтығысқан жағдайда, дуалистік теорияның жақтаушысы ұлттық Соттың Ұлттық құқықты қолданатындығына негізделеді. Мемлекетішілік құқық халықаралық құқықтың тұтастай алғанда немесе оның қандай да бір бөлігінде белгілі бір елде қолданылуға жататындығын нақты қарастырған кезде де, бұл тек мемлекетішілік құқықтың үстемдігінің көрінісі, халықаралық құқық нормаларын қабылдау немесе өзгерту (Триппель, қотыр, Оппенгейм). [2] Монизм бірқатар заңгерлермен ұсынылған, олардың теориялары бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Сонымен, ағылшын ғалымы Лаутерпахттың еңбектерінде монизм халықаралық құқықтың субъектісі ретінде жеке тұлғаның жақсы дамыған тұжырымдамасымен қатар мемлекетішілік салада да халықаралық құқықтың приматын бекіту формасын алады. Бұл теория бойынша мемлекетішілік құқыққа өте аз рөл беріледі, ал Халықаралық "адам істерінің, сондай-ақ мемлекеттердің құқықтық өмір сүруінің логикалық шарты", демек, мемлекеттердің құқықтық құзыреті саласындағы ұлттық құқықтық жүйелердің ең жақсы реттеушісі ретінде әрекет етеді. Келсеннің ойынша, Монизмнің ғылыми негізі халықаралық құқық пен мемлекетішілік құқық күші мен мазмұны белгілі бір негізгі нормадан қисынды түрде туындайтын бірдей нормалар жүйесінің бөлігі болып табылатын ереже болып табылады. Үйлестіру теориясының жақтаушылары (Фицморис, Руссо) дуалистік және монистік тұжырымдамаларға қарсы, олар халықаралық және ішкі құқықтың жалпы қызмет саласын ұсынады. Олардың пікірінше, халықаралық құқық-халықаралық жоспардағы міндеттемелерге қайшы келетін ішкі нормалардың автоматты түрде жойылуын көздемейтін үйлестіру құқығы. Халықаралық құқық пен мемлекетішілік құқық жүйелеріне салыстырмалы талдау жүргізе отырып, біріншісінің ерекшеліктерін анықтай отырып, Халықаралық құқық-бұл субъектілердің өздері құрған және өз тәуелсіздігі үшін күресетін мемлекеттер, ұлттар мен халықтар, халықаралық ұйымдар мен мемлекет тәрізді қатынастарды реттейтін халықаралық-құқықтық принциптер мен нормалардың жиынтығы болып табылатын құқықтың ерекше жүйесі деп айтуға болады білім беру. [3] Халықаралық құқық жүйесі-бұл ішкі өзара байланысты элементтердің жиынтығы: халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған принциптері мен нормалары (шарттық және қарапайым), Халықаралық құқық институттары. Әр түрлі комбинацияларда жүйенің жоғарыда аталған элементтері халықаралық құқық салаларын құрайды. Халықаралық құқық жүйесінің өзегі халықаралық құқықтың негізгі нормалары болып табылатын негізгі қағидаттар, әмбебап сипатқа ие және жоғары заңды күшке ие jus cogens нормалары болып табылады. Оларға мыналар жатады: күш қолдануға тыйым салу және күшпен қорқыту; дауларды бейбіт жолмен шешу; мемлекеттік шекаралардың мызғымастығы; мемлекеттердің аумақтық тұтастығы; жалпы және толық қарусыздану; мемлекеттік егемендікті құрметтеу; мемлекеттердің ішкі істеріне араласпау; халықаралық міндеттемелерді адал орындау; мемлекеттердің егемендік теңдігі; ынтымақтастық; халықтар мен ұлттардың теңдігі мен өзін-өзі анықтауы; адамның құқықтары мен негізгі бостандықтарын құрметтеу; қоршаған ортаны қорғау; жауапкершілік. Жүйенің негізгі элементі, "құрылыс материалы" - бұл халықаралық құқық субъектілерінің өздері белгілейтін және қамтамасыз ететін мінез-құлық ережелері болып табылатын халықаралық құқық нормалары. [4] 1.3. Әлемдік саясат Халықаралық саясат - мемлекеттердің халықаралық аренадағы жиынтық қызметі. Халықаралық саясат сонымен қатар мемлекеттер арасындағы мемлекеттен тыс және ұлттықтан жоғары деңгейдегі — БҰҰ және басқа да жаһандық және аймақтық ұйымдар мен мекемелер шеңберіндегі саяси қатынастарды қамтиды. Мұндай дәстүрлі емес факторлар, әдетте, трансұлттық корпорациялар, конфессиялық қауымдастықтар, қоғамдық ұйымдар және т. б. Халықаралық қатынастар-мемлекеттер мен халықтар арасындағы саяси, экономикалық, мәдени, әскери, дипломатиялық және басқа да қатынастар мен қатынастар жүйесі. Халықаралық саясат-халықаралық қатынастардың дамуына әсер ететін маңызды фактор. Сонымен қатар, халықаралық қатынастар Әлемдік саясат процестері жүретін кеңістікті білдіреді. "Әлемдік саясат" ұғымы - саяси ғылымда ең көп қолданылатын және сонымен бірге ең аз түсінікті терминдердің бірі. Осы уақытқа дейін бұл ұғымның нақты түсіндірмесі жоқ. [3] "Әлемдік саясат" ұғымы отандық және шетелдік әдебиеттерде бұрыннан бар және әлі күнге дейін "Халықаралық қатынастар"ұғымының синонимі немесе дерлік синонимі ретінде кездейсоқ қолданылады. Алайда, бірте-бірте мұндай сөзді қолданудың өзгеруінің теориялық алғышарттары пайда бола бастады. 