№21 «Росинка» бӛбекжайы Әдіскері Буентаева М. А. Табиғат аясына серуен

Ағаштарды бақылау 

Орман туралы әңгіме. 

Балаларды орман түрлерімен таныстыру: 

жапырақты, қылқан және аралас орман. 

Орманда ағаштар кӛп. Бірақ орманнан 

гүлденген биік шӛптерді кӛруге болады, 

олардың арасында, жазғы алтын күн 

шуағы іспеттес сары түстілері кӛп. 

Гүлімен, кӛк шӛбімен бай, береген тамыз 

айы – салтанатты ай.Бірақ, біртіндеп тірі 

гүлдер иісіне жаңа кепкен шӛптің иісі 

араласа бастайды.  

Аққайың 

Тұлғасымен, сәнімен, 

Қайың сұлу бәрінен. 

Одан кӛркем ағашты 

Кӛрген жоқпын әлі мен. 

 

Кӛктерек 

Аяздарда қыңбайды, 

Аптапта ӛзін шыңдайды. 

Тұрып желдің ӛтіне, 

Иілсе де, сынбайды. 

 

Шырша 

Жасыл қыста, жада да, 

Біз қараймыз мәз бола. 

Инелері сондай кӛп, 

Жаңғақтары аз ғана. 

Егер күндіз аспан  

лай және боз, кешкі 

шапақ қызыл, ал 

күнді бұлт жапқан, 

тек оның астынан 

шуақтары ғана 

кӛрініп тұрса – 

жаңбыр болады.  

 

 

 

 

Дидактикалық 

ойын  «Орман 

қабаттары». 

Жануарлар, 

құстар және 

жәндіктердің ӛмір 

сүру салтын, 

олардың тіршілік 

ортасымен 

байланысын 

түсіну.  

 

Ойын жаттығу 

«Орман несімен 

бай» (орманның 

ӛсімдіктер және 

жануарлар әлемі) 

 

Зерттеу «Орман қандай 

болады» 

Талдар және ағаштар, 

бұтақтағы жапырақтар.  

Жапырақты орман бұл: емен, 

қайың, жӛке, шетен, итмұрын, 

кӛк теректер. 

 

 

Егер де жапырақтың орнына 

қылқан болса, онда оны 

қылқан орман деп атайды. 

Егерде екеуіде болса, оны 

аралас деп атайды. 

 

Аспандағы бұлттарды бақылау 

Бұлттардың құралуы туралы түсініктерін 

кеңейту. Бұл жердің бетінде буланып және 

бу күйінде жоғары кӛтерілетін су екені 

туралы түсінік беру.  

Табиғат құбылыстарына қызығушылығын 

дамыту. 

 

Аспандағы кӛлеңке, жерге 

суын шашады. 

               (бұлт пен жаңбыр) 

Күннің таза батуы, 

сары түстен алтын-

қызғылт түске, одан 

кейін жасыл түске 

ауысса – бұл 

тұрақты ашық ауа 

райының белгісі.  

 

 

Ойын жаттығу 

«Бұлттар қайда 

жүзеді». Қиялдау. 

Эмпатия. Ӛзін 

объектінің орнына 

қоя білуі.  

Бұлттарды қарау 

Олардың қандай сұлбаға 

айналатынын бақылау. Неге 

ұқсайды. Аспанды қалай 

жүзеді, қалай жалғасады. 

Оларды не қуады.  

Еңбек: Балаларды ойын 

алаңын жинастыруға тарту: 

жолдарды сыпыру, су сеуіп, 

ауасын жаңарту. 

Гүлзарды бақылау 

Гүлзардағы ӛсімдіктер туралы 

түсініктерін, барлық ӛсімдіктердің 

қажеттіліктері, негізгі даму кезеңдері 

туралы білімдерін бекіту: егу, ӛсуі, пісіп 

жетілуі.  

Табиғатты бақылау қызығушылығын 

Табиғат әлемі, 

Гүл толған әдемі. 

Ұйқы ашар сағаттай 

Бозторғай әуені. 

Сайға түс, қырға шық, 

Жүресің гүл басып. 

