21-билет Қазақ
Профессор Қ.Жұбановтың педагогикалық мұрасы
жүктеу/скачать 20,65 Kb.
|
1 2
Байланысты:21-билет Қыпшақтану
| Профессор Қ.Жұбановтың педагогикалық мұрасы
ХХ ғасырдың басы қазақ топырағында ұлтты тану мен ұлтты танытудың үлгісін жасаған, ғасыр жүгін арқалаған тұғырлы тұлғаларды өмірге әкелді. Өмірінің соңғы төрт жылы осы ғасырдың еншісіне тиген ғұлама ойшыл, терең философ, елтану тамырын сонау алыста қалған ғасырлар қойнауынан іздей отырып, оны әлемдік деңгейге көтерген ұлы Абай мектебінің ғасыр жүгін көтерген айтулы тұлғаларға қаншама игі ықпал жасағанын уақыт озған сайын түсінудеміз. Солардың қатарында Алаш арыстары мен алыптары арасынан айырықша орын алатын Құдайберген Жұбанов есімін ерекше атау ләзім. Отыздан асар-аспас жасында өзінің дарын қуаты мен елжандылық қасиетін ғажайып білімдарлығымен, таным тереңдігімен, ойының беріктігімен дәлелдеген, қазақ тіл ғылымының мақтанышына айналған Құдайберген Қуанұлы Жұбанов еңбектерінің әлі күнге дейін өзінің өзектілігін жоймауының сыры неде? Қ.Жұбановтың артында қалған мұраларына жалпы шолу жасасақ, ғалымның еңбектері ұлт тілі, сауаттылық, қазақ өнері, әдебиет, музыка, мәдениет, әлеуметтік мәселелер, т.б. көптеген салаларды қамтитынын көреміз. Бұл салалардың әрқайсысы ұлт үшін айрықша маңызды екені айтпаса да түсінікті. Ғалым бұл мәселелердің түбірлі арналарын қарастыру барысында аталмыш проблемаларға қатысты кемелді ой айтумен қатар, жаңа ғылыми бағыттардың негізін қалады. Сондықтан жыл өткен сайын ғалым мұрасының жаңа қырлары ашылып, тың зерттеулерге жол салып келеді. Тілшінің лингвистикалық мұрасы тіл білімінің фонетика, лексикология, грамматика, морфология, әліпби, емле, терминология, синтаксис, әдеби тіл мәселелеріне арнала отырып, тіл ғылымының іргелі проблемаларын сөз етеді. Қазіргі таңда бұл мәселелер Қ.Жұбановтың ғылыми көзқарастары мен пікірлерін танып білуде арнайы зерттеу нысаналарына алынып, жан-жақты қарастырыла бастады. Сонымен қатар ғалым-тілшінің ғылыми мұрасын зерделеуде ерекше маңызды орын алатын лингводидактикалық және әдістемелік пікірлері – арнайы талдап-тануды қажет ететін іргелі проблемалардың бірі. Педагог-ғалымның ағартушылық қызметі мен әдістеме мәселелеріне қатысты еңбектерін жүйелі түрде тұңғыш рет сөз еткен ғылыми зерттеу – педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Мүслима Құдайбергенқызы Жұбанованың «Құдайберген Жұбанов ұлттық дидактика проблемалары хақында» (Алматы, 2002) атты кітабы. М.Жұбанова тілші-ғалымның дидактикалық тұжырымдарын қазіргі уақыт сұранысымен салыстыра-салғастыра келіп, профессор Қ.Жұбановтың әдістемелік пікірлері мен лингводидактикалық ойларының дұрыстығын бүгінгі оқу жүйесімен сабақтастыра отырып, жан-жақты дәлелдеген. М.