байланыстыру деңгейін арттырады. Соңғы жылдары жоғары оқу орындарында жұмыс
берушілердің мамандарды дайындауға қатысу формалары жетілдіруде. Қажетті
мамандар дайындау студенттердің жоғарғы курстарға өткенде ғана емес, олардың
жоғарғы оқу орындарына қабылдағанға дейін, мамандықтар шеңберінде жеке оқу
бағдарламалары, элективті пәндердің мазмұны дайындалып, қалыптасқанда басталады.
Оқу процесі барысында студенттердің практикалық дайындығының негізгі элементтері:
практикалық (семинар) сабақтары, студенттердің зертханалық және өзіндік жұмыстары,
курстық жобалар, оқу және өндірістік практикалар жатады. Соның ішінде элективті пәндерден
алған білімін бекітуде өндірістік практикалардың маңызы зор. Өндірістік практика студенттің
элективті пәндерді оқу барысында алған білімін практикада қолдануға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, кері байланыс, яғни практиканы өткен ұйымнан студентің білім сапасы,
маман ретінде кемшіліктері жайлы ақпарат алуға болады [2].
Студентті болашақ маман ретінде дайындауда және өндірістік жағдайға жылдам
бейімделіунде кәсіпорын маңызды роль атқарады. Болашақ маман-менеджердің
қалыптасуында оқу және өндірістік практиканың маңызы зор. Өндірістік практика болашақ
маманның практикалық дағдаысын қалыптастыратын университет қабырғасында алған
теориялық білімін практика жүзінде қалыптастыруға мүмкіндік береді. Өндірістік
практиканың кәсіби мамандарды дайындаудағы негізгі функцияларына теориялық білімін
213
тереңдету және кеңейту және оны нақты жағдайларға қолдануды; дамытушы – болашақ
маманды шығармашылық активтілігін, танымпаздығын, психологиялық, коммуникативтік
қабілеттілігін дамытуда; тәрбиелеуші - болашақ маманды активті жеке тұлға ретінде
қалыптастыруда; диагностикалық – болашақ маманның кәсіби деңгейін бағалау жатады.
Практика - өнідірістердегі жаңа техниканың ролін, прогрессивті технологияның, жаңа
ғылыми жетістіктердің ендірілу деңгейін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Студенттердің
кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда маңызды роль атқарады.
Өндірістік практиканың негізгі міндеттеріне:
- оқу үрдісіі барысында мамандандырылу бағыты бойынша алған практикалық
дағдыларын жетілдіру және бекіту;
- жалпы және кәсіби құзыреттілігін дамыту;
- замануи өндірістік процестермен, технологияларды жетілдіру;
Студенттер өндірістік практикада цехтардың жұмыс жасау принципімен жете танысып,
теориялық білімін практикамен түйіндеуге мүмкіндік алды. Зауытта жинақтаған практикалық
қордың студенттің болашақта біліктіде білімді маман болып қалыптасуында тигізетін әсері зор.
Мысалы Шымкент қаласында орналасқан «Петро Қазақстан Ойл Продакс» ЖШС
зауатында студенттер зауыттың әрбір секциясының және цехтардың жұмыс жасау
принципімен жете танысып, теориялық білімін практикамен түйіндеуге мүмкіндік алды.
Зауытта жинақтаған практикалық қордың студенттің болашақта біліктіде білімді маман болып
қалыптасуында тигізетін әсері зор.
Қазіргі уақытта ғылыми-техникалық бағыттың қарқынды дамуына байланысты оқу
үрдісі үнемі даму үстінде болғандықтан, студенттерге болашақ маман ретінде қойылатын
негізі талаптардың қатарына жалпы құзыреттілік және мобильділік жатады. Яғни, студент
технологиялық үдерiстердi практикалық басқару үшiн теориялық жағдайларды қолдана алу
қажет. Осыған орай жоғары мамандандырылған маман-технологтарды әзiрлеуге элективті
пәндердің алатын орыны ерекше.
Әдебиеттер
1. Иоффе А.Н. Активная методика – залог успеха / Гражданское образование. Материал
международного проекта. СПб.: Изд-во РГПУ им. А. И. Герцена, 2000. 382 с.