Кӛбелек алдайды, 

Жаңбырлы ауа 

райын күткенде 

райхан мен 

итмұрын ӛз 

түйнектерін 

ашпайды.  

 

Дидактикалық 

ойын «Не, қайда 

ӛседі (бақша да 

ма, бау да ма)» 

Сызба құрастыру 

«Ӛсімдіктер қажеттілігі»  

(қоректенуі, суға, күн 

кӛзінежәне т.б.) 

Гүлзардағы еңбек. 

Бір жарты топ жерді 

қопсытады, екіншісі –

 

43 

дамыту. Табиғатқа деген қамқорлық 

қатынасқа тәрбиелеу. 

 

Бір қонып, бір қашып. 

Хош иісті темекі 

жаңбыр алдында 

иісі күшті шығады. 

клумбаларды суарады. 

Балалар еңбек әрекеті кезінде 

ӛсімдіктердің жағдайы, 

оларды күтуге жасалған 

еңбектің сапасына 

байланысты екенін түсінеді.  

 

Жәндіктерді бақылау 

Жәндіктер әлемі, оның әралуандығы 

туралы түсініктерін кеңейту. 

Кӛбелектердің, бал араларының, 

құмырсқалардың, қоңыздардың және 

басқа жәндіктердің ӛздерін қалай 

ұстайтындары, олардың қозғалыс түрі, 

қайда ӛмір сүреді, қандай пайдасы дар 

екені туралы әңгімелеп беруді ұсыну. 

Ӛсімдіктердің 80% кӛбі жәндіктермен 

тозаңданады, және гүл – жәндіктер мен 

ӛсімдіктердің біріккен эволюциясының 

нәтижесі екенін сенімді түрде айтуға 

болады.  Гүлдердің жәндіктерді ӛздеріне 

тарту түрлері әралуан: тозаң, нектар, эфир 

майы, хош иісі, пішіні және гүлдің бояуы. 

 

Жәндіктердің бейімделуі: кӛбелектердің, 

бал араларының тұмсығы, ара мен бал 

араларының негізгі тозаң жинайтын 

аппараттары –торы мен артқы аяғындағы 

корзинкасы, кӛптеген аяғы мен 

денесіндегі жүндері. 

 

Белең-белең, белең ат, 

Белі қайқы күрең ат. 

Таудан түссе, таймас ат, 

Талау тисе, ӛлмес ат. 

              (құмырсқа) 

Егер таңертең бал 

аралары танапта 

ұшпай, 

омарталарында 

отырып және 

ызылдаса – 

жаңбырды күт. 

 

Таңертеңгі және 

күндізгі уақытта бал 

аралары кӛп болып 

жиналып, 

омарталарына 

қайтса – желді 

жаңбырлы ауа райы 

басталады.  

 

 

 

Дидактикалық 

ойын  «Пайда – 

зиян». 

Жәндіктердің 

адамдарға қандай 

пайда және 

қандай зиян 

тигізетіні туралы 

әңгімелей және 

дәлелдей білуін 

дамыту.  

 

Жер астында орналасқан 

құмырсқа илеуін қарау.  

Ол неден салынған?                        

Ондағы кіретін және шығатын 

жолдарға кӛңіл аудару. 

Илеудің айналасында 

әрдайым құмырсқалар мидай 

қайнап жатады.  

Сызба құрастыру «Тамақтану 

жүйесі»  (заттық 

картиналарды қолдану).  

Жәндіктермен кӛптеген 

жануарлар тамақтанады 

(балықтар, бақалар, ящерица, 

құстар) және сүтқоректі 

жануарлар (жертесерлер, кӛр 

тышқандар, жарқанаттар, 

құмырсқа қоректілержәне 

басқалар). 

Құстарды бақылау 

Жаз кезіндегі құстардың ӛмірі туралы 

түсініктерін кеңейту.  

Балалармен құстар қашан ұя салады, 

Қандай құсты білесің? 

(М.Зайтов) 

Торғай отыр томпиып, 

Құйрықтары шолтиып. 