1970 жылдардың аяғында. халықаралық қатынастар теориясында әлемдік саясат деп аталатын жаңа ғылыми бағыт қалыптаса бастады. Тәуелсіз бағыт ретінде "әлемдік саясат" термині ХХ ғасырдың 70-жылдарында АҚШ-тағы ғылыми айналымға енгізілді. іргелі зерттеулердің арқасында Дж. Ная-кіші. және Р. Кеохейна, онда американдық зерттеушілер "жаһандық өзара әрекеттесу" тұжырымдамасын белгіледі. "Жаңа ғылыми пән халықаралық қатынастардан ерекшеленеді, олардың бөлінуі қазіргі әлемнің жаһандану, демократияландыру процестері мен "егемендіктен тыс" актерлердің қызметі ғылыми қарауға енгізіліп, оқу курстарында түсіндірілді". "Әлемдік саясат" термині ол белгілеген құбылыстар мен процестердің әмбебаптығын көрсетеді. Әр түрлі ғылыми мектептер мен бағыттардың жақтаушылары "әлемдік саясатты" түсінудің бірнеше классикалық тәсілдері бар. Неомарксизмді жақтаушылар әлемдік саясатты талдаудың орталығына бейбітшілік деп аталатын жүйелік тәсілді қоя отырып, оның мәні туралы басқа көзқарасты ұстанады. Сонымен, жаһандық империя болып табылатын әлемнің тұтастығы капиталистік өндіріс режимінің заңдарына негізделген — "миро-экономика". "Империя орталығы "— экономикалық дамыған мемлекеттердің шағын тобы—" әлемдік периферия " ресурстарын тұтынатын, оны құрайтын дамымаған елдердің өмір сүруіне қажетті өнеркәсіптік өнімдер мен тұтыну тауарларын өндіруші болып табылады. Осылайша, әлемдік саясат ХХ ғасырдың екінші жартысындағы мемлекеттер мен халықтардың асимметриялық өзара тәуелділігінің салдары бола отырып, бейбітшілік жүйесінің "орталығы" мен "перифериясы" арасындағы тұрақты күрес ретінде көрінеді. [4] Өз кезегінде, трансұлттық мектептің жақтаушылары бұл күндері әлемдік саясаттың негізі мемлекеттер арасындағы қатынастар емес деп санайды. Қатысушылардың әртүрлілігі (үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдар, кәсіпорындар, әлеуметтік қозғалыстар, әртүрлі қауымдастықтар мен жеке адамдар), түрлері (мәдени және ғылыми ынтымақтастық, Экономикалық алмасулар, туыстық қатынастар, кәсіби байланыстар) және "арналар" (университетаралық серіктестік, конфессиялық байланыстар, қауымдастық ынтымақтастығы және т. б. п.) олардың арасындағы өзара іс-қимыл мемлекетті халықаралық қарым-қатынас орталығынанесыстырады, мұндай қарым-қатынастың "ұлтаралық" (яғни, егер осы терминнің этимологиялық мағынасын еске түсіретін болсақ, мемлекетаралық) "трансұлттық" (яғни, мемлекеттердің қатысуынсыз жүзеге асырылатын) түрленуіне ықпал етеді. Әлемдік саясатты қарауға институционалдық көзқарасты жақтаушылардың пікірінше, қазіргі әлемнің тұрғындары әлемдік экономиканың ортақ ағымдарымен байланысты; олар бір жағынан салыстырмалы мұраттар мен құндылықтармен, екінші жағынан ортақ сын — қатерлер мен проблемалармен біріктіріледі; ақырында, - және бұл ең бастысы - олар халықаралық институттар мен ұйымдарда, олар бірлесіп құрылған мақсаттар үшін ұсынылған өзара тәуелділікті басқару және бір-бірімен қатынастарды реттеу. Жаһандық халықаралық қоғамның мүшелері егеменді және тәуелсіз болып қалса да, олардың арасындағы қатынастар халықаралық құқықты құрайтын белгілі бір ережелер мен келісімдермен реттеледі. М. Л. Лагутинаның пікірінше, қазіргі әлемде әлемдік саясат тек мемлекеттердің ғана емес, барлық қазіргі заманғы актерлердің (үкіметаралық ұйымдар, халықаралық үкіметтік емес ұйымдар, трансұлттық корпорациялар және т.б.) саяси іс-қимыл құралы болып табылады. [5] Қазіргі әлемнің өсіп келе жатқан алуан түрлілігі саяси мәселелерде бәсекелестік пен үстемдік проблемасын (халықаралық саясат кезіндегідей) емес, әлемдік қоғамды билік пен саналы басқару мәселесін бірінші орынға қоюды көздейтін саяси мәдениеттің жаңа парадигмасын қалыптастыру қажеттілігін туғызады. Әлемдік саясаттың жаһандық басқару құралы ретіндегі мақсаты ықтимал құрылымдық бұзылулардың алдын алуды және бар проблемаларды шешуді қамтамасыз ететін жаһандық процестерге қатысушылардың көпшілігінің (мемлекеттік және мемлекеттік емес) мүдделерін үйлестіру болып табылады. Ең алдымен, электрондық Мемлекет (e – government) тұжырымдамасы шеңберінде тұжырымдалған, сондай – ақ орнықты даму тұжырымдамасы шеңберінде қаралатын "мемлекет – бизнес-азаматтық қоғам" басқарудың жаңа әлемдік саяси моделін қалыптастыру туралы айтуға болады. Ішінара бұл модельді БҰҰ Жаһандық шарт шеңберінде, бірқатар мемлекеттер мен өңірлердің электрондық үкіметтерінің (АҚШ, Франция, Ұлыбритания, E-Europe және т.