2. Булгакова К.Н., Сенчакова И.Н., Особенности организации и проведение
производственной
практики
бакалавров
химиков // Международный
журнал
экспериментального образования. – №4. – 2013 . – С. 56-59
Калиаскарова З.К., Иканова А.С.
ПРЕПОДАВАНИЕ ВОПРОСОВ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ
В ПОДГОТОВКЕ ГЕОГРАФОВ
В статье рассматривается роль устойчивого развития, которое влияет на показатели
социально-экономического развития страны. Важную роль в продвижении устойчивого
развития природы и общества в целом традиционно играет образование, ставшее в последние
годы приоритетным фактором прогресса в человеческом сообществе.
Современное развитие общества движимое технологическими достижениями и новыми
инновациями за последние 100 лет испытало сильный экономический рост сопровождающийся
материальным благосостояния во всем мире. Он основан на классическом потреблении
бесплатных ресурсов воздуха, воды, земли и полезных ископаемых. Последствия такого рода
развития непосредственно или косвенно угрожают миру загрязнением окружающей среды и
нехватки природный ресурсов, который влияет на устойчивость развития окружающей среды и
общества в глобального масштабе. В результате человеческой деятельности являющимся
основным агентом влияния возникли экологические проблемы (изменение климата,
загрязнение воздуха и воды, накопление различных отходов, глобальное потепление, утрата
биоразнообразия, истощение ресурсов, кислотные дожди и т.д.) и сейчас человечество
угрожает всему живому в окружающей среде [1]
214
Устойчивое развитие взаимодействует основными аспектами жизнедеятельности
человека, которое можно визуализировать в виде трех пересекающихся кругов,
представляющих три столпа устойчивого развития - окружающей среды, экономики и общества
(рисунок 1).
Окружающая среда
защитить и приумножить
использование ресурсов
использование энергии
Экономика
устойчивость
инновация
продуктивность
Общество
социальная интеграция-
устойчивость сообщества
благополучие населения
высокие уровни занятости
Рисунок 1 – Триединная концепция устойчивого развития [2]
Составляющие данной визуализации присутствуют во всех направлениях географической
науки (физической географии и геоэкологии, геоморфологии экономической, социальной и
политической географии, геодемографии др.)
Общепризнанно, что образование определяет мир завтрашнего дня и является наиболее
эффективным средством, с помощью которого общество сможет противостоять вызовам
настоящего и будущего. Прогресс зависит от результатов образования, исследования,
изобретения, инновации (ЮНЕСКО, 1997) [3]. Хорошее качество образования является важным
инструментом для достижения более устойчивого мира. Это было подчеркнуто на Всемирном
саммите ООН в Йоханнесбурге в 2002 году, где переориентация существующих систем
образования наметился в качестве ключа к устойчивому развитию. Образование для
устойчивого развития (ОУР) способствует развитию знаний, навыков, понимания, ценностей и
действий, необходимых для создания устойчивого мира, который обеспечивает охрану
окружающей среды и сохранение, способствует социальной справедливости и призывает
экономическую устойчивость.
Современная картина мира показывает промышленный и технологический рост
предлагает самый высокий материальный уровень жизни и уровень потребления, одновременно
уничтожающий и разрушающий окружающую природу и представляющий угрозу
человечеству. Сейчас мы понимаем, что проблемы окружающей среды не можем решить, с
технологической точки зрения. Таким образом, для того, чтобы решить проблемы устойчивого
развития должны повернуть лицом к образованию и приобретению навыков для сохранения
окружающей среды.
Объектом развития устойчивого развития рассматривается города и села, районы и
страны, территорий и акваторий, промышленности и сельское хозяйство, туризм и образования,
биоценоз и экосистемы, природы и природопользования и т.д.
Основные атрибуты устойчивого развития внутренние и внешние движущие силы
(аспекты) развития социума:
природные,
экологические,
этнические,
хозяйственные,
экономические,
политические и т.п.
