Бастауыш сынып оқушыларын

Бастауыш сынып оқушыларын… 
Серия «Педагогика». № 2(78)/2015 
41 
тізгінін ұстайтын болашақ ұрпаққа берілетін білім мен тəрбие саналы да сапалы жəне Отанымыздың 
жарқын болашағына қызмет ететіндей болуы керек. 
Қазірге кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа түрлері жасалып, əлемдік білім беру 
кеңістігі бағыт алуда. Педагогикалық теориямен жеткілікті түрде қаруланған мұғалімнің іс-əрекеті 
тиімді болатыны əр кезден-ақ мəлім. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тəрбие үрдісіндегі елеулі 
өзгерістерге байланысты болып отыр [5].
Жас ұрпаққа тəрбие мен білім беруде уақыт талабына сай болу С.А.Назарбаеваның «Өзін-өзі та-
ну» атты білім жобасының негізінде оқу жоспарына жаңа пəннің енгізілуінің қажеттілігін айқын 
аңғартып отыр. Ал сапалы білім еліміздің болашағына қызмет ету үшін болашақ қоғам мүшелерінің 
бойында адамгершілік-рухани қасиеттердің орын алуы аса маңызды. Сол себептен де бүгінгі білім 
кеңістігінде жарық көріп отырған «Өзін-өзі тану» бағдарламасының бүлдіршіндерді ізгілікке үйретіп, 
тəрбиелеудің тиімді жолдарының бірі болып отыр. 
Қазіргі таңда адамның руханилылығы, оның шығармашылық интеллектісі, жаңалықтарға 
ашықтығы қоғамның негізгі капиталы ретінде бағаланады. Қазақстан Республикасында білім беруді 
дамытудың 2005–2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сəйкес адамның тұлғалық 
жəне кəсіби шыңдалуына қол жеткізу мақсатында білімнің құзыреттілік бағытын жүзеге асыруға 
қолайлы жағдайлар жасалуда. Сонымен бірге Қазақстан Республикасындағы қазіргі білім беру жүйесі 
адамгершілік пен руханилылықты дамытуға бағдарланары анық. Адамгершілік жалпы мəдениетінің 
көрсеткіші ретінде оның абыройын, жалпыадамзаттық құндылықтарды ұстануын білдіреді. 
Руханилық — адамның материалдық емес, адамгершілік құндылықтар басымдығына негізделген 
адам мен адамзат өмірінің рухтық-сезімдік жақтары, адамның өзгеше ойлау бейнесі мен тіршілік 
əрекеті. Əлемді құндылық тұрғысында ұғыну барысында өзін-өзі танудың рөлі шексіз арта түседі. 
Мұның өзі жеке тұлғаның өмірінің мəнін, өзінің өмірдегі орнын түсінуіне көмектеседі. Рухани-
адамгершілік білім беру жеке тұлғаның əлеуетін барынша ашуға, өзін-өзі тану процесінде жақсы 
адамды тəрбиелеуге бағдарланған. Рухани-адамгершілік білімді іске асыру процесі: əрбір оқушының 
өмірінің мəнін, өзін-өзі тану өзін-өзі анықтау жəне өзін-өзі іске асыру қажеттілігін түсінуі үшін 
жағдай туғызу негізінде жалпыадамзаттық құндылықтарға қатыстыруды; мектепте оқытылатын 
пəндердің тəрбиелік əлеуетін жəне олардың жеке тұлғаның қалыптасуындағы рөлін күшейтуді; əрбір 
оқу орындарында жеке тұлғаның рухани-адамгершілік сапасын дамытуды ынталандыратын ізгілікті 
білім ортасын құруды; оқушылардың қоғамға қызмет етуге бағытталған жасампаздық белсенділігін 
арттыруда; қазақстандық қоғамда өскелең ұрпақты рухани-адамгершілік тəрбиелеу мəселесіндегі кең 
көлемді əлеуметтік серіктестікті дамытуды көздейді [6]. 
Адамды ең жоғары құндылық ретінде ұғыну мектеп бейнесін жəне педагогикалық теория мен 
практика əдіснамасын түбегейлі өзгертеді. Жеке тұлғаны əлеуметтендіру мен дамыту процесінде 
білімнің қолдаушы рөлі күшейе түсуде. Өзін-өзі тану оқу пəні ретінде жеке тұлғаның рухани-
адамгершілік тұрғысынан дамуында түйінді рөл атқарады. Қазақстан қоғамындағы өскелең ұрпақтың 
рухани — адамгершілік білімі мен тəрбиесі жалпыадамзаттық, жалпыұлттық, этномəдени жəне 
тұлғалық құндылықтардың үйлесімді жинақталуына бағытталған. Осы құндылықтар адамның өзін 
толық іске асуына, өмірдегі өз рөлі мен өмірлік мұратының мəнін ұғынуына, қоғамға қызмет етуіне 
мүмкіндік береді. 
Өзін-өзі тану білімінің құндылық тұрғысындағы мəнін күшейте түсіп, жеке тұлғаның риясыз 
сүюін, өзіне жəне өз күшіне сенуін, жақсылық жасауын, өзін жəне өмірді бар мүмкіндігінше тануын, 
өзін-өзі жетілдіруі мен физикалық, психикалық, рухани, əлеуметтік, шығармашылық өсуі тұрғысынан 
үйлесімділікке қол жеткізу қабілеттерін ашады жəне дамытады.
«Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім беру мынадай жалпы мақсаттарды алдына қояды: 

