2 Токсикология мен токсикологиялық талдаудың мазмұны мен міндеттері
жүктеу/скачать 39,91 Kb.
|
Химиялық-токсикологиялық талдау.
|
2 Токсикология мен токсикологиялық талдаудың мазмұны мен міндеттері 3 Пестицидтердің жіктелуі. 4 Улы заттардың ауыл шаруашылығы жануарларының ағзасына түсуінің негізгі жолдары. 5 Ветеринариялық токсикологияның міндеттері. 6 Жануарлардың улануының диагностикасы. 7 Улануды емдеу. 8 Уланудың алдын алу. 9 Мал сою ӛнімдерінің ветеринариялық-санитариялық сараптамасы. 10Химиялық-токсикологиялық талдау. Токсикология-улы заттарды және олардың ӛсімдік және жануар ағзасына әсерін зерттейтін ғылым. Химия ӛнеркәсібінің дамуымен адам мен жануарлардың ағзасына зиянды әсер ететін улы заттардың саны едәуір артты. Улардың кӛпшілігі ауыл шаруашылығында ӛсімдік зиянкестерімен күресу үшін, дезинфекциялау және емдеу құралдары ретінде кеңінен қолданылады. Жануарлардың улануы ағза тарапынан удың әсеріне әсер ететін кейбір ерекше реакциямен жүреді. Ағзаға кӛмек кӛрсету үшін патологиялық үдерістің ағымын зерттеу, сондай-ақ уланудың алдын алу қазіргі заманғы токсикологияның маңызды бӛлігі болып табылады. Ресейлік токсикологияның негізін қалаушы Е.В. Пеликан (1824-1884), ол сот медицинасы саласында да белгілі маман болды. Д. П. Косоротов (1856-1920), Петербургтегі Әскери – медициналықакадемиясының профессоры, "токсикология"оқулығының авторы. Ф.Т. Попов "сот ветеринариясының қысқаша курсы" (1907 ж.) бірінші кітабының авторы болды, кейін ол "Шӛпті сараптау әдістері (1914 ж.) монографиясын жазды. Профессор Сошественский Н.А. (1876-1941) ол Мәскеу зооветеринарлық институтында фармакология кафедрасын, Бүкілодақтық эксперименттік ветеринария институтында фармакология және токсикология зертханасын, әскери – ветеринарлық химиялық зертхананы ұйымдастырды, "фармакология және фармакотерапия курсы" (1937) және "токсикология БОВ" (1933) екі іргелі басшылық жазды. Профессор И.А. Гусынин (1896-1970), улы ӛсімдіктерді зерттеген және "улы ӛсімдіктердің токсикологиясы" деген іргелі монографиясын жазған. Профессор С.В. Баженов "ветеринарлық токсикология" атаулы іргелі оқулығын жазды. Профессор Мозгов Иван Ефимович "Фармакология" оқулығының авторы. Ветеринариялық токсикологияның мазмұны улы заттар мен ағзаның арасындағы ӛзара қарым-қатынасты зерттеу болып табылады, бұл заттар жануарлар ағзасының физиологиялық процестеріне зиянды әсер етеді. Ветеринариялық токсикология мынадай ғылымдармен байланысты: ботаника (улы ӛсімдіктер), микробиология (токсиндер шығаратын патогенді микроорганизмдер), паразитология (гельминттер, иесі ағзасы үшін улы заттарды ӛндіретін), зоология (улы жәндіктер және рептилиялар), микология (улы саңырауқұлақтар), химия (улы органикалық емес және органикалық қоспалар), патологиялық физиология, фармакология, клиникалық диагностика (улану кезіндегі организмнің жай-күйі), патологиялық анатомия (ағзадағы морфологиялық ӛзгерістер). ӛзгерістер), Биохимия (гормондардың ӛзгеруі, ветеринариялық-санитариялық сараптама (ет және басқа да жануарлардан алынатын ӛнімдердің жарамдылығы туралы қорытынды). Ветеринарлық токсикологияның алдында екі негізгі және әсіресе практикалық тұрғыдан маңызды міндеттер тұр: уланудың алдын алу және токсикоз пайда болған жағдайда жануарларға кӛмек кӛрсету. Ветеринарлық токсикология жалпы және жеке болып бӛлінеді. Жалпы токсикология ағза мен улы зат арасындағы қарым-қатынастың негізгі заңдылықтарын, у және улану сияқты анықтамалардың тұжырымдалуы туралы сұрақтарды зерттейді, уланудың себептерін және уланудың алдын алатын іс-шаралардың әзірленуін анықтайды. Жеке ветеринарлық токсикология бӛліміне жануарлардың белгілі бір түрлеріне жеке улардың әсерін зерттеу жатады. Оқу құралы 6В09100 - Ветеринария мамандығы бойынша студенттерге және практикалаушы ветеринарлық дәрігерлерге арналған. Онда токсикология туралы жалпы мәліметтер, минералды және ӛсімдік тектес улардың сипаттамасы берілген, осы улардан туындайтын уланудың клиникалық белгілері, диагностикасы, емі мен алдын алу сипатталған. Зертханалық және практикалық сабақтар, сондай–ақстуденттердің ӛзіндік жұмысына арналған тапсырмалар бар. 2) ТОКСИКОЛОГИЯ МЕН ТОКСИКОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУДЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ Токсикология - улы заттарды және олардың ӛсімдік және жануар ағзасына әсерін зерттейтін ғылым. Гректің toxikon - жебе және logos үшін у – оқыту. С. В. Баженов бойынша удың жалпы биологиялық және токсикологиялық түсінігі: У - кез келген химиялық зат, ол тірі ағзамен ӛзара әрекеттескен кезде, кейде ӛліммен аяқталатын соңғы патологиялық процесті тудырады. Улану - бұл жануарлардың организміне улы заттардың әсер етуі нәтижесінде пайда болатын, азықпен, сумен, тыныс алу жолдары, тері жамылғысы арқылы жұғатын ауамен бірге түсетін патологиялық процесс. Токсикология зерттейді: 1.) Патогенез, яғни улардың әсер ету механизмі (токсикодинамика). 2.) Диагностика әдістері 3.) Токсикологиялық талдау 4.) Алғашқы кӛмек кӛрсету шаралары және одан кейінгі уланған жануарларды емдеу. 5.) Улану жағдайлары және олардың алдын алу шаралары (уланудың алдын алу). Ветеринарлық токсикология жалпы және жеке болып бӛлінеді. Жалпы токсикология әр түрлі заттардың токсологиялық әсерінің жалпы заңдылықтарын, эндогенді жағдайларды ескере отырып, жануарлардың әр түрлерінің ағзасындағы олардың токсикодинамикасын зерттейді және белгілейді. Жалпы токсикология улар және олардың жіктелуі туралы ұғымды, уланудың кӛздерін, патогенезін клиникалық белгілері терапияны диагностикалаудың жалпы принциптерін, токсикологиялық талдау әдістері мен профилактикасын зерттейді. Жеке ветеринаринарлық токсикология токсикалық заттардың нақты топтарының және соларға кіретін жеке улардың әсеріне қатысты мәселелерді зерттейді. Аса қауып тӛндіретіндері: 1) минералды улар, ФОСтар, ХОСтар, пестицидтер және басқалар; 2) фитокосикология - ӛсімдік тектес улы заттар (алкалоидтар, гликозидтер, сапониндер және басқалар); 3) микотоксикоздар – ӛсімдік мал азығын, жемдерін зақымдайтын уытты саңырауқұлақтар; 4) сапасыз мал азығы; 5) жануарлардан алынатын удар. Қазіргі заманғы ветеринарлық токсикологияның негізгі міндеттерінің бірі - Ауыл шаруашылығын химиялаудың жаңа құралдарын зерттеу, олардың жануардың генетикалық құрылымына оның тұқым қуалаушылық және физиологиялық қасиеттеріне әсерін зерттеу. 3) ПЕСТИЦИДТЕРДІ ЖІКТЕУ Өндірістік пайдалану мақсаты бойынша пестицидтер (зиянды организмдермен күресу үшін қолданылатын заттар) мынадай топтарға бӛлінеді: акарицидтер-кенелермен күресу құралдары; арборицидтер-мелиорация кезінде қажетсіз бұталар мен ағаштарды жоюға арналған құралдар; альгицидтер-су айдындарындағы балдырларды жоюға арналған құралдар; аттрактанттар– зиянды насекомдарды, жәндіктерді тартатын заттар; афицидтер –өсімдік биттерімен күреске арналған құралдар; гербицидтер-арам шӛптермен күресуге арналған құралдар; дефолианттар-ӛнімді машинамен жинау кезінде техникалық дақылдардан жапырақтарды кетіруге арналған құралдар; десиканттар-ӛсімдіктерді кептіруге арналған құралдар; зооцидтер немесе родентицидтер-кеміргіштермен күресуге арналған дәрілер; инсектицидтер - зиянды жәндіктермен (насекомдармен) күресуге арналған құралдар; моллюскоцидтер немесе лимацидтер-моллюскалармен және шырышты ұлулармен күресуге арналған құралдар; ларвициды - зиянды жәндіктердің құрттарын және личинкаларын құртуға арналған құралдар; нематоциттер - дӛңгелек құрттармен күресуге арналған құралдар; овицидтер-жәндіктердің жұмыртқаларын жоюға арналған құралдар; ретарданттар - ӛсімдіктердің ӛсуін реттегіштер ; репелленттер-жәндіктерді үркітуге арналған құралдар; фунгицидтер-түрлі саңырауқұлақтармен күресетін құралдар; ихтиоцидтер– пайдасыз балықтың түрлерімен күресу құралдары; хемостерилянттар-зиянды жәндіктердің еркектері мен аналықтарын стерилизациялауға арналған құралдар. Улы заттардың токсикометриясының негізгі параметрлері Lim ac-жануарларда ағзаның тіршілік әрекетінің бұзылуын тудыратын, бейімделген физиологиялық реакциялардың шегінен шығаратын, яғни бір реттік (жіті) әсер ету минимал шегі. ЛД-бір рет ішке енгізгенде немесе тері астына енгізгенде, келесі 2 апталық бақылау барысында малды ӛлімге ұшыратпай уытты әсер тудыратын улы заттың мг/кг ең жоғары дозасы. ЛД50-2 апта бойы ішке немесе тері астына бір рет енгізген кезде жануарлардың 50% ӛлімін тудыратын улы заттың мг/кг ӛлімге апаратын дозасы. ЛД100-сол жағдайларда барлық тұяқты жануарлардың ӛлуін тудыратын улы заттың ӛлімге апаратын дозасы. CI50 және CI100-200С температурада