Смысл обучения устойчивого развития … формировать «знание, необходимое для
поддержки и улучшения качества нашей жизни и качества жизни последующих поколений. Это
215
то, что вооружает людей, их группы, бизнес и правительства знаниями о том, как жить и
действовать устойчиво, а также дает им понимание экологических, социальных и
экономических условий обеспечения устойчивости» [4].
В настоящее время тесное взаимодействие общества и окружающей среды ставит
человечество перед жестким экологическим императивом, что вызывает необходимость
серьезной подготовки специалистов различных отраслей по вопросам общей экологии,
рационального природопользования и охраны окружающей среды. Экологическое и
природоохранное мышление должно стать неотъемлемой частью идеологии специалиста и
реализовываться им при выполнении профессиональных задач, а также частью
общечеловеческой культуры молодого поколения.
Достижение перечисленных целей возможно только в рамках концепции образование для
устойчивого развития, т. е. такого развития человечества, которое обеспечивает равенство
современных и будущих поколений в удовлетворении своих потребностей при существующем
уровне развития биосферы. Образование для устойчивого развития является важнейшим
фактором и двигателем социального прогресса и реформ.
В Казахском Национальном университете имени аль - Фараби в основных учебных
планах всех специальностей в блоке «Социально-коммуникативный модуль» внесена
дисциплина «Экология и устойчивое развитие» в объеме 2 кредитов. При формировании
основной учебной программы по специальности «5В060900-География» кроме данной
дисциплины по блоку «Базовые профессиональные модули» изучаются следующие курсы:
Общее землеведение, Введение в экономическую, социальную и политическую географию,
Почвоведение, Геология, Геоморфология, Основы гидрологии, Основы метеорологии,
Теоретические основы социальной и экономическое географии, Технико-экономические
основы производства, Экономическая и социальная география мира и Казахстана, Физическая
география материков и океанов, Физическая география Казахстана, Географические основы
управления природопользованием, Экономико-географическая оценка природных ресурсов,
Основы мониторинга окружающей среды, Ландшафтоведение. В результате изучения данных
курсов студенты приобретут навыки оценки воздействий на окружающую среду, выявление и
диагностика проблем охраны природы и систем взаимодействия общества и природы, решение
эколого-географических задач, связанных с устойчивым развитием совместно со
специалистами и квалифицированными научными сотрудниками. А также, проведение
региональной социально-экономической диагностики стран, регионов, городов, разработки
практических рекомендаций по региональному социально-экономическому развитию,
территориального проектирования, градостроительного и ландшафтного планирования.
Дальнейшая специализация студентов географов подразделяется на две образовательные
траектории:
- физическая география, геоморфология и геоэкология;
- экономическая, социальная и политическая география;
- природопользование и ландшафтный дизайн.
По модулям первой индивидуальной образовательной траекторий изучаются следующие
дисциплины: Биогеография с основами экологии, Мелиоративная география. Неотектоника,
Четвертичная геология, Геохимия ландшафтов, Геофизика ландшафтов, Экологическое
проектирование и экспертиза, Региональные проблемы рационального природопользования и
охрана
ландшафтов.
Главной
задачей
изучения
которых,
является
подготовка
профессиональных физико-географов, владеющих методологией и методами исследования
ландшафтной оболочки Земли и ее компонентов, навыками сбора справочной географической
информации, методами изучения компонентов географической среды, а также навыками
работы с измерительными приборами и картографическим оборудованием и способность
использовать базовые географические знания по отраслям географических и смеженных наук
для решения исследовательских и научно-прикладных профессиональных задач.
Вторая индивидуальная образовательная траектория включает следующие дисциплины:
География транспорта и коммуникаций, География агропромышленного комплекса,
Политическая география с основами геополитики, Экономическая и социальная география
стран ближнего зарубежья, Человеческое развитие и качество жизни, Социально-
географические исследования, Рекреационная география мира, Территориальное управление и
планирование, География городов с основами геоурбанистики. При изучении которых,
закладываются основы знания закономерностей формирования пространственных структур
216
хозяйства и населения, форм организации жизни общества, анализ и прогноз развития
территориальных социально-экономических систем разного уровня, территориальной
организации общества, размещения производительных сил совместно со специалистами и
квалифицированными научными сотрудниками.
