3 I тарау. Қоғамдық ұйымдар туралы түсінік
жүктеу/скачать 150,31 Kb.
|
ГТ Кенже.А.Д
| 2.2. «Невада-Семей» қозғалысы
Семей ядролық полигонының тарихынан 1947 жылдың тамызында КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысымен "№2 оқу полигоны"шартты атауын алған атом полигонын құру туралы шешім қабылданғаны белгілі. Семей полигонында ядролық қаруды алғашқы сынау 1949 жылы 29 тамызда жүргізілді. Жалпы, Семей ядролық сынақ полигонының 40 жылдық қызметі нәтижесінде адамдардың денсаулығына келтірілген залал орасан зор. Бұрынғы Семей облысының бүкіл аумағы ядролық жарылыстар өнімдерімен ластанған, ал 1,2 миллион адам әртүрлі дозалар диапазонында радиациялық сәуле алған. 1989 жылы 12 ақпанда тағы бір ядролық сынақтан кейін жер бетіне радиоактивті газдар шығарылды. 2 күннен кейін сынақ эпицентрінен 110 шақырым жерде радиоактивті фон сағатына 4000 микроренгенді құрады. Бұл оқиға республикада Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы, қоғам қайраткері және ақын Олжас Сүлейменов басқарған елдегі антиядролық қозғалыстың қалыптасуына түрткі болды. 1989 жылы 26 ақпанда тікелей телевизиялық баяндамада көрнекті қазақ жазушысы және қоғам қайраткері Олжас Сүлейменов Қазақстанда ядролық сынақтарды тоқтату қажеттігі туралы мәлімдеме жасады. 28 ақпанда Алматыдағы Жазушылар одағы ғимаратының жанындағы митингіде 1989 жылы сәуірде тіркелген "Невада-Семей" антиядролық қозғалысын құру туралы шешім қабылданды. 1989 жылы маусымда Мәскеуде өткен КСРО депутаттарының I съезінде Сүлейменов ұйымның мақсаттарын, міндеттері мен талаптарын баяндады. "Невада-Семей" халықаралық антиядролық қозғалысы болып табылатын Қазақстанның бірінші үкіметтік емес ұйымының жарғысында екі негізгі мақсат көрсетілген: полигонды жабу және зардап шеккен халықты оңалту, қоршаған ортаны сауықтыру. Бірінші тапсырма орындалды. 1989 жылы 17-19 шілдеде Семей қаласында өткен "Семей қаласы мен Қазақ КСР Семей облысындағы Халық денсаулығы және экологиялық жағдай" өңіраралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы зерттелген құжаттар мен азаматтардың куәліктері негізінде полигонды жабу қажеттігін мойындаған комиссия құрды. Қозғалыстың бастамасымен КСРО Жоғарғы Кеңесі АҚШ Конгресіне парламенттік деңгейде сынақтарды тоқтату туралы диалогты бастау туралы үндеу қабылдады. Қозғалыспен көптеген наразылық акциялары, митингілер, бейбітшілік сабақтары ұйымдастырылды. Осылайша, 1989 жылы 4 қазанда 60 килотонналық ядролық заряд полигонындағы жарылыстан кейін Мәскеудегі Қорғаныс министрлігінің ғимаратында митинг өтті. Қазан айында антиядролық қозғалысты қолдау мақсатында Қарағанды кеншілері сөз сөйледі. 1989 жылы 19 қазанда Семей полигонының аумағында қуаттылығы 75 килотонна болатын жарылыс болды, ол соңғысы болды. Оның салдары Мәскеуде, Алматыда, Қарағандыда, Павлодарда, Семей қаласында, Абай ауданының Қарауыл ауылында полигонды жабу туралы талаптар қойылған көптеген митингілер болды.[9,45] 1989 жылы 23 қазанда Олжас Сүлейменов Жоғарғы Кеңестің сессиясында сөйлеген сөзінде Үкіметтің жарылыстардың саны мен қуатын қысқарту туралы уәделерін орындамағанына сүйене отырып, кез келген кейінгі сынақ Қазақстанда жалпы ереуілге әкелетін халықтық мораторий туралы хабарлады. Осы жылдың қазан айының соңында КСРО Жоғарғы Кеңесінің сессиясында олас Сүлейменов пен академик Андрей Сахаров КСРО тарапынан ядролық жарылыстарға біржақты мерзімсіз мораторий жариялау туралы ұсыныс жасады. 1989 жылы 14 қарашада Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі халық денсаулығына сынақтардың зиянды салдары туралы қарар қабылдады және ядролық полигонды жабуды талап етіп, Кеңес Одағының Жоғарғы Кеңесі мен үкіметіне үндеу жасады. 1989 жылы 27 қарашада КСРО Жоғарғы Кеңесінің Қаулысы қабылданып, ел Үкіметіне Семей полигонын жабу мәселесін қарастыру тапсырылды. 1990 жылдың көктемінде "Невада-Семей" қозғалысының бастамасымен АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Германия және Қазақстанда "бейбітшілік толқыны"ұранымен бірлескен акциялар өткізілуде. 