əрбір оқушының өзінің жан дүниесін сезінуіне жəне өзінің дербестігін түсінуіне ықпал ету; 

жеке тұлғаның жан-жақты қалыптасуына өмірлік маңызы бар мынадай түйінді 
құзыреттіліктерді мақсатты түрде дамыту арқылы ықпал ету; 

өзінің өмірлік позициясын анықтау; 

əр түрлі адамгершілік нормаларға сəйкес конструктивті шешу; 

өзіне, адамдарға жəне қоршаған əлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау; 

адамға қолдан келгенше көмек беру, туыстарына жəне жақындарына қамқорлық көрсету; 

өзімен өзі үндестікте өмір сүру, ойы, сөзі жəне іс-əрекеттеріне шынайы болу; 

жасампаздық белсенділік, азаматтық жəне отан сүйгіштік таныту; 

П.З.Ишанов, Г.Ж.Жамалиева, Н.Т.Қалмағанбетова 
42 
Вестник Карагандинского университета 

адамгершілік тұрғысынан таңдауға даярлығын таныту жəне өз ойы, сөзі мен ісіне жауапты 
болу; 

қоғамға қызмет ету дағдыларын іс жүзінде дамыту [7]. 
«Өзін-өзі тану» пəнінің базалық білім беру мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере 
отырып, бастауыш сыныптарда төрт негізгі бөлімді қамтиды: 
1. Өзін-өзі тану бақыты. 
2. Адами қарым-қатынасқа үйренейік. 
3. Адам болам десеңіз... 
4. Əсемдік əлемінде. 
Осындағы «Адами қарым-қатынасқа үйренейік» тармағында бастауыш сынып оқушыларын 
коммуникативтік біліктер мен дағдыларды құрбыларымен тең құқықты, өзара сыйласымды қарым-
қатынас құра білу, өзінің эмоциялық күйін түсіну, өз сезімдерін білдіре алу жəне басқалардың сезімін 
тани білу біліктерін, тұлғааралық шиеленістерді шешу дағдыларын игеруді жəне əлеуметтік 
белсенділіктерін дамытуға ерекше көңіл бөлінеді. 
«Адами қарым-қатынасқа үйренейік» тақырыбы ешкімнің ренжімеуіне жəне назардан тыс 
қалмауы үшін жағымды орта құруды қарастырады. Ол оқушылардың мінез-құлқындағы жағымды 
қырлары, яғни, айналасындағыларға жəне бір-біріне деген құрметті, эмоциялық жылылық пен өзара 
түсіністікті психологиялық нұсқау арқылы оңтайлы ұйымдастыруға бағытталған. Əдістемелік 
тəсілдер шиеленістерді болдырмаудың жолдарын бірлесіп іздеуге жəне пайда болған шиеленісті 
жағдайлардан шығудың лайықты тəсілдерін табуды анықтауға бағытталған. Оқушыларды 
басқалардың келеңсіз мінез-құлықтарына орай əдепті əрекет етуге, балалардың кешірімділік қасиетін 
қалыптастыруға жəне оны дамытуға, кішіпейілділік, тектілік, төзімділік көрсете білуге 
шыдамдылықпен үйретуге негізделген. 
Оқыту үдерісінде баланың адамдар арасындағы қарым-қатынас этикасы ережелерін меңгеруі 
маңызды болып табылады. Бұл үшін оларды қарым-қатынас білігін, ынтымақтастық пен 