По модулям третьей индивидуальной образовательной траекторий изучаются
дисциплины: Экономика природопользования, Проблемы природопользования в зарубежных
странах, Экономическая оценка месторождении полезных ископаемых, Эколого-экономические
проблемы Республики Казахстан, Планирование природоохранной и хозяйственной
деятельности. Приобретаются навыки оценки воздействия на окружающую среду, выявления и
диагностики проблем охраны природы и систем взаимодействия общества и природы, решения
эколого-географических задач, связанных с устойчивым развитием.
В результате освоения базовых и профессиональных знании по курсам специальности
«География» студенты приобретают навыки разработки практических рекомендаций по
сохранению природной среды, проектирования типовых природоохранных мероприятий и
эколого-экономико-географической оптимизации хозяйственной деятельности в городах и
регионах, разработка мер по снижению экологических рисков в проектной и производственной
деятельности, экономико-географической оценки природных ресурсов территории.
Выпускники географы могут проводить проектирование социально-экономической и
хозяйственной деятельности в регионах разного иерархического уровня, системах расселения и
городах, проводить мониторинг социально-экономических, в том числе демографических,
миграционных и этнокультурных процессов.
Как сказано в изречении великого ученого В.В. Докучаева «Только то прочно и
устойчиво, только то и жизненно и выгодно, только то и имеет будущность, что сделано в
согласии с природой» поэтому обучая студентов основам устойчивого развития мы не только
даем знания и но и бережем нашу природу для будущих поколении.
Использованная литература:
1. «Наше общее будущее»: Доклад Международной комиссии по окружающей среде и
развитию (МКОСР)": Пер. с англ./Под ред. С. А. Евтеева и Р. А. Перелета/-М.:Прогресс, 1989
2. Протасов В.Ф., "Экология, здоровье и охрана окружающей среды в России", М.,
"Финансы и статистика", 2000, 293с.
3. Садовничий, В.А., Касимов, Н.С. Становление образования для устойчивого развития
в России. // Экологическое образование: до школы, в школе, вне школы. – № 4 (29). – 2006. – С.
3-9.
4. http://www.unece.org
Калимагамбетов А.М., Оразбаева А.О., Айташева З.Г.
РЕПРОДУКТИВТІ САУЛЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ САЛАСЫНДАҒЫ
МЕДИКО-ГЕНЕТИКАЛЫҚ БІЛІМ АЛУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ
БҰҰ бойынша (1994), репродуктивті денсаулық – толық физикалық, ақыл-ой, әлеуметтік
жағдайлардың репродуктивті жүйеге қатысты функциялары мен процестерінде ауруларды
болдырмау болып табылады. Халықтың репродуктивті денсаулығының сандық көрсеткіші
арқылы денсаулықты сақтау және қалпына келтіру бойынша маңызды стратегиялар мен әдіс-
тәсілдер ойлап табуға мүмкіндік береді [1].
Репродуктивті денсаулық – адамның ұрықтану қабілеті мен баланың туылуын
сипаттайтын толық физикалық, психологиялық және әлеуметттік саулығының жағдайы; ана
саулығын, жүктіліктің қауіпсіздігін, босануын, баланың денсаулығы мен тірі қалуын
қамтамасыз ету, келесі жүктіліктерді жоспарлау болып табылады. Репродуктивті жүйенің
патологиясы көптеген факторлар әсерінен (әлеуметтік-экономикалық, экологиялық факторлар
және т.б.) пайда болуы мүмкін
[2].
Тірі организмнің қалыптасуы, дамуы гендерге және олардың өзара әрекеттесуіне
байланысты.
Қазіргі заманда адам ауруларының пайда болу механизмдерін анықтау, алдын алу
217
және емдеу барысында генетика ғылымының үлесі өте зор. Оның маңыздылығы «Адам
геномы» халықаралық ғылыми жобаның 2003 жылда аяқталуынан кейін ұлғайып келе жатыр.