және 2 сағат экспозицияда тиісінше 50 және 100% тұяқты жануарлардың ӛлуін тудыратын, ауадағы уытты заттардың мг/м3 ӛлімдік шоғырлануы. ШРК- тәжірибедегі жануарларда уытты құбылыстарды тудырмайдын ауадағы заттың мг/м3-дегі шекті рұқсат етілген шоғырлануы (концентрациясы). АЗҚД – ауадағы заттың болжамды қауіпсіз деңгейі, мг / м3; МДУ-заттар ағзаға теріс әсер етпейтін және жануарлардан алынған тамақ ӛнімдерінде рұқсат етілген деп танылғаннан жоғары мӛлшерден болуы мүмкін емес мал азығы салмағының мг/кг-да ауыл шаруашылығы жануарлары үшін нормалардағы химиялық заттардың рұқсат етілген ең жоғары деңгейі,. p.p.m. - Parts per million (миллионға nbtc3k3 бӛліктер) ұғымына сәйкес келеді. 4) АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ЖАНУАРЛАРЫНЫҢ АҒЗАСЫНА УЛЫ ЗАТТАРДЫҢ ЕНУ ЖОЛДАРЫ 1) асқорыту 2) тыныс алу органдары 3) тері жамылғысы Ас қорыту жолына улы заттар түсуінің жолдары: 1) жемнің уытты заттармен ластануы; 2) мал азығындағықоспалар мӛлшерін арттыру (тұз, карбамид, күнжара); 3) улы ӛсімдіктер жеу; 4) ластанған сумен суару; 5) тӛлдер ластанған заттарды жалап қойған кезде; Улы заттар, негізінен аш ішек бӛлімінде сіңеді. Тыныс алу органдары арқылы улар ФОС-ты жабық үй-жайларда жануарларды сыртқа шығармай шыбын мен кенеге қарсы аэрозоль немесе бу түрінде пайдаланған кезде–тиесілі нұсқаулықтардың орындалмауы. Тері жамылғысы арқылы - уытты заттардың тері арқылы түсуі жануарларды хлорофоспен, ДДВФ, гексахлоранмен және т. б. паразиттерге қарсы ӛңдеуде болады. Ағзалар мен тіндерде улы заттардың таралуы мен жиналуы негізінен келесі факторларға байланысты: 1) қанмен жабдықтау дәрежесіне; 2) улы заттардың ағзалар мен ұлпаларда еруі мен таралуын қамтамасыз ететін физикалық-химиялық қасиеттеріне; 3) тиісті тіндері мен органдары бар улы заттардың биохимиялық заттары. Фостар бас және жұлын миында, ӛкпеде, Жүректе, бауырда, бүйректе, кӛкбауырда, қаңқа бұлшық еттерінде жиналып, метаболиттерге айналады. Несеппен және нәжіспен 7-30 күн дегенде шығады. Хлорлы органикалық қоспалар бас және жұлын миында, бауырда, бүйректе, ішекте, кӛкбауырда, қаңқа бұлшық етінде, майлы тіндерде жиналады. Сүтпен 14-15 күн бӛлінеді, денеден 180-240 күннен кейін толығымен шығарылады. Карбаматты пестицидтер-бауыр, бүйрек, ӛкпе, ми, ішек, бұлшық ет, эндокриндік органдарда. 30 тәуліктен кейін толығымен бӛлінеді. Сынап-органикалық пестицидтер барлық ӛмірлік маңызды мүшелерде, бас миында, бауырда, бүйректе, бұлшық еттерде, жүректе, ішекте жинақталады. Денеден бір жылдан астам бӛлінеді. Ауыр металдардың тұздары (қорғасын, мыс, никель,мырыш) бауыр, бүйрек, ми, ұйқы безі, жүрек, сүйек, ішек. Нәжіспен және несеппен 10 айда бӛлінеді. Фтор-сүйек, тістер, бауыр, бүйрек, кӛкбауыр, қалқанша безде. 6-7 айда нәжіспен бӛлінеді. Бұл мәліметтер жануарлардың улануының нәтижесін болжауға және шаруашылықтарда кәсіби іс-шараларды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Маңызды бӛлімдер вет.токсикология жануарлар организміндегі улы заттардың токсикокинетикасы мен токсикодинамикасы болып табылады. Токсикокинетика-ауыл шаруашылығы жануарларының жіті және созылмалы улануы кезінде улы заттардың сіңу, таралу, жинақталу, метаболизмінің заңдылықтары. Токсикодинамика-уытты әсердің молекулалық негізін құрайтын у мен ферменттердің алғашқы реакциясын есепке ала отырып, жануарлар ағзасына улы заттардың уытты әсерінің механизмі. 5) ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ ТОКСИКОЛОГИЯНЫҢ МІНДЕТТЕРІ 1. Ауыл шаруашылығы жануарларының улануының алдын алу. Осы мақсатта қажет: А) вет специалисттердің ӛсімдік шаруашылығындағы зиянкестермен күресу үшін пайдаланылатын заттармен (улы химикаттар) таныс болуы. Б) улы ӛсімдіктерді білу, соның нәтижесіндемал азығындағы улы ӛсімдіктердің рұқсат етілген қоспаларын анықтау. В) жануарлардың улануының алдын алу үшін іс-шаралар әзірлеу және тиісті нұсқаулықтар жасау. 2. Улану болған жағдайда жануарларға кӛмек кӛрсету. ТОКСИКОЛОГИЯ ДАМУЫНЫҢ ҚЫСҚАША ТАРИХЫ Ертеректегі жылдары токсикология медицинаның бір бӛлігі деп саналды. Папирус Эберс (б.з.б. XII ғ.) - ежелгі фармакология болып саналады және Египет абыздары қолданған дәрілердің сипаттамасы бар. Токсикология бойынша ең кӛне кітаптың авторы - "Alexipharmaca"кітабын жазған Дисоскорид (б.з.д. 1 ғ.).Кай Плиний үлкен (б. з. 23-29 жж) 37 томнан тұратын "табиғи тарихтың" авторы болып табылады, онда улы ӛсімдіктерді сипаттау және адамдар мен жануарлардың улануын емдеу әдістері бар. Токсикологияға ежелгі атақты дәрігерлер қызығушылық танытты: Гиппократ, Колумелла, Гален, Авиценна, Парацельс, Лин, Ши-Чжэнь және т. б. Еуропада токсикологиямен Францияда Шарль Корневен (1846-1897) айналысты, эксперименттік зерттеулердің нәтижесі болып табылатын және 1895 жылы орыс тіліне аударылған және қазір ӛзінің ғылыми мәнін жоғалтпаған улы ӛсімдіктер бойынша еңбектің авторы. Германияда Е. Френер (1858-1940) ветеринарлық фармакология және токсикология авторы, Ресейдегі фармакология жӛніндегі басшылық 9 рет қайта басылып шықты (соңғы рет 1937 ж.). Токсикология бойынша басшылық алғаш рет 1890 жылы басылып шықты және ӛзінің ғылыми құндылығын қазіргі күнге дейін сақтайды. Англияда ветеринарлық токсикологиямен Лэндер айналысты –1957 және 1961 жж. ресейде соңғы рет шығарылған ветеринарлық токсикологияның авторы. Орыс токсикологтарынан Е. В. Пеликан (1856-1920) – Сот медицинасы саласындағы маман. Д. П. Косоротов (1856-1920) Петербургте әскери медицина профессоры, академик, - "токсикология оқулығының" авторы. Профессор Ф. Т. Попов (1857-1921) Харьков малдәрігерлік институтында ветеринариялық токсикология кафедрасының бірінші құрастырушысы, ресейде бірінші және жалғыз "сот ветеринариясының қысқаша курсы" (1907) және "Методы экспертизы сена" (1914) кітаптарының авторы. Профессор Н. А. Сошественский (1856) Мәскеу зооветеринарлық институтында ветеринарлық токсикология курсын құрды.) Ветеринарлық токсикология пәнінің негізін қалаушы профессор И. А. Гусынин барлық одақтық эксперименталдық ветеринария институтында жануарлардың улы ӛсімдіктермен улануын зерттеді, "Улы ӛсімдіктердің токсикологиясы"кітабының авторы болып табылады. Қазіргі заманғы токсиколог – ғалымдар профессор С. В. Баженов, В. Н. Жуленко, М. И. Рабинович, Г. А. Таланов, Г. А. Хмельницкий, В. Н. Лектионов, Д. Д Полоз, А. В. Николаев. 6) ЖАНУАРЛАРДЫҢ УЛАНУЫНЫҢ ДИАГНОСТИКАСЫ Этиологиялық принцип бойынша барлық уланулар шартты түрде келесі негізгі топтарға бӛлінеді: 1) пестицидтермен улану; 2) тыңайтқыштармен улану; 3) ас тұзымен улану; 4) несеппен улану; 5) мал азықтарымен және ӛсімдіктерді техникалық қайта ӛңдеу ӛнімдерімен улану; 6) улы шӛптермен улану; 7) мал азығы, жемдік микотоксикоздар, 8) жануарлардан алынатын улармен улану. Жануарлардың химиялық заттармен, улы ӛсімдіктермен, сапасыз мал азықтарымен улануының диагностикасы кешенді және тӛмендегіге негізделген болуы тиіс.: 1) анамнестикалық деректер; 2) уланудың клиникалық симптомдарын, қанның морфологиялық және биохимиялық ӛзгерістерін және патологоанатомиялық зерттеулердің нәтижелерін талдау; 3) уланған жануарлардың ағзалары мен тіндерінде улы заттарды табу және сандық анықтау нәтижелері, олар ӛлген немесе амалсыз сойылған жағдайда; 4) азықта, суда, жайылымда және басқа да сыртқы орта объектілерінде улы заттарды табу және сандық анықтау нәтижелері. Жануарлар улануының диагностикасы үшін маңызды: 1) зерттеу үшін сынаманы дұрыс алу және жіберу, 2) зерттеу мерзімдерін қатаң сақтау және химиялық-аналитикалық зерттеу нәтижелеріне негізделген бағалау. Зерттеу үшін мыналарды алу керек: қан сарысуын (ұйытқысыз) 5 мл, жаңа алынған қан 10, несеп 50 мл, бауыр тіндерін 50 г, кӛкбауыр тіндерін 50, асқазан немесе тыртықты 150 г. Сынамаларды тығыны басылған банкаларға, пластмасса пакеттерге буып-түйеді және сүргіш мӛрмен мӛрленеді. Буып-түйілген сынамаларға қоса берілуі тиіс: 1) сынамалар тізімі 2) улану белгілері сипатталған және болжамды уытты заттар кӛрсетілген ілеспе хат, 3) патологоанатомиялық ашу актісі. Химия-Аналитикалық зерттеулерден басқа, зертханалық жануарларды: ақ тышқандарды, егеуқұйрықтарды, қояндарды, бір күндік балапандарды, балықтарды, тетрахимен пирйформис дақылдарын пайдалануға негізделген биологиялық бақылау әдісі маңызды диагностикалық мәнге ие. 7)УЛАНУДЫ ЕМДЕУ УЛАНУ КЕЗІНДЕГІ ШҰҒЫЛ КӨМЕКТІҢ ЖАЛПЫ ПРИНЦИПТЕРІ Улану кезінде емдік кӛмекті этиотропты, патогенетикалық және симптоматикалық құралдар кешенін пайдалана отырып, мүмкіндігінше тез және қуатты (жедел немесе шұғыл жәрдем принципі бойынша) кӛрсету қажет. Улану кезіндегі емдеу жоспары келесі негізгі сәттерге негізделеді: 1) аурудың себептерін жою (күдікті жемді алу тыныс алу жолдары арқылы улануға күдік болған жағдайда үй-жайды желдету); 2) жануарлардың терісінен улы заттарды жуу; 3) асқазан мен ішектен улы заттарды алып тастау (асқазанды жуу, клизма, әлсіз, жекелеген жағдайларда құсу); 4) асқазан мен ішектегі уларды байланыстыру және залалсыздандыру (белсендірілген кӛмір, АҚ саз, қышқылдармен уланған кезде натрий карбонатын қолдану және т. б.); 5) ағзадан сіңіп қалған уларды шығару (изотониялық ерітінділерді кӛктамыр ішіне енгізу, диуретикалық, тер айдалатын, іш жүргізетін заттарды қолдану, кейіннен ауыстыратын сұйықтықтарды енгізе отырып қан шығару); 6) химиялық реакциялар, антиметаболиттерді пайдалану, реактиваторларды қолдану, фармакологиялық антагонизмді пайдалану және т. б. арқылы ағзаның гуморальды ортасында сіңіп қалған уды залалсыздандыруға бағытталған ерекше (антидотқа қарсы) терапия.); 7) ағзаның қорғаныш күштерін арттыруға, зат алмасуды қалыпқа келтіруге, жүрек-қантамыр, тыныс алу және басқа да жүйелерді белсендіруге бағытталған патогенетикалық және симптоматикалық терапия. Фермада уланудың жеке жағдайы пайда болған кезде күдікті материалды (азық, су, дәрі-дәрмектер және т.б.) дереу токсикологиялық зерттеуге зертханаға жіберу қажет. Жануарлардың улануын емдеуде антидоттарды қолдану Жіті уланулар кезінде тиімді антидотқа қарсы құралдарды (антидотия) шұғыл қолдану қажет. Қазіргі заманғы антидотқа қарсы заттар олардың физико-химиялық табиғатына және уытқа қарсы әсеріне байланысты мынадай топтарға бӛлінеді:: 1) адсорбенттер (белсендірілген кӛмір, АҚ саз, лигнин және т.б.). Олардың залалсыздандыру әсері улардың адсорбциясына негізделген, мысалы, асқазан-ішек жолында, ол қан жүйесіне уытты заттарды резорбциялау сәтіне дейін жетеді; 2) химиялық қауіп. Олардың әсері улы заттарды бейтараптандыруға және ағзадан улы емес ӛнімдерді жоюға негізделген. Мысалы, карбамидпен уланған кезде күйіспелі жануарлардың асқазанында аммиакпен ӛзара әрекеттесетін формалин антидотының әсерінен зиянсыз гексаметилентетраамин пайда болады; 3) физиологиялық противоядия. Олардың әрекеті удың биологиялық субстратпен ӛзара іс-қимылын бәсекелі жоюға негіз болды. Мысалы, ӛмірлік маңызды органдардың бір холинорецепторларымен ӛзара әрекеттесетін атропин холинолитиктерінің кӛмегімен фосфорорганикалық Қоспалардың холиномиметикалық уытты әсерін жою. Ветеринарлық тәжірибе үшін жануарларға барлық түрлерде зерттелген келесі антидоттар ұсынылды. Фосфорорганикалық және карбаматты пестицидтермен улану кезінде атропин сульфат-орталық және шеткергі әсер ететін холинолитик, бронхоспазмды, миозды, сілекей ағуды, тремор және қаңқа бұлшықеттерінің құрысуын жояды; тропацин — орталық әсер ететін холинолитик, антихолинэстеразды заттардың уытты әсерінің нерв -аралитикалық құбылыстарын жояды. Екі препарат та холинэст- разы реактиваторларымен бірге қолданылады; фосфолитин-шеткі холинолитикалық әсерге ие атропин тәрізді препарат. Қолдану үшін ұсынылған ұштастыра отырып реактиватором холинэстераза тмб ерітіндісі-4; дипироксим(ТМБ-4) - фосфорорганикалық қоспалармен тежелген нерв жүйесінің ацетилхолинэстераза реактиваторы. 3-триметил-бис-(пиридинальдоксим) дибромид. Холинолитиктермен бірге қолданылады; диэтиксим-гидрохлорид-N-диэтиламиноэтил эфирі п-бромбензтиогидроксим қышқылы. Мидағы ацетилхолинэстеразды тез емдейді және ФОС улану симптомдарын жояды. Дипироксим мен атропинмен бірге тағайындайды; токсогонин (обидоксим, ЛЮ-6, эфоксим) - 1,1-ди-метил-эфир-бис-(4- оксилинометилпиридиний) гидрохлориді. Дипироксимге қарағанда белсенді, холинэстераза реактиваторы. ФОС уланғанда атропинмен және тропацинмен бірге қолдану ұсынылады; изонитрозин — 1-диметиламино-2-изонитрозобутанон-З-хлорзд — реактиватор холинэстераза, ОЖЖ-ға ӛтетін. Жануарлар фос уланғанда атропинмен және дипироксиммен бірге тағайындайды; диалкоб-бис-(М-аллилдиэтаноламин) кобальт хлорид — реактиватор холинэстераза, бұрыштық ФОС. Фосфорорганикалық пестицидтермен уланған кезде атропинмен бірге қолданылады. Хлорорганикалық пестицидтермен улану кезінде токоферол ацетаты (Е витамині ацетат; 6-ацетокси-2-метил-2 (4, 8, 12- триметилтридецил)-хром) — жануарлар организмінде биологиялық маңызды заттардың