Қарлығаштар мен 

сұр қарлығаштар 

биікте ұшса – ауа 

райы жақсы болады, 

Ойын жаттығу 

«Егерде мен құс 

болсам, адамнан 

не ӛтінер едім» 

Тізбек құру «Алдымен не, 

содан кейін не» 

Құстардың ӛмір сүру циклын 

суреттеп беру (жұмыртқа, 

 

44 

балапанда қалай басады, оларды қалай 

тамақтандырады, балапандарын қалай 

ұшуға үйрететіні туралы әңгімелесу. 

Қыстап қалатын және жылы жаққа ұшып 

кететін құстарды атауды ұсыну. Оларды 

неге олай атайды? 

 

Сауысқаның сақ отыр, 

Жапалағың тағы отыр. 

Ұзақ отыр үңіліп, 

Қарға қарар түңіліп. 

Байғыз зарлап жылайды, 

Екі кӛзі жұмылып. 

Үнсіз бір сәт тұрмайды, 

Әнші бұлбұл жырлайды. 

Кӛкек: кӛ-кек, кӛ-кек! – деп, 

Ӛз атын кӛп бұлдайды. 

Адамзаттың жақыны, 

Қарлығаш та ақылды: 

Кӛгершінмен екеуі 

Жайлайды бір шатырды. 

тӛмен ұшса – 

жаңбыр жауады.  

 

 

 

Қиялдау. 

Эмпатия. Ӛзін 

объектінің орнына 

қоя білу. 

 

 

балапан, ересек құс).  Ойын 

үшін заттық картиналарды 

қолдану. Балаларға ӛз 

таңдауларын түсіндіруді 

ұсыну.  

Жаңбырдың жауғанын бақылау 

Жаз мезгілінің табиғат құбылыстары 

туралы түсініктерін кеңейту.  

Жаңбыр қысқа уақытты, созылған, 

сіркіреп жауады, нӛсерлі болады.  

Табиғат құбылысы белгілерін айыра білуін 

дамыту: аспанда бұлттар жүзіп жүр, олар 

жаңбыр әкеледі, күн күркірейді, ауа 

тазарады, шалшық су пайда болады, 

адамдар күрте, плащ киіп, қол шатырын 

алады, сосын біртіндеп жаңбыр басылады 

және т.б.  

 

Кемпірқосақ 

Күн тұнеріп, сұр бұлт тӛніп, 

Қатты нӛсер құйды келіп. 

Күміс жіптер секілді бір 

Жер бетіне тӛгілді нұр. 

Күн күлді де сәуле шашып, 

Ашылды аспан шайдай 

ашық. 

Қол ұстасып жеті бояу, 

Ту биікке шықты жаяу. 

Кӛк тӛсінде кӛпірге ұқсап, 

Керілді енді кемпірқосақ. 

 

Қоңырау шылдыры 

анық естілсе – ашық 

болады, күңгірт 

естілсе – жаңбыр 

болады. 

 

 

 

 

Дидактикалық 

ойын  «Жақсы – 

жаман» 

Жаңбыр, неге бұл 

жақсы және неге 

жаман екенін 

әңгімелей білуін 

дамыту.   

Жаңбырлы ауа райы 

туралы әңгімелеу 

Жаңбыр нені білдіреді, 

жаңбыр қалай басталады, 

жаңбыр кезінде, жаңбырдан 

кейін  табиғат және ауа райы 

қандай болады. 

Мына сӛздерді қалай 

түсінетіндіктерін сұрау: 

Сұр бұлт жүзіп келеді, 

Сұр жаңбырды әкеледі. 

Басылып сұр жаңбыр, 

Сары түске орын береді. 

Қоршаған әлем құлпырып, 

Жеті түрлі түске енеді. 

Скверді (немесе бауды) бақылау 

Тірі және ӛлі табиғат туралы түсініктерін 

кеңейту. Табиғат ӛзгерістеріне назар 

аудару. Балалардан оларды не қоршап 

тұрғанын сұрау? Неге олар осылай 

есептейді? Балалармен барлық тіршілік 

Табиғат – дегеніміз бізді 

қоршаған орта. Ол ӛлі және 

тірі болып екіге бӛлінеді. 

Тірі табиғатқа: адамдар, 

жануарлар, құстар, 

жәндіктер, ӛсімдіктер, ал ӛлі 

Ормандашетен 

жидегі кӛп болса – 

күз жаңбырлы 

болады, 

егержидектераз 

болса – күз құрғақ 

Сӛздік – 

дидактикалық 

ойын  «Жаз 

белгілерін ата». 

Жаздың табиғи 

белгілері туралы 

Ағаш пен тасты зерттеу 

Ағаш тірі – демалады 

(жапырақтарымен), ӛседі 

(жоғарыға, күнге), қоректенеді 

(тамырларымен су ішеді).  

Қоршаған әлемнен ӛлі объект 

 

45 

белгілерін бекіту (демалады, ӛседі, 

қоректенеді, қозғалады және кӛбейеді). 

Табиғатқа қызығушылығын, қоршаған 

әлемді тану еркін дамыту.  

 

табиғатқа: күн, су, жер, тас, 

құм, т.б. жатады. Олар бірін 

бірі толықтырып ӛмір сүреді 

және олар тығыз 

байланыста.  

болады. 

 

әңгіме құрай 

білуін дамыту.  

 

(тас) табуды ұсыну.  

Балалардың бұл ӛлі 

табиғаттың объектісі екені 

туралы талдаулары мен 

жауаптарын тыңдау.  

 

Бақшадағы бақылау 

Балаларды кӛкӛністерді ӛсірумен 

таныстыруды жалғастыру. Ӛсіру мен 

күтім жасаудың барлық кезеңдерін бекіту. 

Сау ӛсімдікті ауру ӛсімдіктен ажырата 

білуге, оның ауруының себептерін табуғу 

(жарық, су аз, сабағының әлсіздігі және 

т.б.), бұл себепті жоюға үйрету.  

Ӛсімдіктің жағдайының оны күтудегі 

еңбек сапасына байланысты екенін түсіне 

білуге үйрету.  

 

Аспай піскен, 

Қайнамай түскен. 

                    (жеміс) 

Әр желінің асты толған кӛк 

қоян, 

Жаз болғанда кӛк қоянды 

жеп қоям. 

                   (Қияр) 

Ызақор бұғып жатыр, 

Сақалы шығып жатыр. 

                     (пияз) 

 

Ылғалдан кепкен, 

бірақ жиналмаған 

шабындықтағы 

пішен – жаңбырға. 

 

 

Ойын«Алдымен 

не, содан кейін 

не» 

(ӛсімдіктің ӛсу 

кезеңдері) 

 

Ойын жаттығу 

«Түйнектер 

ментүптер»  

 (біз қандай 

ӛсімдіктердің 

түйнегін жейміз, 

қандай 

ӛсімдіктердің 

жоғары бӛлігін 

жейміз – соны 

айыра білуге 

үйрету) 

Зерттеу «Тамыр жемістілер 

деген не» 

Бақшада қандай кӛкӛністер 

ӛседі? Қандай кӛкӛністер жер 

бетінде ӛсіп және пісіп 

жетіледі? 

(Қырыққабат, қызанақ, қияр, 

бұрыш) 

Ал қандай тамыр жемісті 

ӛсімдіктер жердің астында 

ӛсіп жетіледі? (Картоп, 

қызылша, сәбіз, шалғам, пияз)  

Сондықтанда оларды тамыр 

жемістілер деп атайды.  

Еңбек: бақшаны суару. 

Ӛзбетімен еңбек етуді 

мадақтау. 

 

Ӛсімдіктерді қарау: 

Оның мерзімдік жағдайын анықтау: шӛп 

әлі жасыл, онда дән піседі, әлі гүлдеп 

тұрған ӛсімдіктер кӛп, балалармен 

олардың атауын бекіту. 

Топырақтың түзілуінде жәндіктердің 

үлкен орын алатынын атап кету.  

Бұл топырақтың  разрыхление және 

жәндіктер мен олардың 

жұмыртқаларының шіріген топырағымен 

құнарланады.  

Дән     (Ә. Дүйсеков) 

Жарып шыққан қауызын, 

Дән – ӛмірлік азығың. 

Жегеніңде ақ нанды, 

Нәрге толар ауызың. 