Жұбанованың еңбегі – ойшыл-ғалымның педагогикалық мұрасын зерттеп-тануға бағыт-бағдар беретін, тілшінің лингводидактикалық көзқарастарын саралап көрсеткен, жаңашыл пікірлерін талдап түсіндірген, ана тілін сапалы оқытуға игі әсер ететін өзіндік ізденістерін баяндап-бағалаған, ғалым мұрасының тың беттерін ашып берген, педагогика іліміне үлес болып қосылатын игілігі мол еңбек. Қ.Жұбановтың педагогика саласына қатысты зерттеулері оның психолог-ғалым екендігін де танытады. Ол лингводидактиканың методологиялық негіздерін психология ілімімен тығыз байланыста қарастырады. Оның «Сөйлеуші бірдеменің жайын хабарлай тұрып, сонымен бірге, сол хабары өз басына қандай әсер ететінін де – қайғыратынын, қуанатынын, опындыратынын, т.т. да, көбінесе қоса білдіреді. Өйткені сөйлеуші – тірі адам, сезімі бар, жүрегі бар адам. Сондықтан оған дүниедегі болып жатқан әртүрлі құбылыстар әртүрлі әсер етпей қоймайды» [1, 216-б.] немесе «Сөйлем дегеніміз бұрын логика сөйлеміне, психология коммуникациясына тура келетін, сөзбен айтылған лебіз болатын (аяқталған ойды білдіретін сөздер)», «Бір сөздің өзін қандай көңілмен айтуымызға қарай, әртүрлі сазбен айта аламыз» [1, 216-б.], – деген ой-тұжырымдары тіл білімінің салалары мен жеке нысаналарын меңгеру үшін «адамның жанын қарайтын ғылымға» ден қою керектігіне назар аудартады. 3.Қаржаубай сартқожаұлының ғылыми зерттеулері. Ғылымда алғаш рет көне түркі ескерткіштерін кешенді түрде зерттеді. Атап айтқанда, ескерткіштердің археологиялық сипаттамасы, сақталу сақталу жағдайы, жазылуы мен оқылу тарихы, тілдік ерекшеліктері, жазу тағбасы және олардың қолданылуы, сөздік қоры секілді мәселелерді жүйелі қарастырды; 2- Көне түркі ескерткіштері мәтіндерінің бұрын да түрлі атлас-альбомдарда, монографияларда, хрестоматиялар мен академиялық басылымдарда жарияланған нұсқаларының болуына қарамастан, аталған мәтіндерді өз көзімен көріп, қолымен сипай отырып, заманауи технологиялардың көмегімен қайта бастан көшіріп, транскрипциялап, аудармасын жасап шықты; 3- Көне түркі ескерткіштерін алғаш ашып, ғылым әлеміне белгілі еткен В. Томсен, В.В. Радлов, С.Е. Малов сынды ғалымдардың зерттеулеріне сын көзбен қарап, олар тарапынан орныққан тұжырымдардан 500-ден астам қатені тауып шықты. Бұл қателердің көбі мәтіннің транскрипциясына, аудармасына және түсіндірмесіне қатысты болды; 4- Көне түркі руникалық жазуының түп тегін, дамуын зерттей келе аталмыш жазудың түркілердің ата-бабасынан келе жатқан төл жазуы екенін дәлелдеп шықты және осы тақырыпта «Көне түркі жазуының генезисі» деп аталатын көлемді монография ұсынды; 5- Ғылымда Ұйғыр қағанаты деген атпен орныққан Біріккен түркі қағанатының руникалық ескерткіштері туралы біріыңғай зерттеу жасап, Елетміш Білге қағанның үш бірдей ескерткішіне текстологиялық сараптама жасап, қағанаттың саяси тарихын, оның іргесін қалаушы Құтлық Көл Білге қағанның мемлекетті құруы мен дамытуы, қағанаттың билік жүйесі мен мемлекеттік құрылымы сынды басты түйіндерді жүйелі зерттеп, «Объединенный каганат тюрков» атты арнайы ғылыми зерттеу еңбегін (монография) дүниеге әкелді; 6- Көне түркі