ұжымшылдық рухын дамытуға, басқалардың сезімін түсінуге, топпен қарым-қатынас жасауға жəне 
өзара əрекеттестікке, басқа балалармен достасуға, жетістіктер мен сəтсіздіктерін бөлісуге, өз мінез-
құлқын бақылап, оны саналы түрде басқаруға, түрлі өмірлік жағдаяттарда батыл жəне өзіне сенімді 
болуға үйрету керек. Балаларды жаттығуларға, ойындарға, шығармашылыққа, экспериментке, іс-
əрекетке практикалық кірістірудің түрлі формалары жас жеткіншекті тəрбиелеу нормаларына 
тартуға, өзіне, айналасындағыларға, құрбыластарына жəне үлкендермен қатынасында эмоционалдық-
мотивациялық нұсқаулар қалыптастыруға, коммуникативтік жəне əлеуметтік дағдылар, біліктер жəне 
қарым-қатынас тəжірибелерін дамытуға, қоғамдағы дұрыс мінез-құлықты жəне жеке даралық 
қасиетті дамыту үшін қажетті мүмкіндіктер туғызу қажет. 
Осы тармақта алған өзара адами қарым-қатынастың сыпайы тəсілдері, құралдары мен əдістері 
туралы білім балаларға қатынас жасау өнері жөнінде түсінік береді. Олардың жақын адамдарына, сы-
ныптастарына, таныстарына мейірлі болып, шынайы сезімге тəрбиеленуіне мүмкіндік туғызады. Бұл 
сабақтар балаларды əңгімелесушінің эмоционалдық күйін түсінуге, өз ойлары мен сезімдерін дұрыс 
жеткізе білуге, жақсы қатынасты бағалай білуге жəне айналасындағы адамдармен қарым-қатынаста 
қуанышқа бөлене алуына, оларға қамқорлық көрсетуге жəне шамасына қарай көрсетуге үйретеді.
«Адами қарым-қатынасқа үйренейік» тарауына 1-сынып оқушыларын оқытатын болсақ, бұнда 
мына жағдайлар қарастырылады «Сəлем берем ізетпен», яғни ол деген үлкендермен амандасуға, бір-
бірімен сəлемдесуге үйрену, бір-біріне ізет, сый-құрмет көрсете білу. Əдептілік, сыпайылық, ізеттілік 
ұғымдарын түсіну, əдеп талаптарын орындай білу, ізетті, сыпайы, тəртіпті болуға үйрену. «Тіл табыса 
білейік» — бұл жағдайда бір-бірін түсіне білуге, тыңдауға үйрену, кешірімді болу, өзара сыйластық, 
өзара түсіністік пен татулықты бағалай білу. «Көмектесе білейік» — айналасындағы адамдарға көмек 
көрсету, өзара көмек жасауға үйрену. Өзіне жақын, ниеттес адамға сенім білдіру, өзара 
жауапкершілікті түсіну, қамқорлық жасай білу, бір-біріне адал болуға үйрену. «Сыйласаң — сыйлы 
боласың» бөлімінде дос, жақын, туыс адамдармен өзара сыйластық, адамдарға шын ниетпен құрмет 
көрсете білу. 
«Адами қарым-қатынасқа үйренейік» тарауына 2-сынып оқушыларын оқытатын болсақ, бұнда 
мына жағдайлар қарастырылады: «Үлкенге — құрмет, кішіге — ізет» — құрмет, ізет, сыйластық ту-
ралы түсінік беру. Қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту. Үлкендер мен кішілер арасындағы 