Ерте тұрып ақ таңнан, 

Қара жерге нәр құйған. 

Айналайын, диқаннан, 

Егін егіп, дән жиған. 

Бұл кезде шӛп үю 

жүреді, ол шӛмеле 

боп жиналып, оны 

адамдар үй 

жануарларын 

қоректендіру үшін 

артығымен жинап 

қояды.  

Сӛздік ойын «Жаз 

соңының 

белгілерін ата». 

Неге солай 

айтады:«Тамызды

ң жартысын бӛліп 

алғың-ақ келіп 

тұрады: бірінші 

жартысын 

шілдемен қосып, 

ал қалғанын –

Топырақты зерттеу 

Ол қандай: тығыз, 

борпылдақ.Қандай топырақ 

суды жақсы сіңіреді. Үлкейтіп 

кӛрсететін шынының 

кӛмегімен топырақтағы 

тастар, талдар, ӛсімдіктердің 

тамыры мен қалдықтарын 

және жәндіктердің 

жұмыртқаларын кӛруге 

болады.  

 

46 

қыркүйекке бере 

салу» 

 

Еңбек: бақшаны суару. 

Ӛзбетімен еңбек етуді 

мадақтау. 

 

Суқоймасын бақылау 

Суқоймаларында кімдер тұрады?  

Су салқындайды, енді «гүлдемейді», 

балық оты кӛктемге дейін ұйықтау үшін, 

су түбіне кетті. Судажүзетін құстар және 

суқойманың қасында ӛмір сүретін (тырна, 

ләйлек, құтан) құстар туралы әңгімелеу.  

Жылт-жылт еткен, 

Жылғадан ӛткен. 

                              (су) 

 Су пайдалы адамға, 

Шынығамын күнде мен. 

Тоңбайды аяз, боранда 

Салқын суға үйренген. 

(М.Әлімбаев) 

 

Жауын-шашын 

алдында балықтар 

судан секіреді.  

 

Жаңбыр алдында 

балық ауға түспейді.  

 

Егер құрғақшылық 

кезде балықтар 

жемді қабуды 

қояды, ӛйткені 

жақын арада 

жаңбыр жауады.  

 

Найзағай алдында 

шаяндар жоғарыға 

шығып, құмға 

кӛміледі. 

 

Дидактикалық 

ойын «Жүреді, 

жүзеді, ұшады» 

(суқоймасының 

құстары мен 

жануарлардың 

қозғалыс тәсілі). 

Суқоймасының үстінен 

қарау 

Қойма жанында масалардың 

кӛптігіне назар 

аудару.Балаларға неге бұлай 

екеніне ойлануды ұсыну.  

Балаларға масаның судың 

жанында кӛбейетіндігін 

әңгімелеу.  

Суқоймасы қандай құстарды 

қызықтырады? 

Сызба құрастыру 

«Суқоймасының қоректену  

тізбегі» 

 

Еңбек: Балаларды ойын 

алаңын жинастыруға тарту: 

жолдарды сыпыру, су сеуіп, 

ауасын жаңарту 

 

 

47 

Әдебиеттер: 

 

1.

 

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты– 

2012. 

2.

 

Ерте жастағы (1 жастан бастап 3 жасқа дейінгі) балалардытәрбиелеу мен оқытуға 

арналған «Алғашқы қадам» бағдарламасы. - Астана, 2010. 

3.

 

Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан бастап 5 жасқа дейінгі) балаларды 

тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Зерек бала» бағдарламасы. - Астана, 2010.  

4.

 

Мектепке дейінгі ересек жастағы (5 жастан бастап 6 жасқа дейінгі) балаларды 

тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Біз мектепке барамыз» бағдарламаcы.- Астана, 

2010.  

5.

 

Сарманова Л.Г. «Мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық тәрбиесі» 

Алматы-2001. 

6.

 

Раева С.К. «Қуырмаш» Алматыкітап-2007. 

7.

 

Виноградова Н.Ф.«Умственное воспитание детей в процессе ознакомления 

дошкольников с природой» 

8.

 

Виноградова Н.Ф., Куликова Т.А., «Дети, взрослые и мир вокруг»