ескерткіштеріне арналған эпиграфикалық талдаулар мен жүйелі әдіснамалық ұстанымдарды ұсынған, байырғы түркілік киелі орындар мен оларға жасалған кең көлемді археологиялық сипаттауларды, көне түркілердің дүниетанымы мен олардың тарихын, мәңгітас мәтіндерін зерттеуді бір арнаға тоғыстырған екі томдық «Орхон мұралары» атты бірегей іргелі зерттеу еңбегін жариялады; 7- Қазақ және орыс тілдерінде «Орхон ескерткіштерінің атласы» (Атлас орхонских памятников) деп аталатын кең форматтағы екі бірдей ауқымды еңбегі жарық көрді; 8- 2013 жылы жаз айында жас түрколог Жантегін Қаржаубаймен (ұлы) бірлікте Орталық Моңғолиядан көне түркілердің жерлеу кешенін тапты және ол ЮНЕСКО-ның әлемдік тарихи мұралар тізімдігіне енгізілді. ОСЫ ЕҢБЕКТЕРІНІҢ АЯСЫНДА: 1- Қ. Сартқожаұлы Білге қаған кешеніне жасалған археологиялық зерттеу жұмыстары кезінде қазақтардағы қойдың басын кәделі асқа қосып тарту дәстүрі көне түріктерде болғанын, сол арқылы қазақтардың көне түріктердің тарихи, генетикалық және этникалық жалғасы екенін дәлелдеп шықты; 2- Көне түркі мәтініндегі «Umaj teg ögüm qatyn quutyŋa inim Kül-tigin er at boldy» деген сөйлемге этномәдени, этнопсихологиялық және лингвстикалық талдау жасап, археологиялық және тарихи деректерден дәйектер үсына келе, оның мағнасы « Ұмай текті анамның құтына (бағына) Күлтегін сүндеттелді» деген сөз екенін және сүндеттеу дәстүрінің исламияттанисламияттан бұрын да түркі, парсы, араб-еврей халықтарында болғанын дәлелдеп берді; 3- Моңғол Алтайынан табылған көне музыкалық аспаптың қазақтың қара домбырасының түркілік дәуірдегі нұсқасы екенін зерттеп, дәлелдеп шықты және ол туралы халықаралық басылымдарда мақалалар жариялады; 4- Күлтегін мәтініндегі «Teŋri teg. Teŋride bolmys türük bilige qaɣan bu ödke olurtym» деген тіркестегі «Teŋri teg» сөзін бұрындары аударылып жүргендей «Тәңір спетті=Тәңір секілді» деп еменс, «Тәңір бір» деп аударылатынын, тұтас мәтіннің «Тәңір бір, Тәңірден жаратылған Түрік Білге-қаған бұл заманда [таққа] отырдым» деген мағна беретінін дәлелдеді; 5- Қ. Сартқожаұлы Екінші Түркі қағанатының құрушысы, көне түркі тарихында айырықша орны бар тарихи тұлға, Күлтегін мен Білге қағанның әкесі, Қапаған қағанның ағасы − Елтеріс Құтлық қағанның VIII ғасырда тастан сомдалған бас мүсінін (түп нұсқа) Қазақстанға жеткізді. Қазір бұл бас мүсін Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің бас корпусындағы Күлтегін жайымында− жазу тарихының мұражайында тұр. Жоғарыда келтірілгендер ғалым Қаржаубай Сартқожаұлының талай жылдарға созылған іргелі зерттеулерінің бір парасы ғана. Қаржекең мен үшін қадірлі аға әрі ұлағатты ұстаз. Оның кеңес беруімен және қолдап-қуаттауымен мен «Көне түркі ескерткіштеріндегі қытай жазбалары және олардың Отан тарихынан деректік әлеуеті» (古突厥碑铭汉文记载及其历史文献价值) деп аталатын докторлық диссертация жаздым әрі қорғадым. жүктеу/скачать 20,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2