б. электрондық үкіметі) ұлттық және өңірлік жобаларында белсенді және өте табысты жүзеге асырады. М. А. Мунтян әлемдік саясат ғылыми пән ретінде зерттеулердің қиылысында пайда болады деп санайды: А) мемлекеттердің ішкі саясатының Халықаралық экономикалық ортамен өзара әрекеттесуін, жаһандық экономиканың трансұлттық элементтерінің пайда болуын зерттейтін халықаралық саяси экономика; б) Салыстырмалы саясаттану, мұнда халықаралық қатынастардан шыққан әлемдік саясат бір жағынан саясаттану біліміне көбірек енеді, ал екінші жағынан, зерттеу объектілерінің ауқымын жаһандық деңгейге дейін кеңейте отырып, саясаттануды ұлттық шекарадан шығарады; в) халықаралық қатынастар теориялары, әсіресе АҚШ-тың демократияландыруға белсенді қатысуын көздейтін "демократияны кеңейту" кезеңінде "коммунистік" блоктың бұрынғы елдері. Осы негізде пайда болған Жаһандану идеясымен қоршалған "жаһандық азаматтық қоғам" және "әлемдік басқару" тұжырымдамалары жаһандық саяси ауқымда қарастыруды талап етті. Батыста ешкім әлемдік саясат теориясын құруға арнайы ұмтылмағанына қарамастан , байсалды ғалымдардың еңбектерінде (Дж. Ная, Р. Кохейн, Г.Аллисон, Дж. Доннахью) оның кейбір белгілерін байқауға болады: 1) саяси салада-әлемнің көптеген елдерін жаңғырту және олардың демократияға "транзиті"; 2) Әлеуметтік - "жаһандық азаматтық қоғам" құру, халықаралық саясатты демократияландыру және оған мемлекеттік емес актерлердің енгізілуін кеңейту; 3) институционалдық-аспаптық-әмбебап халықаралық ұйымдардың (БҰҰ, ХВҚ, ДСҰ) және НАТО үлгісіндегі жабық халықаралық ұйымдардың рөлін күшейту есебінен жаһандық басқарудың өсуі; 4) идеялық-"жаһандық азаматтық қоғамның" болашағының этикалық-мәдени негізі ретінде либералдық құндылықтардың таралуы. [6] 2 Жеке тапсырма. Халықаралық құқық және әлемдік саясат 2.1. Халықаралық саясаттағы халықаралық құқықтың рөлі. Халықаралық құқық, сондай-ақ ұлттық құқық, ол реттейтін қоғамдық қатынастарға әсер етеді. Бұл ықпал халықаралық құқық объектілеріне нормативтік әсер ету арқылы жүзеге асырылады. 1. Халықаралық құқықтың принциптері мен нормалары мемлекеттердің және халықаралық құқықтың басқа субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін анықтайды. Демек сыртқы саясат пен дипломатия мен халықаралық құқық арасындағы байланыстың екі түрі: мемлекеттердің міндеттемелері тұрғысынан Халықаралық құқық сыртқы саясат пен дипломатияға қатысты шектеу ретінде әрекет етеді; егер құқықтар тұрғысынан болса, ол, керісінше, сыртқы саясат пен дипломатияның құралы немесе тірегі ретінде әрекет етеді. Шектеу элементі тек оң міндетте ғана емес, сонымен бірге субъективті құқықта да бар, өйткені кез-келген құқық шектеулі құқық болып табылады. Халықаралық құқықтың мемлекеттер арасындағы қатынастарға, демек, жекелеген мемлекеттердің сыртқы саясатына, олардың дипломатиясына әсер етуінің жалпы сипаты осы нақты Халықаралық құқықтың сипатымен анықталады, ол кез-келген құқық сияқты қоғамның прогрессивті дамуына ықпал ете алады немесе оны тежейді. Қазіргі халықаралық құқық-бейбіт қатар өмір сүру құқығы. Бұл бейбіт қатар өмір сүруді қамтамасыз ету мақсатында халықаралық қатынастарға, сыртқы саясатқа және мемлекеттердің дипломатиясына қазіргі халықаралық құқықтың әсер ету сипатын анықтайды. Алдыңғы тарауларда қазіргі халықаралық құқық "тиімсіз" деген тұжырымдама қарастырылған және "қазіргі" халықаралық құқық тек әлемдік мемлекет құру немесе оған жақындау нәтижесінде мүмкін болады. Бұл тұжырымдама, атап айтқанда, міндетті Халықаралық юрисдикцияның рөлін асыра сілтеумен байланысты. Нормалардың сақталуын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік мәжбүрлеуді қолдану мүмкіндігі құқықтың, оның ішінде халықаралық құқықтың маңызды белгілерінің бірі болып табылады. Халықаралық құқықтағы мәжбүрлеу, осы құқықтың ерекшеліктеріне байланысты, Ұлттық құқықтағы мәжбүрлеуге қарағанда тиімдірек емес екені белгілі. Бірақ құқықтық норманың құқық субъектілерінің мінез-құлқына нақты әсері тек мәжбүрлеу мүмкіндігімен ғана анықталмайтынын есте ұстаған жөн. [6] Жалпы алғанда, мемлекеттердің сыртқы саясатына қазіргі халықаралық құқықтың әсер ету