1990 жылдың 3-4 сәуірінде "Экология-Адам-табиғат" ғылыми конференциясына көрнекті ғалымдар мен антиядролық қозғалыс белсенділері қатысты. 1990 жылы 22 мамырда Республиканың Жоғарғы Кеңесі Семей полигонын жабу туралы қаулы қабылдады. 23-27 мамырда Алматыда янтиядролық қозғалыс "ядролық қаруға тыйым салу үшін дәрігерлер қозғалысымен"бірлесіп "ядролық қаруға қарсы бейбітшілік сайлаушылары" халықаралық конгресін өткізді, ал 1990 жылдың қыркүйегінде Қазақстан аумағында "зорлық-зомбылықсыз бейбітшілік үшін" ұранымен Халықаралық Бейбітшілік шеруі өтті. Жердің өмір сүруі үшін" кеңес және американдық өкілдердің қатысуымен Невададағы ядролық сынақтарды тоқтатуға шақырды. Сондай-ақ, ядролық сынақтарды мемлекеттік деңгейде тоқтату жөнінде елеулі қадамдар жасалды. Мәселен, 1990 жылғы 25 қазанда Қазақстанның Жоғарғы Кеңесі қабылдаған мемлекеттік егемендік туралы Декларацияда 11-бапта республика аумағында ядролық қаруды әзірлеуге, өндіруге және сынауға тыйым салу туралы мәлімделген. "Невада-Семей" қозғалысының қатысушылары халықаралық аренада белсенді іс-қимылдарын жалғастырды. 1990 жылғы 25-29 қарашада құрамына Олжас Сүлейменов кіретін КСРО, АҚШ және Ұлыбритания парламенттерінің мүшелері қатысқан делегация мемлекеттердің астаналарына барып кездесті. Мемлекет басшыларына 42 елден келген 2000-нан астам парламентшілерге әлемде ядролық сынақтарға тыйым салу туралы үндеу жазылған ашық хаттың мәтіндері табысталды. "Невада-Семей" қозғалысының белсенділері Невададағы полигон маңындағы жаппай акцияларға, Нью-Йорктегі митингке қатысты. Қозғалыс бөлімшелері Қазақстанның барлық облыстарында, сондай-ақ Ресейде, АҚШ-та, Италияда, Жапонияда, Түркияда және басқа елдерде ашық. Барнаулда орталығы бар аймақтық Шығыс Сібір қозғалыс комитеті құрылды, 1991 жылы мамырда Түркияда, маусым айында Санкт-Петербургте солтүстік-батыста қозғалыстың шетелдік бөлімі құрылды. 1991 жылы 29 тамызда Семей полигонында ядролық сынақтарды тоқтату үшін қызу күрес сәтті өтті. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев "Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы"Жарлыққа қол қойды. Қазақстан жалпыға бірдей ядролық қарусыздануға алғашқы қадам жасады: Семей ядролық сынақ полигонын – өзінің жойқын күші бойынша әлемдегі төртінші ядролық әлеуетті жапты. "Невада-Семей" қозғалыс бағдарламасы халықаралық антиядролық Альянс бағдарламасына енгізілді. Ядролық қаруды сынауға жан-жақты тыйым салу туралы шарт қабылданды. Көптеген елдер оның астына өз қолтаңбаларын қойды. Қозғалыс активінде Қазақстан мен планетаның барлық соғысқа қарсы қозғалысы мақтана алатын жеңістер бар. 1989 жылы қозғалыс Семей полигонында жоспарланған 18 жарылыстың 11-ін тоқтатты. Тек 7 жарылыс болды, соңғы жарылыс 19 қазанда болды. "Ғалымдарды, жазушыларды, қызметшілерді, жұмысшыларды және әртүрлі жастағы көптеген адамдарды біріктірген қозғалыс Семей ядролық полигонын жабу және әлемнің басқа сынақ полигондарының қызметін тоқтата тұру үшін күреске зор үлес қосты. Олжас Сүлейменовтің антиядролық қозғалыстағы сіңірген еңбегі зор", - деді Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев.[9,123] Соңғы 25 жылда түрлі бағыттар бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. "Невада-Семей" қозғалысының екінші мақсаты-уақыт өте ұзақ қоршаған ортаны сауықтыру. Бұл тек қаржылық шығындарды ғана емес, сонымен бірге адам ресурстарын да қажет етеді. Қазіргі уақытта қозғалыс 2007 жылы Семей қаласының Семей деп аталуына байланысты "Невада – Семей" деп аталды. "Невада-Семей" ХДМ президенті Олжас Сүлейменов жердегі бейбітшілікке қол жеткізудегі жұмыстың маңыздылығын түсініп, әлем эстафетасын жастардың қолына тапсыратын кез келді деп мәлімдеді. Осылайша, жас семейліктер ядролық қарудан бас тарту идеясын қолдайтын 100 мың қол қою парағына қол қойды. Қазақстанда барлығы жарты миллионнан астам қол жиналды. Содан кейін қол жинау әлемнің барлық елдеріне таралады, жастар жұмыс істейтін арнайы халықаралық қор құру мақсатында әлемді ядролық қаруды заңсыз деп тануға шақырады.[9,156 жүктеу/скачать 150,31 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|