тотығуына кедергі келтіретін белсенді антиоксидант. Жануарлар мышьяк және құрамында сынап бар қосындылармен уланған кезде Унитиол-2,3-димеркаптопропан натрий сульфонаты-қатты және созылмалы уланулар кезінде жоғары емдік антидотқа қарсы әсерді қамтамасыз ететін күшән, сынап және басқа металдардың белсенді фиксаторы. Бұлшықет ішіне ғана емес, аэрозоль түрінде де қолдануға болады.; тетацин-кальций-кальций-этилендиаминтетрауксус қышқылының динатрий тұзы. Жануарлар ауыр металл тұздарымен уланған кезде антидотқа қарсы зат ретінде ұсынылады (қорғасын, сынап, кадмий, кобальт және т. б.).); этилендиаминтетрауксус қышқылының динатрий тұзы-белсенді комплексон және жануарларды ауыр металл тұздарымен уланғанда қолданылуы мүмкін; пеницилламин - 3,3-диме-тилцистеин. Мыс, сынап, күшән, қорғасын және басқа металдар Қоспаларымен уланған кезде ұсынылады. Синиль қышқылымен және оның тұздарымен уланған кезде: натрий тиосульфаты (натрий гипосульфиті) — кӛк қышқылмен уланған кездегі тиімді антидотқа қарсы құрал. натрий нитриті-цианидтермен уланған кезде антидот. Белсенді метгемоглобинобензия салдарынан әрекет етеді; амилнитрит-азот қышқылының изоамилді эфирі-жануарларды цианидпен улаған кезде тиімді антидот. Фтормен уланған кезде Әктас суы - ішке және 10 %-дық кальций хлорид ерітіндісі кӛктамыр ішіне 0,1 мг/кг тірі массада; профилактикалық антидот, әзірлеген т. а. Ә Мандриком (1980), тұрады азықтық бор, алюминий сульфаты, магний сульфаты, мырыш сульфаты, калий йодистого және аскорбин қышқылы. Жануарлар карбамидпен уланған кезде Құрамында 1% аспайтын метил спирті бар медициналық формалин, Г. А. Хмельницкийдің (1982) ұсынысы бойынша күйіспелі жануарларды карбамидпен және нитраттармен улаған кезде, әсіресе тимпанияда тиімді антидотқа қарсы құрал ретінде қолданылады. Троакар арқылы тікелей тыртыққа енгізеді. Формалин аммиакты байланыстырады және тыртықта ашыту процесін басады. Нитраттармен және нитриттермен улану кезінде Аскорбин қышқылы глюкоза, кальций хлориді, су ерітінділерінде натрий тиосульфаты кӛктамыр ішіне енгізу жолымен. Селенмен уланған кезде Натрий тиосульфаты. Ас тұзымен улану кезінде 10 %-дық кальций хлоридінің сулы ерітіндісі-кӛктамыр ішіне. Құрамында алкалоидтар бар улы өсімдіктермен уланған кезде 0,2 % танин ерітіндісі-ішке. Фотосенсибилизациялайтын өсімдіктермен улану кезінде 30% - дық натрий тиосульфаты ерітіндісі-жануарлардың салмағына 0,1 мг/кг дозада кӛктамыр ішіне. Зоокумаринмен уланған кезде К витамині (викасол). Аталған антидотқа қарсы дәрілерден басқа, патогенетикалық терапия ӛте маңызды. Патогенетикалық терапия құралдары Натрий тиосульфаты, кальций хлориді, кофеин-натрий бензоаты, аскорбин қышқылы және глюкоза. 8)УЛАНУДЫҢ АЛДЫН АЛУ Минералды тыңайтқыштардың қауіптілігі туралы есте сақтаған жӛн: аммиак селитрасы, әсіресе мақта талшығымен, шротпен және басқа кеуекті материалдармен жанасқанда жарылыс қауіпті; сондай-ақ магний хлораты; Сусыз аммиак оңай тұтанады, ал оның ауамен қоспасы жарылыс қауіпті; Жарылыс қауіпті және ӛрт қауіпті қасиеттерімен басқа да пестицидтер ерекшеленеді: бутифос, антио, кельтан. ДДВФ, сайфос, севин, ТМТД және т. б. 1.Пестицидтермен ӛңделген учаскелерде мал жаю ӛңдеуден кейін 25 күннен кейін рұқсат етіледі,ал ӛте жоғары қауіпті және тұрақты пестицидтер үшін мерзімдер оларды қолдану жӛніндегі арнайы нұсқаулықтарда кӛрсетіледі. 2.Малға пестицидтермен ӛңделген алаңдардан шыққан арамшӛптерді азықтандыруға тыйым салынады. 3.Пестицидтерді сақтауға арналған қоймалар салуға, тұқымдарды дәрілеуге және уланған қармақжемдерді, жұмыс ерітінділерін дайындауға арналған алаңдар салуға және оларға машиналарды, аппаратураларды, пестицидтер ыдыстарын залалсыздандыру орындарын, балық шаруашылығы су айдындарының су қорғау аймағындағы ұшу-қону алаңдарын (жағалаулардан кемінде 2000 м) және тұрғын үй- жайлардан және мал шаруашылығы және құс шаруашылығы фермаларынан, су кӛздерінен, жануарлар, оның ішінде құстар шоғырланған жерлерден кемінде 200 м жақын жерде құюға тыйым салынады. 4.Алдын ала (бірақ әр химиялық ӛңдеуден бұрын кемінде 2 тәулік бұрын) шаруашылық әкімшілігі халықты, санитарлық-эпидемиологиялық және ветеринарлық қызметтерді, ал балық шаруашылығы су айдындарына іргелес аумақта және балық қорғау органдарын қолданған жағдайда ӛңдеу орындары мен мерзімдері, пайдаланылатын препараттар мен әдістер, қолдану туралы хабардар етеді. Бал араларды қорғау жӛнінде шаралар қолдану қажеттігі туралы ескертеді. 