тиімділігі халықаралық аренадағы күштердің арақатынасымен анықталады. Қазіргі әлемде көбінесе мемлекеттер өздерінің сыртқы саяси міндеттерін шешуде халықаралық құқықтың нормалары мен принциптерін бұза отырып, күшке жүгінеді. Дипломатия және халықаралық құқық теориясында мұндай әрекеттерді ақтайтын бағыт бар, бұл нақты бағыт. "Халықаралық қатынастарға тән қасиет-үстемдікке ұмтылу. Сыртқы саясатқа реалистік көзқарас сыртқы саясат мәселелерінде заң мен мораль қағидаттарымен есептелмей, өз мақсаттарына кез келген тәсілмен қол жеткізу керек дегенді білдіреді". Американдық профессор Ганс Моргентау халықаралық саясат мәселелеріне "заңды көзқарасты" сынай отырып, іс жүзінде дипломатияны халықаралық құқықты біржола қоюға және өз әрекеттерінде тек күштердің арақатынасын басшылыққа алуға шақырады. Моргентаудың пікірінше, дипломатияның алдында төрт міндет тұр. Дипломатия керек: 1. Осы мақсаттарға жету үшін қолда бар нақты және әлеуетті күшті ескере отырып, өз мақсаттарыңызды белгілеңіз; 2. басқа мемлекеттердің мақсаттарын және олардың осы мақсаттарға жету үшін шынымен немесе ықтимал Күшін белгілеңіз; 3. осы әртүрлі мақсаттардың бір-бірімен қаншалықты үйлесімді екенін анықтаңыз; 4. мақсаттарыңызға жету үшін қажетті құралдарды пайдаланыңыз. Дипломатия қандай құралдарды қолдана алады? "Үш құрал", - дейді Моргентау,- дипломатияның иелігінде: сендіру ,ромаға келу, күшпен қорқыту". Сондай-ақ, Моргентау дипломатия құралдарының бірі деп санайтын "күшпен қорқытуға" қазіргі халықаралық құқық тыйым салғанын атап өтті/ БҰҰ Жарғысының 2-бабының 4-тармағы/. Халықаралық құқық мемлекеттердің құқықтық міндеттерін айқындай отырып, олардың сыртқы саясаты мен дипломатиясы үшін белгілі бір негіздер белгілейді, екінші жағынан, мемлекеттердің құқықтарын белгілей отырып, мемлекеттер алдында халықаралық құқықты олардың сыртқы саясаты мен дипломатиясының мүддесі үшін пайдалану мүмкіндігін ашады. Мемлекеттердің өздерінің сыртқы саясаты мен дипломатиясын жүзеге асыруда халықаралық құқыққа сүйенуге ұмтылуы күмән тудырмайды. Мемлекеттердің сыртқы саяси құжаттары тұтастай алғанда халықаралық құқыққа және оның жекелеген принциптері мен нормаларына сілтемелерге толы. Халықаралық құқық тек заңды ғана емес, сонымен бірге маңызды саяси және моральдық фактор болып табылады. Халықаралық құқыққа негізделген мемлекеттің сыртқы экономикалық акциясы осыған байланысты белгілі бір заңды ғана емес, сонымен бірге саяси және моральдық артықшылықтарға ие болады. [7] 2.2. Халықаралық құқық мемлекеттердің сыртқы саясатының құралы ретінде. Мемлекеттің сыртқы саясатының мақсаттарына қол жеткізу үшін халықаралық құқықты пайдалану мүмкіндігі туралы мәселені қарауды олардың арасындағы келісім нәтижесінде мемлекеттердің күресі мен ынтымақтастығы барысында құрылатын Халықаралық құқық нормаларын қалыптастыру процесінен бастау керек. Халықаралық құқық нормаларын құру және өзгерту процесіне қатысатын әрбір мемлекет тұтастай алғанда оның сыртқы саяси бағдарламасының бөлігі болып табылатын оның халықаралық-құқықтық ұстанымы әзірленіп жатқан Халықаралық құқық нормаларында барынша көрініс табуына ұмтылады. Басқаша айтқанда, әрбір мемлекет өзі қорғайтын құқықтық принциптерді басқа мемлекеттер халықаралық құқық нормалары ретінде тануға тырысады. Осылайша, халықаралық құқық нормаларын құру процесін мемлекет өздерінің сыртқы саясатының кейбір мақсаттарына жету үшін қолданады. Халықаралық құқық мемлекеттердің құқықтары мен міндеттерін анықтайды. Әрине, өзінің сыртқы саясаты мен дипломатиясында әр елдің белгілі бір жағдайларда халықаралық құқыққа сүйенуге, құқықтарды қорғауға және басқа мемлекеттердің міндеттемелерін орындауды талап етуге мүмкіндігі бар. Бұл халықаралық құқық кез-келген саясаттың құралы бола алады дегенді білдірмейді. Халықаралық құқық нормалары жекелеген мемлекеттердің сыртқы саясатының құралы ретінде немесе осы нормалардың мазмұнымен, яғни халықаралық құқықтың қандай да бір нормасының туындауы, оның дамуы мен өзгеруі нәтижесінде туындаған мемлекеттер арасындағы келісімнің мазмұнымен айқындалатын шектерде пайдаланылуы мүмкін. "Қырғи қабақ соғыс" кезеңінде алпауыт державалар, КСРО және АҚШ "күштер тұрғысынан" саясат жүргізді, ядролық қару жарысы мен әлемдік ауқымдағы қақтығыстар. Мұндай саясат халықаралық құқықтың принциптері мен нормаларына қайшы келді. [8] Горбачевтің қайта құру