Бастауыш сынып оқушыларын… 
Серия «Педагогика». № 2(78)/2015 
43 
сыйластықты түсіндіру. «Кешірімді бала — кішіпейіл бала» — кешірім ұғымының адамгершілік 
құндылық ретіндегі мəнін ашу. Кішіпейілділік, кешірімділікке бейім қабілеттерін дамыту. «Келісім 
түбі — жарастық» — келісім, жарастық туралы түсінік беру. Достаса білу қасиеттерін дамыту. Өзара 
татулыққа, шыдамдылыққа, төзімділікке тəрбиелеу. «Күш бірлікте» — бірлік туралы түсінік беру, 
көпшіл болу іскерліктерін дамыту, өзара сыйластыққа, достыққа тəрбиелеу [8]. 
Оқушылар 1–2-сыныптың соңында: 
 адамгершілік құндылықтар мен өзін-өзі тану, білім, елжандылық, еңбек, отбасы, қамқорлық, 
сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік сияқты жаңа ұғымдар, құндылықтар туралы 
алғашқы түсініктерді біледі; 
 балалар өзінің жаңа əлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді, сыныптастарымен, 
ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді үйренеді; 
 қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық, Отан, денсаулық, əдептілік, өзара түсіністік, 
сыйластық құндылықтарын меңгереді; 
 мейірімділік, қайырымдылық, жауапкершілік, адалдық, жақсылық жасауға ұмтылушылық, 
шыншылдық, сияқты адами қасиеттердің мəнін түсінеді; 
 табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық жарасымы туралы түсініктері 
қалыптасады; 
 денсаулық сақтаудың маңыздылығын түсінеді, салауатты өмір салтының қарапайым 
ережелерін біледі жəне қолдана алады; 
 өз ойын, сезімін, алған əсерін шығармашылық əрекеттер арқылы жеткізе алады; 
 Қазақстанда тұратын түрлі ұлт өкілдері арасындағы бейбітшілік пен ынтымақтастық 
құндылықтары туралы түсініктерді біледі; 
 шынайы достық жəне қарым-қатынас қуанышының мəнін сезінеді, құрбылары мен үлкендер 
арасындағы достық пен сыйластықты бағалай біледі; 
 оқушы құқығы мен міндеттерін біледі жəне оларды қолдана алады; 
 бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар мен білім ой, сөз, іс, татулық, махаббат, шындық, 
ар, ұят, обал, сауап сияқты жаңа ұғымдар туралы кеңейтілген түсініктерді біледі; 
 оқуға құштарлыққа талпынуды, ұстаздарын сыйлауды халық даналығын бағалауды, отбасылық 
дəстүрлерді сақтауды туған өлкені аялауды, ана тілін құрметтеуді үйренеді; 
 адамның өзіне жəне өзгелерге деген махаббат, мейірімділік, сенім, шыншылдық, адалдық, 
əділдік, батылдық, құрмет сияқты жағымды қасиеттері, сондай-ақ жағымсыз қасиеттер мен 
эмоциялардың көрінісі туралы түсініктері болады; 
 қарама-қарсы жыныс өкілдерімен достық қарым-қатынас жасай алады; 
 адам мен табиғаттың бірлігі, табиғаттың адам дамуына жағымды əсері туралы бастапқы 
түсініктері болады, қоршаған ортаға аналы түрде ұқыптылықпен қарым-қатынас жасайды; 
 адамдармен қарым-қатынаста достаса білуді, өзара келісімге келуді, түсінісуді, тіл табысуды, 
кешірімді, кішіпейіл бола білуді, көңіл-күйін басқара алуды біледі; 
 өз əрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне алады, мектепте, үйде, қоғамдық орындарда мінез-
құлық ережелерін қолдана алады [9]. 
«Адами қарым-қатынасқа үйренейік» тарауына 3-сынып оқушыларын оқытатын болсақ, бұнда 
мына жағдайлар қарастырылады. «Ризашылық пен алғыс» — сыйластық құндылығы туралы түсінік. 
Ризашылық пен алғыс туралы түсінік; үлкен-кішіге деген сүйіспеншілік, сыпайылық қарым-
қатынасы. «Өзіңді де, өзгені де аяла» — махаббат, сыйластық туралы түсінік. Өзіңді, өзгені аялаудың 
адам өміріндегі маңыздылығы; өзіне, өзгелерге аялы, сыйлы қарым-қатынастар. «Шаңырақ 
жарастығы» — сыйластық, махаббат құндылықтары туралы түсінік. «Сіз деген — əдеп, біз деген — 
көмек» — сыйластық, қамқорлық құндылықтары туралы түсінік. Өзара сыйластық қарым-
қатынасының адам өміріндегі мəні. «Ойнай білу де — өнер» — сыйластық, достық құндылықтары 
туралы түсінік. Шыдамдылық, сабырлылық, ақылдылық адами қасиеттердің өмірдегі маңыздылығы. 
«Ұл бала мен қыз бала» — сыйластық, достық құндылықтары туралы түсінік. Ұл бала мен қыз бала 
арасындағы сыйластық туралы түсінік. «Дос болайық бəріміз» — достық құндылығы туралы түсінік. 
Татулық пен достықтың адам өміріндегі маңыздылығы; өзара көмек, жолдастық сыйластық қарым-
қатынастары. 
Адами қарым-қатынасқа үйренейік тарауына 4-сынып оқушыларын оқытатын болсақ, бұнда 
мына жағдайлар қарастырылады: «Жақсы сөз — жанға қуат» — сөз, бақыт құндылығы туралы 