5.Елді мекендерден, үй-жайлардан, мал аулаларынан, құс қораларынан, сумен қамтамасыз ету кӛздерінен 1000 м жақын және балық шаруашылығы су айдындарының жағалауларынан 2000 м жақын орналасқан егістерді ұшақтардан тозаңдандыру және бүрку, аэрозольды ӛңдеу жүргізуге тыйым салынады. 6. Уланған астықты тағамдық мақсатта, мал азығына, оның ішінде құстарға пайдалануға, жууға, желдетуге, пестицидтерден уланған астықты тазалауға, сондай-ақ оны уланбаған астықпен араластыруға, астық қабылдау пункттеріне тапсыруға немесе басқа жолдармен сатуға қатаң тыйым салынады. 7. Пестицидтердің ауыл шаруашылығы ӛнімдерінде, топырақта, суда белгіленген шекті рұқсат етілген деңгейден тыс жиналуын болдырмайтын белгіленген регламенттердің сақталуын, сондай-ақ барлық жер пайдаланушылардың қоршаған ортаны пестицидтермен ластанудан қорғау жӛніндегі іс-шараларды орындауын бақылау ӛсімдіктерді қорғау мемлекеттік қызмет органдарына жүктеледі. 9) ЖАНУАРЛАРДЫ СОЮ ӨНІМДЕРІНІҢ ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ- САНИТАРИЯЛЫҚ САРАПТАМАСЫ Жіті улану белгілері бар және агональды жағдайда амалсыз сойылған жануарлардың еті мен субӛнімдері тағамдық мақсаттарға жарамсыз. Қолайлы органолептикалық кӛрсеткіштер мен биохимиялық және бактериологиялық зерттеулердің нәтижелері кезінде етті ветеринариялық- санитариялық бағалау жануарлардың улануына себеп болған химиялық заттардың қауіптілік дәрежесі бойынша жүргізіледі. Бірінші топқа құрамында ет пен субӛнімдер бар: сары фосфор, цианидтер, ФОС (метафос, тиофос, хлорофос, ДДВФ, циодрин), ХОС (гептахлор, полихлорпинен, полихлоркамфен), карбаматтар (севин, ТМТД, цинеб, байгон, поликарбацин, дикрезил), фенол туындылары (түптер, нитрафен, 2,4-Д), сынап органикалық заттар жатады. (гранозан, меркуран және т. б.) және құрамында мышьяк бар препараттар. Еттегі күшәннің (0,5 мг/кг дейін) және бауырдағы құрамында сынап бар заттардың (0,03 мг/кг дейін) және бүйректердегі (0,05 мг/кг) табиғи құрамы ескеріледі. Екінші топқа ет және ет ӛнімдерінде (мг/кг) барынша рұқсат етілген деңгейлер (МДУ) белгіленген заттар жатады: абат 1,0, амидофос 0,3, байтекс 0,2, гамма- гексахлоран 0,05, гексахлоран 0,1, ДДТ 0,1, дозанекс 0,1, тролен 0,3, аммиакты селитра (нитратты) 100, қорғасын 0,5, сүрме 0,1, кадмий 0,05,мыс 5,0, қалайы 200,0, /мырыш 40, селен 1,0,, фтор 2,5. Кӛрсетілген заттардың құрамы белгіленген МДҚ-дан аспайтын барлық жағдайларда ет жарамды деп танылады және тағамдық мақсатта сатылады. Егер уытты заттардың құрамы белгіленген МДУ-дан асып кетсе, ет шартты түрде жарамды деп есептеледі және сауда желісі арқылы сатыла алмайды. Мұндай ет үшін сату жолдары әрбір нақты жағдайда белгіленеді. Үшінші топты уланған кезде жануарлар етін тағамдық мақсатта шығаратын заттар құрайды: фтордың Органикалық емес препараттары, мыс тұздары, мырыш, натрий, калий хлориді, карбамид, аммиак, қышқылдар, сілтілер, алкалоидтар, қарақұмық, беде, тары, Лютик және веха удовитпен фотодинамикалық әсер ететін заттар. Уланған жануарларды етке мынадай мерзімде союға рұқсат етіледі:: ДДВФ, дибром, циодрин, руэленмен 7 тәу арқылы уланғанда; антио, фосфамилои, амифос, карбофос, бутифоспен 20 арқылы уланғанда; 30 арқылы фозалон мен хлорофоспен уланған кезде; гардонамен 46 арқылы уланғанда; 60 арқылы метекспен, метил нитрофоспен, метилмеркаптофоспен және рицидпен уланған кезде; ТМТД — қояндарды 20-дан, 25-тен, қой мен ірі қара малдарды 30-дан, шошқаларды 35-40-тен улаған кезде; севинмен уланған кезде — қояндар 10-нан, қой мен ірі қара малдар 20-дан, шошқа 35-тен; Құрамында сынап бар қосындылармен уланған кезде жануарларды амалсыз союға қатаң тыйым салынады,ӛйткені сынап МДУ-дан он есе асатын мӛлшерде бұлшықеттерде жинақталады. Олар 6 айдан ерте емес. сауыққаннан кейін бауыр мен бүйректегі сынаптың құрамын анықтау міндетті. Ӛлген және амалсыз сойылған жануарларды ет-сүйек ұнына қайта ӛңдеу үшін жіберуге болмайды. Олар жоюға жатады. Сүт және сүт өнімдерінің токсикологиялық ветсанэкспертизасында кейбір химиялық заттардың бекітілген шекті рұқсат етілген шоғырлануын, сондай-ақ кейбір пестицидтердің (мг / кг): химиялық заттар-сынап 0,005, кадмий 0,01, қорғасын 0,05, күшән 0,05, мыс 0,5, мырыш 5,0, темір 3,0, қалайы 100,0, сүрме 0,05, никель 0,1, селен 0,5, хром 0,1, фтор 2,5; пестицидтер — гамма-изомер ГХЦГ сүттегі 0,5 және сүт ӛнімдеріндегі 1,25, сүттегі 0,05 гексахлоран және сүт ӛнімдеріндегі 0,25, ДДТ сүттегі 0,05 және сүт ӛнімдеріндегі 1,25. Сүт және сүт ӛнімдерінде басқа пестицидтердің болуына жол берілмейді. Жұмыртқаларда мынадай пестицидтердің болуына жол беріледі: абат 1,0 мг/г, ГХЦГ, гамма-ГХЦГ және ДДТ 0,1 мг / кг. басқа пестицидтердің құрамына жол берілмейді. Балық және балық ӛнімдерінде химиялық элементтердің құрамы мынадай мӛлшерде бекітілген (мг/кг): сынап 0,5, кадмий 0,1, қорғасын 1,0, күшән 1,0, мыс 10,0, мырыш 40,0, темір 30,0, қалайы 200,0, сүрме 0,5, никель 0,5, селен 1,0, хром 0,3, фтор 10,0. 10) ХИМИЯЛЫҚ-ТОКСИКОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ Химиялық-токсикологиялық талдауға мал азығы, су, жайылымдар, шабындық жерлер, жануарлар ағзалары мен тіндері, мал шаруашылығы, оның ішінде құс шаруашылығы, балық шаруашылығы және Ара шаруашылығы ӛнімдері жатады. Токсикологиялық талдау келесі зерттеу әдістерін қамтиды. Биологиялық әдіс дафний, мух дрозофил, ақ тышқандарды қолдануға негізделген. Улы әсері мен ӛлім-жітімі бойынша оларды зерттелетін объектілердің уыттылығы туралы бағалайды. Биохимиялық әдіс ацетилхолинэстераза ферменттерін және кӛлік Na+, К+- АТФаза қоянының гемолизденген эритроциттері мембраналарын пайдалануға негізделген. ФОС және карбаматтардың болуын зерттеу кезінде сынамалардың су сығындыларымен эритроциттерге әсер етеді және 2 сағаттық жанасудан кейін кӛрсетілген ферменттердің қалдық белсенділігін анықтайды. Ацетилхолинэстераза және Na+, К+-АТФаза 30% астам тежелуі кезінде зерттелетін объектілерде арнайы ингибиторлардың бар екендігі туралы айтады. Зерттеулер бақылау сынамаларымен салыстырғанда жүргізіледі. Әдіс ерекше емес, бірақ жоғары сезімталдығымен ерекшеленеді. Химиялық әдістер колориметриялық, титрометриялық принциптерді және шӛгінді реакция принциптерін қамтиды. Колориметрия улы химикаттардың реактивтермен ӛзара әрекеттесуі кезінде түрлі-түсті кешендердің пайда болуына негізделген және бояу дәрежесі бойынша зерттелетін объектілердегі уытты заттардың концентрациясы туралы ұйғарады. Титрометрияны шошқалар мен құстарға арналған құрама жемдегі натрий хлоридін сандық анықтау үшін, кӛрсетілген тұзға жоғары сезімтал. Физика-химиялық әдістер практикалық қолдану үшін ең перспективалы. Олар жұқа қабатты және газды хроматография әдістерін қамтиды. Жұқа қабатты хроматография старт сызығынан финиш сызығына дейін белгілі ара қашықтықты ӛтетін хроматографиялық пластинкада жылжымалы еріткіштер жүйесін қолдануға негізделген. Сандық анықтау зерттелетін сынамалардан стандартты ерітінділермен түзілетін дақтардың мӛлшерін салыстыру негізінде жүргізіледі. Жұқа қабатты хроматография әдісі жартылай, бірақ сезімталдығы жоғары. Газды хроматография-токсикологиялық талдаудың ең жетілдірілген физика- химиялық әдісі. Ол хлорорганикалық және фосфорорганикалық Қоспаларды анықтау үшін қолданылады. Токси заттардың экстракттары қатты ұнтақ тәрізді тасымалдаушымен толтырылған металл және шыны бағаналар арқылы ӛткізіледі. Инертті газдың кӛмегімен зерттелетін Қоспаларды (газ тасымалдаушы) олар жеке компоненттерге бӛлінетін баған арқылы ӛткізеді. Бұл компоненттердің шығуын детектор арқылы тіркейді. Детектор сигналы күшейе түседі,ӛздігінен жазғышқа шығарылады және пиктер түрінде таспада тіркеледі. Шығу уақыты бойынша затты сәйкестендіреді, ал шыңның ӛлшемі бойынша оның мӛлшерін белгілейді. Табиғатты қорғау және экологияның кейбір мәселелері Ӛнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы ӛндірісі саласындағы ғылыми- техникалық прогресс ат-мосферадағы ӛнеркәсіптік шығарындыларды зиянды қоспалардан тазарту, сарқынды суларды залалсыздандыру, суды ӛндірістік пайдаланудың тұйық жүйелерін ұйымдастыру, ӛсімдік шаруашылығында минералдық тыңайтқыштарды, ӛсімдіктерді зиянкестерден, аурулардан және арамшӛптерден қорғаудың химиялық құралдарын ұтымды пайдалану бойынша тиімді табиғат қорғау шараларын қабылдау қажеттілігімен тығыз байланысты. жүктеу/скачать 39,91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|