кезеңінде КСРО мен АҚШ арасында орта және қысқа қашықтықтағы зымырандарды жою туралы шарттар, сондай - ақ стратегиялық қаруды азайту туралы шарттар жасалды-мұның бәрі КСРО мен АҚШ-тың сыртқы экономикалық тұжырымдамасының жаһандық өзгеруін, халықаралық қатынастар жүйесіндегі өзгерістердің басталуын көрсетті. Бұл процестер халықаралық құқықтың әлеуметтік рөлі мен маңыздылығының артуымен байланысты, оның ғылымына түбегейлі жаңа міндеттер қояды. Қазіргі халықаралық құқық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қорғауға бағытталғанын ескере отырып, халықаралық құқықтың саясаттағы басымдығы негізінен ұлттық мүдделер басымдығының нормативтік көрінісі болып табылады деген қорытынды жасауға болады. Халықаралық құқық тек принциптері халықаралық құқыққа сәйкес келетін саясаттың тірегі бола алады. Бұл жағдайда мемлекет халықаралық құқыққа сүйене алады. Мұндай саясат дауларды бейбіт жолмен шешу, бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайту, халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаттарын сақтау саясаты болып табылады. Осылайша, халықаралық құқық ,бір жағынан, мемлекеттердің мінез-құлқын реттейтін мемлекеттер үшін міндетті нормалар жүйесі, ал екінші жағынан, белгілі бір шектерде осы мемлекеттердің саясатының тірегі болып табылады. Бұл бір құбылыстың екі жағы. Халықаралық құқықтың заң субъектілері саясатының "реттеушісі және тірегі немесе құралы" ретіндегі қосарлы рөлі нақты шындықты көрсетеді. Ол, жоғарыда айтылғандай, халықаралық құқық нормаларының мазмұнымен анықталады, олар ұлттық құқық нормалары сияқты, олардың құқықтары мен міндеттерін анықтау арқылы құқық субъектілерінің мінез-құлқына әсер етеді. Егер халықаралық құқық сыртқы саясаттың тірегі немесе құралы болса, онда бұл мемлекет халықаралық құқықты өз қолына алады дегенді білдірмейді және саздан мүсінші ретінде одан қажет нәрсені мүсіндейді. Халықаралық құқық нормалары мемлекеттер арасындағы келісімнің нәтижесі болып табылады және жеке мемлекет оларды өз қалауы бойынша өзгерте алмайды. Халықаралық құқық нормалары-бұл әр мемлекет бір немесе басқа мазмұн енгізе алатын бос нысандар емес. Кез-келген құқықтық норма сияқты, халықаралық құқық нормасы да өз формасы мен мазмұнына ие. Соңғысы осы норманың нәтижесі болып табылатын келісімнің мазмұнымен анықталады. [9] Жеке мемлекет халықаралық құқық нормасына жаңа мазмұн енгізе алмайды. Құқық нормасының мазмұнын өзгерту-бұл мемлекеттің біржақты әрекеттерінің нәтижесінде емес, мемлекеттер арасындағы келісімге байланысты мүмкін болатын норманың өзгеруі. Бірде-бір держава халықаралық құқық нормаларын біржақты түрде өзгерте алмайды. Егер әрбір мемлекет өзінің біржақты әрекеттерімен халықаралық құқық нормаларына өзгерістер енгізе алады деп есептесек, онда соңғысы мемлекеттер арасындағы қатынастарды реттейтін нормалардың объективті жүйесі ретінде жоғалады, оның орнына жекелеген мемлекеттердің сыртқы құқықтары пайда болады. Халықаралық құқықтың нормалары халықаралық қатынастар барысында шарттық немесе әдеттегі жолмен өзгеруі мүмкін өзіндік мазмұнға ие, мұндай өзгеріс әрдайым мемлекеттер арасындағы келісімнің нәтижесінде пайда болады, оның қалыптасу процесінде мемлекеттердің біржақты әрекеттері, жоғарыда айтылғандай, өз рөлін атқарады. Мемлекеттер халықаралық құқықты сыртқы саясаттың тірегі ретінде қолдана алатынына қарамастан, бұл халықаралық құқық саясатпен үйлеседі дегенді білдірмейді. Халықаралық құқықтың саясатпен келісімі сөзсіз халықаралық құқықтың нормативтік сипатын жоққа шығаруға, саясатқа көмілген халықаралық құқықты жоққа шығаруға, құқық ретінде жоғалып кетуге әкеледі. Халықаралық құқықтың, сыртқы саясат пен дипломатияның мұндай қарама-қайшылығы толығымен объективті емес, өйткені халықаралық қатынастарды халықаралық құқық нормаларымен реттеу бұл нормалар жекелеген мемлекеттердің ерік-жігерін үйлестіруден өсіп, олардың өзара мүдделерін қанағаттандыруға қызмет ететіндігін және мемлекеттер арасындағы осы мүдделер негізінде қалыптасқан қатынастарды олардың өзара құқықтары мен міндеттері түрінде бекітетіндігін білдіреді, сондықтан халықаралық құқық мемлекеттің саяси мақсаттары мен мүдделеріне, оларға жат бастама ретінде қарсы емес. [8] 2.3. Дипломатия қызметін халықаралық-құқықтық реттеу. Халықаралық құқықтың сыртқы саясат пен дипломатияға әсер етуінің келесі аспектісі - дипломатия қызметін халықаралық-құқықтық реттеу. Мұндай реттеу халықаралық құқықтың барлық салаларын құрайтын халықаралық-құқықтық институттардың кең ауқымын қолдануды қамтиды. Біріншіден, бұл дипломатиялық құқық, халықаралық құқықтың ежелгі салаларының бірі. Ол шетелдегі мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінің қызмет тәртібі мен құқықтық жағдайын, тағайындау, аккредиттеу және кері қайтарып алу тәртібін, осы өкілдіктер басшыларының дәрежелері мен құқықтық жағдайын, олардың қызметкерлерінің құқықтық жағдайын анықтайды. Дипломатиялық құқық сыртқы қатынастардың мемлекетішілік органдарының Шетелдегі құқықтық жағдайын, шақыру тәртібін, халықаралық дипломатиялық конференциялардың, түрлі кеңестердің, кездесулердің ұйымдастырылуы мен рәсімін және үкіметтер арасындағы ресми қатынастардың өзге де нысандарын, халықаралық ұйымдардың құрылымын, функциялары мен жұмыс тәртібін айқындайтын халықаралық құқық нормалары мен институттарын регламенттейді. Дипломатиялық құқық ұғымы халықаралық құқық бойынша Солтүстік Еуропа әдебиетінде кең таралды. 94 бет 1. Францияда дипломатиялық құқықтың арнайы курстары шығарылады, ал ағылшын-американдық әдебиеттерде мұндай курстар "дипломатиялық практика бойынша нұсқаулық"деп аталады. 1972 жылы и.п. Блищенконың "дипломатиялық құқық"кітабы жарық көрді. Онда ол " дипломатиялық құқық сыртқы қатынастар саласындағы халықаралық құқық субъектілерінің ресми қызметінің 95 1 - бетін реттейді. Мұндай мәселелерге мемлекеттердің сыртқы қатынастарын реттеу мәселелері, олардың шетелде өкілдік ету нысандары, келіссөздер жүргізу нысандары, дипломатиялық қызметті /орталық, шетелдік/ ұйымдастыру, Дипломатиялық этикет, дипломатиялық актілерді дайындау және құру мәселелері, оларды жіктеу, дипломатиялық кадрларды даярлау және азаматтық-құқықтық сипаттағы бірқатар мәселелер жатады". Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, дипломатиялық құқықты келесідей анықтау керек: дипломатиялық құқық-бұл келісім нәтижесінде белгіленетін және халықаралық құқық субъектілері қамтамасыз ететін нормалардың жиынтығы, олар халықтың еркін білдіреді, халықаралық қатынастарға қатысатын халықаралық құқық субъектілерінің үстем сыныптары және осы субъектілердің сыртқы қатынастарының ресми органдарының жағдайы мен қызметін (мәртебесі мен функцияларын) реттейді. бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүруді қолдау және нығайту мақсатында. Дипломатиялық құқықтың мәні-дипломатиялық қызмет, Сыртқы қатынастардың ресми органдарының қызметі, құқықтық реттеу халықаралық қатынастар саласын да, мемлекетішілік қатынастар саласын да қамтиды. Дипломатиялық құқықтың қайнар көздері халықаралық әдет-ғұрыптар мен шарттарда (саяси, сауда, консулдық және т.б.) халықаралық конференциялар мен ұйымдардың регламенттері мен қаулыларында қамтылған халықаралық-құқықтық нормалар болып табылады. БҰҰ Халықаралық құқық комиссиясы 1949 жылы өзінің бірінші сессиясында кодификацияланатын бірқатар мәселелердің қатарында дипломатиялық және консулдық қатынастар мәселелерін атады. 1958 жылы Комиссия Венада қабылданған 1961 жылғы Дипломатиялық қатынастар туралы Конвенцияның негізін құрайтын дипломатиялық қатынастар мен иммунитеттер туралы конвенцияның жобасын жасады. 1961 жылы комиссия 1963 жылы Венада тұжырымдалған Конвенцияның негізін қалаған Консулдық қатынастар мен иммунитеттер туралы конвенцияның жобасын жасады. БҰҰ-ның халықаралық құқық комиссиясы халықаралық қоғамдастыққа арнайы миссиялардың құқықтық жағдайы туралы конвенцияны және мемлекеттердің әмбебап сипаттағы халықаралық ұйымдармен қарым-қатынасында өкілдік ету туралы конвенцияны ұсынды, олар сәйкесінше 1969 және 1975 жылдары қабылданды. [10] 1961 жылғы 18 сәуірдегі Дипломатиялық қатынастар туралы Вена Конвенциясы халықаралық құқық субъектілерінің дипломатиялық қызметін реттейтін негізгі халықаралық-құқықтық құжат болып табылады. 