Метафизика - шындықтың іргелі табиғатын айқындайтын философияның бөлімі. Метафизикадағы басты сұрақтар:
Қандай заттар өмір сүруде?
Санадан тысқары шындық бар ма?
Кеңістік деген не? Уақыт деген не?
Жан мен тәннің байланысы қандай?
Құдай бар ма?
Универсалийлер деген не?
Аристотель оны “бірінші физика” деп атаған. Грек тілінен қазақ тіліне аударғанда “кейінгі, арасындағы, өзі” және т.б. мағына береді
Аристотель бойынша төрт негізгі себеп бар. Олар: материалдық, формалды, қозғаушы, мақсатты.
Мысалы, мүсіннің материалдық себебі –мәрмәр, формалды себебі – жасалатын мүсіннің түпкі мәні, қозғаушы себебі – мүсін жасауға пайдаланылатын құралдың мәрмәрмен жанасуы, мақсатты себеп – мүсіншінің алға қойған түпкі мақсаты
Шынайы болмыс – “Эйдос” әлемінде
Платон
Аристотель метафизиканы жеке және жалпы ұғымдарды талдаудан бастады. Ол “Мен жалпы деп табиғатта көпшілікке қарата айтылатын атауларды, ал, жеке деп олай қолданыла алмайтын сөздерді айтамын” деген екен. Жеке – “субстанция” , жалпы – “универсал” ұғымдар.
Аристотельдің айтуынша, “Әр заттың субстанциясы – оның өзіне ғана тән, басқа ештеңеге тиесілі емес қасиеті, ал, универсал – жалпы, өйткені ол бірнеше затқа тиесілі».
Осы тұжырымнан субстанция – форма, ал универсал – материя деп түсінеміз
Мәрмәр – материя
Мүсін – форма
Мүмкіндік
Шындық
Болмыс – дүниеде өмір сүріп жатқанның барлығын қамтитын кең көлемді философиялық категория
(1) «Егер сіз бір нәрсе туралы ойлай алсаңыз немесе бір нәрсе туралы айта алсаңыз, ол – болуы керек»
(2) «Болмыс бар нәрсенің, бүкіл тіршіліктің барлығы. Ештеңе еместен ештеңенің туындауы мүмкін емес. Бір нәрсе ештеңеге айналуы мүмкін емес яғни бір нәрсе қазір бар болса, бұл міндетті түрде алдағы кезде де болады. Анығырағы, ол тіршіліктің басқа формасына айналуы мүмкін, бірақ, ол мүлдем жойылып кетпейді»
(3) «Болмыс бар, болмыс емес жоқ»
Парменид
Онтология терминін алғаш қолданған неміс философтары Р.Гоклениус пен Х.Вольф болды