Генетика (медициналық генетика) медициналық практиканың, соның ішінде
репродуктивті саулықты қалыптастыру саласында, орталық ұйымдастырушы бөлімі болып
саналады. Себебі, адам генетикасының негізгі қағидаттарына байланысты:
- гендердің альтернативті формаларының (аллельдердің) популяцияда бар болуы;
- мутациялар мен әр түрлі гендер варианттарының әсерінде ұқсас белгілердің
(фенотиптерінің) пайда болуы;
- жанұялық аурулардың пайда болуына гендердің ауруға сезгіштігі, олардың өзара және
қоршаған ортамен әрекетесуінде пайда болатынын түсінушілігі;
- рак ауруынын және қартаюдың дамуында соматикалық мутациялардың рөлі;
- пренатальды диагноздың және генотерапияның мүмкіндіктері;
- алдын-ала гендік тестілеу және көпшілікті скринингтен өткізу [3].
Дүниeжүзілік дeнcaулық caқтaу ұйымының көрceткіштері бойыншa дүниeгe кeлгeн
нәрecтeлeрдің 2,5% түрлі aқaулaрмeн туылaды. Оның ішіндe 1,5-2% экзогeнді фaкторлaр, яғни
тeрaтогeн aтaуымeн бeлгілі болca, aл қaлғaндaры тұқымқуалаушылық тaбиғaтынa бaйлaныcты
болып кeлeді. Экзогeнді aқaулaрдың ceбeбін aтaп өту кeрeк: биологиялық (инфeкциялық
aурулaр, ұшық, қызылшa, токcоплaзмоз, хлaмидия инфeкцияcы, цитомeгaловируcтар
инфeкциялaры), физикaлық (рaдионуклидтeр, ион cәулeлeрінің бaрлық түрі), химиялық
(гормонaльды прeпaрaттaр, бaрлық іcік клeткaлaрынa қaрcы прeпaрaттaр, пестицидтер, ауыр
металдар). Aқaу дaмуының гeнeтикaлық фaкторы популяциядaғы жaлпы гeнeтикaлық
жүктeмeгe көрініc бeріп, жeр шaры хaлқының 5% бaйқaлaды. Шaмaмeн гeнeтикaлық
жүктeмeнің 1% гeндік мутaциялaрғa тиісті болca, 0,5% хромоcомaлық мутaцияларғa, 3-3,5%
жуығы тұқым қуaлaйтын компонeнті бaр aурулaрғa (диaбeт, aтeроcклeроз, жүрeктің
ишeмиялық aуруы, кeйбір іcік клeткaлaры және т.б.) байланысты. Тұқым қуaлaушылық
фaктордың 40-50% пeринaтaльды өлімгe әкeлeді жәнe cәби кeзінeн мүгeдeктіккe ұшырaтaды
[4,5].
Қазіргі уақытта жанұялардың 15% бедеулікке ұшыраған, ал бедеуліктің отбасында
көбінесе 50-60% әйел бедеулігі құрайды. Бұл жағдай көптеген елді мекендерде өзекті
мәселелердің бірі болып отыр [6,7].
ҚР Ұлттық Генетикалық Регистрінің мәліметтері бойынша елімізде жыл сайын 1200-1500
жүктіліктердің үзілуі генетикалық себептерге қатысты. Олардың ішінде летальды туа біткен
ақаулар 60%, жүйке түтігінің зақымдалуы - 30% және хромосомалық аурулар - 10%-ды
құрайды [8].
Генетикалық ақаулары бар балаларды ерте (бала туулуға дейін) анықтауға және
психофизикалық жетілудің ауытқуы бар балалардың туылуын алдын-ала болдырмауға
бағытталған бағдарлама елімізде еңгізілген [9].
Сонымен, репродуктивті саулықтың қалыптасуында тұқымқуалаушылық фактордың
маңызы зор болуына қатысты медико-генетикалық білім алудың қажеттілігі сөзсіз.
Жұмыстың мақсаты: студент жастардың медициналық генетика саласындағы білімділік
деңгейін анықтау.