1961 жылғы Дипломатиялық қатынастар туралы Вена конвенциясынан басқа дипломатиялық және консулдық қызмет мәселелерін реттейтін қолданыстағы көпжақты конвенцияларға ең алдымен мыналар жатады: 1928 жылғы Дипломатиялық шенеуніктер туралы Гавана Конвенциясы, 1911 жылғы Консулдық функциялар туралы Каракас Конвенциясы, 1928 жылғы Консулдық шенеуніктер туралы Гавана Конвенциясы, 1928 жылғы Консулдық шенеуніктер туралы жалпы Конвенция Біріккен Ұлттар Ұйымының артықшылықтары мен иммунитеттері 1946; туралы конвенция 1947 жылғы мамандандырылған мекемелердің артықшылықтары мен иммунитеттері халықаралық кездесулер мен конференциялардың ережелері. Бұдан басқа, дипломатиялық құқық мәселелеріне арналған нормалар екіжақты шарттарда, ең алдымен көптеген консулдық конвенцияларда, сауда шарттарында, дипломатиялық немесе консулдық қатынастар орнату туралы келісімдерде, халықаралық ұйымдар мен конференциялардың регламенттерінде қамтылған. Мемлекеттердің тәжірибесінде дипломатиялық өкілдіктің, халықаралық ұйымдар жанындағы өкілдіктің, халықаралық кездесулер мен конференцияларға делегациялардың және сыртқы қатынастардың басқа да шетелдік органдарының құқықтық жағдайы, олардың персоналының құқықтары мен міндеттері мәселелері туындаған кезде, ең алдымен олардың режимін анықтаған көпжақты сипаттағы қолданыстағы конвенцияларға жүгінеді. Халықаралық құқық субъектілерінің дипломатиялық қызметі қазіргі уақытта ең алдымен 1961 жылғы Дипломатиялық қатынастар туралы Вена Конвенциясы, 1928 жылғы Дипломатиялық баспана туралы Гавана Конвенциясы, 1946 жылғы БҰҰ артықшылықтар мен иммунитеттер туралы Конвенция, 1947 жылғы БҰҰ мамандандырылған мекемелерінің артықшылықтары мен иммунитеттері туралы Конвенция шеңберінде жүзеге асырылады. Дипломатиялық қызмет режимі туралы көпжақты келісімдер қазіргі халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттарына негізделгенін атап өткен жөн: ең алдымен егемендік теңдігі, егемендікті құрметтеу және ішкі істерге араласпау, халықаралық құқықты бұзғаны үшін өзара және жауапкершілік. Дипломатиялық қызмет режимінің негізі басқа мемлекеттермен кең сыртқы байланыстарды орнату және дамыту, өздерінің сыртқы саяси міндеттерін жүзеге асыру мақсатында мемлекеттердің сыртқы қатынастары органдарының қызметін тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз ету қажеттілігін білдіретін халықты дамытудың объективті қажеттілігі болып табылады. Дипломатиялық құқық кеңірек түрде түсіндірілуі мүмкін, оған тағы екі автономды Ішкі жүйе кіреді: арнайы миссиялар құқығы және оны мемлекеттердің халықаралық ұйымдармен немесе халықаралық конференциялар шеңберіндегі қатынастарына қолданудағы дипломатиялық құқық. Бірінші ішкі жүйенің орталық буыны-1969 жылғы арнайы миссиялар туралы конвенция; екіншісі-мемлекеттердің 1975 жылғы әмбебап сипаттағы халықаралық ұйымдармен қарым-қатынасындағы өкілдігі туралы Вена Конвенциясы. 100 1-бет "дипломатиялық және консулдық құқықтың объектісі халықаралық құқық субъектілерінің қасиеттеріне ие және олардың ресми, осы қатынастарды жүзеге асыру үшін арнайы құрылған органдары ұсынған қатысушылар өзара іс-қимыл жасайтын билік арасындағы, саяси сипаттағы қатынастар болып табылады".[8] Мемлекеттер мен халықаралық құқықтың өзге де субъектілерінің сыртқы қатынастары деп аталатын осы ресми қатынастардың мазмұны олардың арасындағы саяси, сондай-ақ экономикалық және құқықтық сипаттағы мәселелер бойынша ынтымақтастыққа қызмет етеді. Мемлекеттер арасындағы барлық қатынастар қандай да бір жолмен саяси қатынастар болса да, дипломатиялық өкілдіктер, Мысалы, болу еліне қатысты жалпы сыртқы саяси бағытты жүзеге асыруға жауапты екенін ескермеуге болмайды, ал консулдықтар белгілі бір жағдайларда дипломатиялық функцияларды орындай алады, бірақ олар әдетте құқықтар мен мүдделерді қорғаумен айналысады өкілдігін жіберген мемлекет және оның азаматтары экономикалық, әлеуметтік, гоманитарлық және құқықтық салаларда. Сыртқы қатынастардың тағы бір маңызды белгісі-оларды арнайы құрылған аппаратпен жүзеге асыру: мемлекеттердің және халықаралық құқықтың басқа субъектілерінің сыртқы қатынастар органдары. Бұл органдардың қызметі әр мемлекеттің халықаралық қызметінің және тұтастай алғанда халықаралық қатынастардың бөлігі ретінде сыртқы қатынастарды құрайды. Дипломатия және халықаралық құқық халықаралық қатынастардағы басқарушы жүйелер ретінде әрекет етеді, оларға сәйкесінше саяси және құқықтық нормалар арқылы әсер етеді. [10] Қорытынды. Қазіргі өзара тәуелді және біртұтас әлемде халықаралық қатынастардағы халықаралық құқықтың рөлін бағаламау мүмкін емес. Тарихтың әртүрлі кезеңдерінде ол екіұшты рөл атқарды сыртқы саясат пен мемлекеттердің дипломатиясында. Сыртқы саясаттан, халықаралық қатынастар жүйесіндегі мемлекеттер дипломатиясынан алшақтықтағы халықаралық құқықтың рөлін қарастыру мүмкін емес болып көрінеді. Олардың өзара байланысы мен бір-біріне әсері соншалықты күшті , бұл жүйеде олардың кез-келгенінің рөлін бағаламау мүмкін емес. осыдан қазіргі халықаралық қатынастарда "сыртқы саясат пен халықаралық құқықтың арақатынасы мәселесі" туындайды. Ұзақ уақыт бойы батыста халықаралық құқықтық және саяси әдебиеттерде халықаралық құқыққа саясатта көмекші рөл берілді. Бұл тәсіл "ұлттық" немесе "мемлекеттік" мүдделер халықаралық құқықтан жоғары тұратындығымен, мемлекеттер өздерінің сыртқы саясатында дәл осы Қағидаларды басшылыққа алуы керек екендігімен және халықаралық құқыққа екінші дәрежелі рөл берілгендігімен ақталды, бұл көбінесе оның өрескел бұзылуына, соғыстардың басталуына, ядролық қару жарысының күшеюіне, әскери-саяси одақтардың қарсыласуына әкелді және мемлекеттер, жаһандық ауқымдағы қақтығыстар. БҰҰ Жарғысы мен оның құрылуы қабылданғаннан кейін халықаралық құқық тарихында жаңа дәуір пайда болды деп санауға болады. Екінші дүниежүзілік соғыста фашистік Германияны жеңу халықаралық құқықты елемеуге болмайтынын көрсетті, өйткені ол әлемдік құқықтық тәртіпте ерекше рөл атқарады - бұл әлемдік саясаттағы тұрақтандырушы және теңдестіруші фактордың рөлі, бұл мемлекеттердің кез-келген әрекеті . өзінің "ұлттық" және "мемлекеттік" мүдделерін қорғау тұрғысынан халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаттарын бұзатын дәрменсіз, сондықтан мемлекеттер сыртқы саясатта халықаралық құқықтың приматын ұстануға және өзіне алған міндеттемелерді адал орындауға тиіс. "Сыртқы саясат пен халықаралық құқықтың арақатынасы мәселесін" талдай отырып , дипломдық жұмыстың авторы келесі тұжырымдарға келді: 1. Сыртқы саясат пен халықаралық құқық бір-бірімен тығыз байланысты. халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаттарын сақтау немесе бұзу мемлекеттердің сыртқы саяси іс-әрекеттерінде көрінеді, бұл халықаралық жүйедегі барлық заңдылық саяси сипатқа ие; 2. Сыртқы саясат пен халықаралық құқықтың қарама-қайшылығы мүмкін емес, өйткені мемлекеттер. халықаралық-құқықтық міндеттемелерді өз мойнына алған адамдар өздерінің мемлекеттік ерік-жігерін және осы міндеттемелерді адал орындауға дайын екендіктерін білдірді; 3. Сыртқы саясат пен дипломатия халықаралық құқықтың нормалары мен принциптерін қалыптастыру мен қолдануда маңызды рөл атқарады, бұл дипломатиялық қызмет барысында басқа мемлекеттердің ұстанымдарына сәйкес келетін, содан кейін нақты халықаралық-құқықтық құжаттарда өзінің нормативтік көрінісін табатын жаңа саяси идеяларды ұсынуға себеп болатын мемлекеттің сыртқы саяси мүдделері, яғни. құқық осы идеяларды бекітеді; 4. Халықаралық құқық нормасының нақты күші мемлекеттің еркінің көрінісі болып табылады; 5. Әлемдік құқықтық тәртіп мемлекеттерден жалпы әлемдік саясаттағы және сыртқы саясаттағы халықаралық құқықтың приматын атап айтқанда дипломатияны тануды талап етеді; 6. Халықаралық құқық сыртқы саясат пен дипломатияға қатысты шектеу ретінде әрекет етеді, ал құқықтар тұрғысынан ол, керісінше, сыртқы саясат пен дипломатияның құралы немесе тірегі ретінде әрекет етеді; 7. Халықаралық құқық дипломатияның қызметін реттейді: ол шетелдегі дипломатиялық өкілдіктердің қызмет тәртібі мен құқықтық жағдайын, тағайындау , аккредиттеу және кері қайтарып алу тәртібін , осы өкілдіктер басшыларының дәрежелері мен құқықтық жағдайын, олардың персоналының құқықтық жағдайын, шақыру тәртібін, халықаралық дипломатиялық конференцияларды ұйымдастыру мен рәсімін, халықаралық ұйымдардың мәртебесі мен жұмыс тәртібін және халықаралық ұйымдардағы мемлекеттердің сыртқы саяси мінез-құлқын айқындайды қарым-қатынас. Пайдаланылған дереккөздердің тізімі. Сәрсенбаев М.А. Международное право. Учебник, А., 2001г. (кiтапханада бар) Международное право. Учебник /под ред. Ю.М.Колосова, В.И.Кузнецова. М.1995г. Международное право. Под ред. Ю.М.Колосова М.1998г. Международное право. Учебник для Вузов. Отв.ред. Г.В.Игнатенко. И.Тиунов М, 1999г. МПП. Учебник. Под ред. Бекяшева К.А. М.1999г И.И.Лукашук. МП. Учебник. Общая и особенная часть М. 1996г Н.А.Ушаков. МП. Учебник, М., 2000г Дониленко М.М. Обычай в современном праве, М., 1988г Гуго Гроций. О праве войны и мира перевод с латинского А.П. Саккерти М., 1956г. Мартенс Ф.Ф. Современное международное право цивилизованных народов. Том І М., 1996г. жүктеу/скачать 42,85 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|