П.З.Ишанов, Г.Ж.Жамалиева, Н.Т.Қалмағанбетова 
44 
Вестник Карагандинского университета 
түсінік. Жақсы сөздің адам өміріндегі маңыздылығы; жақсы сөздерді қолдана білу іскерліктері. 
«Адал достық» — достық құндылығы туралы түсінік. Адал достықтың мəні; өзара сыйластық қарым-
қатынастары. «Ашу — дұшпан, ақыл — дос» ұстамдылық, сабырлылық адами қасиеттер туралы 
түсінік. Ұстамдылық, сабырлылық, ақылдылықтың мəні; өзара жағымды қарым-қатынас жасау 
іскерліктері. «Қуаныш — жан шуағы» — бақыт, сыйластық, махаббат құндылықтары туралы түсінік. 
Қуаныш сезімнің адам өміріндегі мəні; өзара жағымды қарым-қатынас жасау іскерліктері. «Кешрім 
мен келісім» — достық құндылығы жəне татулық, кешірімділік адами қасиеттері туралы түсінік. 
Кешірімділік, татулық, бірліктің адами қарым-қатынастағы маңыздылығы; шынайы достық қарым-
қатынастар жасау іскерліктері. «Ортақ іс табысы» — еңбек, сыйластық, ынтымақ құндылықтары 
туралы түсінік. Ынтымақ, бірліктің адам өміріндегі маңызы; бірлесіп жұмыс істей білу іскерліктері. 
«Құрметтей білейік» — құрмет, сыйластық құндылықтары туралы түсінік. Құрмет, сыйластық 
əдептерінің адами қарым-қатынастағы маңыздылығы; ізетті қарым-қатынас жасау іскерліктері. «Таза 
болса табиғат, аман болар азамат!» — табиғат, денсаулық құндылықтары жəне табиғатқа қамқорлық 
адами қасиеттері туралы түсінік. Табиғат пен адамның үйлесімділігі туралы түсінік; денсаулығын 
күту іскерліктері. «Денсаулық өмір негізі» — денсаулық құндылығы туралы түсінік. Денсаулықтың 
адам өміріндегі маңыздылығы; денсаулығын күту іскерліктері. «Үйренгенім көп менің» — 
адамгершілік құндылықтар, адами қасиеттер туралы түсінік [10].
Оқушылар адами қарым-қатынасқа үйренейік тарауынан 3–4-сыныптың соңында: 
 шаңырақ сыйластығы, ұл бала мен қыз бала достастығын біледі; 
 топта, сыныпта, отбасында өзіне жəне өзге адамдарға көңіл бөліп сыйлайды, сондай-ақ 
бейтаныс адамдармен өзара жағымды, достық қарым-қатынас жасай алады; 
 табиғаттың өмір сүрудің негізгі ретіндегі маңызын түсінеді; 
 оқу кітаптарын саналы түрде таңдай біледі, өз мінез-құлқын əдеби кейіпкерлердің əрекеттері 
арқылы бағалай алады; 
 адамгершілік құндылықтар мен өмірді тану, білімге құштарлық, ойлылық, ұжымшылдық, 
арман, ата-баба өнері, тіл, туған ел, жақсы сөз, адал достық, қуаныш, ашу мен ақыл, кешірім, мен 
келісім, ортақ іс, құрмет, жақсылық жасау, талаптану, тыңдай білу, өзімшілдік пен көпшілдік, 
батылдық пен өжеттік, еңбекқорлық пен еріншектік, төзім мен табандылық, сабырлылдық сияқты 
жаңа ұғымдар туралы терең түсініктер алады; 
 өзінің сезімдері мен талпыныстарын көрсете алады, жағымсыз эмоциялары мен əрекеттерін 
тежей алады; 
 өз ойы мен алған əсерлерін шығармашылық əрекеттер арқылы жеткізе алады; 
 этика ережелерін біледі жəне іс жүзінде қолдана алады; 
 табиғатқа, жер-анаға, суға қамқорлық жасай алады; 
 денсаулықты сақтау жəне нығайтуды біледі; 
 адам мен табиғаттың үйлесімділігі, табиғаттың адам дамуына жағымды əсерін сезіне алады, 
табиғатқа қамқорлық жасайды; 
 өзін Қазақстан Республикасының азаматы ретінде сезінеді, ел, қала, ауыл, мектеп өміріне өзінің 
қатысты екенін біледі, қоғамға қызмет етудің мəнін түсінеді. 
Бұл бағдарламаларды саралаудан шығатын қорытынды бағдарламалардың əрқайсысының 
өзіндік бағыт-бағдарымен, алға қойған мақсат-міндеттеріне қарамастан, барлығын тоғыстыратын 
негізгі мақсат — оқушыны тұлға немесе дербес адамға жеткізудің жолдарын, əдіс-тəсілдерін іздеуі 
мен сол ізденістерін ғылыми негіздеп тəрбие бағдарламалары мен педагогикалық бағыттарды 
жасауында [11]. 
Ғалымдар атап көрсеткендей, адамның қалыптасып дамуының айқындаушы немесе жауапты, 
адам өміріндегі тұтас бір кезең болып табылатын бастауыш сынып оқушыларының əлеуметтік 
білімдері жинақталып қалыптасады. Ал осы кішкентай адамның қалыптасып, дамуы шартты түрде 
өмір сүріп отырған ортасы мен үлкендерге байланысты екені даусыз. Сол себептен оқушылар
мүмкіндіктерін үздіксіз кеңейтіп, қажеттіліктерін қанағаттандыру ең бірінші шарт. Ал оқушының 
əрекетке келтіретін күш — қажетсіну. Бұл оқушының өзіндік «Менінің», өзіндік көзқарасы мен 
танымының бастамасы. Қажетсінудің өзі бастауыш сынып оқушыларының барлығында жоғары 
дамып, əр кезде көрініс береді, ал осы қажеттілік өз дəрежесінде қанағаттанбаудан көмескіленіп 
немесе жойылып жатады. Психологтардың пайымдауынша, қажеттілік — құмарлық — ниет — 
ұмтылыс — қызығу — көзқарас — наным жүйесінің қалыптасуы адамның бағыт-бағдарының 