Зерттеу жұмысында 20 сұрақтан тұратын сауалнама құрастырылды. Сауалнаманың
мазмұнына белгілердің тұқымқуалау механизмдеріне, адам репродуктивті саулығына әсер
ететін тұқым қуалаушылық және сыртқы орта факторларына, сонымен бірге жанұяда
репродуктивті саулықты сақтау шараларына қатысты сұрақтар қойылды. Сауалнама Әл-
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің әр түрлі мамандық бойынша білім алып
жатқан 1 курс студенттер арасында өткізілді.
Сауалнама жаратылыстану-математикалық бағытында білім беру 4 факультеттердің (
биология және биотехнология; химия және химиялық технология; физика-техникалық және
механика-математика) студенттер арасында жүргізілді. Сонымен бірге, сауалнамаға қоғамдық-
гуманитарлық бағытындағы 3 факультеттерінің (заң; тарих, археология және этнология
факультеті; философия және саясаттану) студенттері қатысты. Сауалнамаға жауап берген
студенттердің жалпы саны 350 болды. Сұрақтарға берілген жауаптардың сапалығы, дұрыс
жауаптар жиілігі, пайыз бойынша анықталды (кесте).
218
Кесте – Медициналық-генетикалық саласындағы сауалнамадағы дұрыс жауаптар деңгейі
Білім беру
бағыттары
Факультеттер
Студенттер
саны
Дұрыс жауаптар
саны
жиілігі, %
Жаратылыстану -
математикалық
Биология және
биотехнология
50 545
54,5
Химия және химиялық
технология
50 388
38,8
Физика-техникалық 50 440 44,0
Механика-математика 50
422 42,2
Қоғамдық-
гуманитарлық
Заң 50
406
40,6
Тарих, археология және
этнология
50 390
39,0
Философия және
саясаттану
50 314
31,4
Кесте бойынша, биология және биотехнология факультетіндегі студенттердің білімі
ойдағыдай, қанағаттанарлық деңгейде (54,5%) орындалғаны түсінікті – биология саласында
мамандандыру дайындықтарына байланысты. Бірақ жақсы деңгейде деп айтуға болмайды.
Басқа мамандықтардағы студенттердің медициналық-генетика саласындағы білімділігі
қанағаттанарлық деңгейден төмен болып шықты, 31,4 - 44,0 пайыздар аралығында.
Қазіргі кезде мемлекеттік білім беру жоспары бойынша жоғары оқу орындарында (ЖОО)
әр түрлі мамандықтарды дайындауда студенттерге міндетті түрде «Адамның тіршілік
қауіпсіздігі» мен «Экология және тұрақты даму» деп аталған пәндері оқылады. Бұл пәндерде
еліміздің тұрақты дамуына қатысты адам тіршілігін, өмірін сақтау және табиғатты, қоршаған
ортаны сақтау мәселелері қарастырылады. Айтылған мәселелер ұлттық қауыпсіздіктің
приоритеттері екендігі баршаға мәлім.
Осы қатарда еліміздің барлық ЖОО-да студент жастарға «Медициналық генетика
негіздері» пәні міндетті түрде оқылуы керек деп ойлаймыз. Пәнде адам денсаулығының
тұқымқуалаушылық және өзгергіштік қасиеттерге тәуелділігі; аурулардың пайда болуында
тұқым қуалаушылық және сыртқы орта факторлардың рөлі, әсер ету механизмдері;
тұқымқуалаушылық аурулардың (хромосомалық синдромдардың, гендік және тұқым қуалауға
бейімделген аурулардың) клиникасы және генетикасы, оларды алдын-алу шаралары; жанұяда
тұқымқуалаушылық ауруларды болдырмауда медико-генетикалық кеңес берудің қағидаттары
қарастылырады.
Сонымен, репродуктивті саулықты қалыптастыру мәселелерін төмендету, болдырмау
үшін барлық студент жастарға медициналық генетикадан білім беру керек.
Репродуктивті саулықты қалыптастыру саласында әр жанұяның білімділігі жоғары болса,
келесі ұрпақтың саулығы қалыпты болады, еліміздің демографиялық күйі жақсарады, ұлттық
қауыпсіздік күшейеді.
Достарыңызбен бөлісу: |