Бастауыш сынып оқушыларын… 
Серия «Педагогика». № 2(78)/2015 
45 
қалыптасуы, тұлғалыққа жеткізу жолы іспеттес екен. Демек, бастауыш сынып оқушыларын 
əлеуметтендіру жəне адами қарым-қатынасқа үйренулері педагогиканың негізгі міндеттерінің бірі 
болып табылады.
Əдебиеттер тізімі 
1 Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы — 1-т. «Қазақ энциклопедиясының» Бас ред. — Алматы: Атамұра баспасы, 1998. 
— 540 б.
2 Мудрик А.В. Социальная педагогика. — М.: Изд. центр «Академия», 2000. — 255 с.
3 Қалдыбаева Т. Білім социологиясы. — Алматы: Фолиант, 1997. — 184 б. 
4 Қазақстан мектебі. — 2000. — № 7. — 11–12-б. 
5 Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. — Алматы: Эверо, 2004. — 420 с. 
6 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005–2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. — 
[ЭР]. Қолжетімділік тəртібі: adilet.zan.kz/kaz/docs/U040001459 
7 Бернс Р. Развитие «Я-концепции» и воспитание. — М.: Просвещение, 1986. — 226 с. 
8 Kulpe O. Outlines of Psychology. — New York: ARNO PRESS, 1973. 
9 Titchener E.B. Systematic Psychologie PROLEGOMENA. — Itacaand London: Cornell University Press, 1972. 
10 «Өзін-өзі тану» пəнінің Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беру мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. — 
[ЭР]. Қолжетімділік тəртібі:
nurbolat.ucoz.net/r_bilim_beru_standarty.doc 
11 «Өзін-өзі 
тану» 
пəнінің 
оқу 
бағдарламасы. 1–11 сыныптар. — [ЭР]. 
Қолжетімділік 
тəртібі: 
online.zakon.kz/Document/?doc_id=30595914 
П.З.Ишанов, Г.Ж.Джамалиева, Н.Т.Калмаганбетова

жүктеу/скачать 4,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: