Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Қазақстан ұстазы
30
«6В01601»- тарих, 4 курс студенті
Маулетхан Ылғар Дәулетұлы
ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ 
Ұлы Жібек жолының пайда болу тарихы осынау 
тарихи жолдың жібек саудасына байланысты «Жібек 
жолы» атанғаны түсінікті. Ал «Ұлы» сөзінің оған 
қосылуы жолдың кең байтақ Шығыс өлкелері мен Ба
-
тыс өлкелерін байланыстыруы. Сондықтан бұл жол 
«Ұлы Жібек жолы» деп аталды.
Тарихи 
маңыздылығы 
жоғары 
тарихи 
процестердің бірі Ұлы Жібек жолы екендігі белгілі. 
Бүгінгі қарастырылып отырған тарихи кезеңнің басқа 
процестерден айырмашылығын атап көрсетсек:
-байланысты мұсылмандық діни орындардың 
(мешіт, шығыс моншалары, ғибадатханалар, мавзо
-
лейлер т.б.) салынуы;
-жер жаһанның барлық территориясын белгілі 
дәрежеде қамтуы;
-әлемдік өркениеттердің осы маршрут барысында 
бір-бірімен ассимляцияға түсе отырып, саяси-мәдени 
жаңа өркеиеттердің қалыптасуына өз әсерін тигізді;
Қарастырылып отырылған тақырыптың негізгі 
маңыздылығы бүкіл аумақты толықтай қамтуында. 
Ұлы Жібек жолының басы Қытай жеріндегі Хуан
-
хэ өзенінің аңғарындағы аймақтан басталады. Ол 
Ұлы Қытай қорғанының батыс шетінен өтіп, Іле мен 
Ыстықкөлге жетеді.
Жалпы, Ұлы Жібек жолы сол кезеңде тер
-
риториямызда мекендеген көшпелі өркениетті 
қалыптастырушы 
мемлекеттік 
бірлестіктердің 
әлемдік аренада өз дәрежесін тигіздірді.
Жүздесу мен тілдесу және алыс-беріс байланы
-
стары б.з.дейінгі ІІІ-ІІ-мыңжылдықтарда басталған. 
Бадахшан тауынан лазурит және Хотан маңындағы 
Яркендария өзенінің жоғарғы жағынан нефрит кен 
орындары табылып, оларды өндіре бастауға сәйкес 
бұл байланыстар реттеліп, жөнге келтіріледі.
Ұлы Жібек жолының дамуы мен тарихы
Б.з.дейінгі І-мыңжылдықтың орта кезінде Қара 
теңіз өңірінен Дон бойына, содан Оңтүстік Орал 
өңірініңдегі савроматтарға, Ертіске, одан әрі созылып 
Алтайға, жоғары Ертіс пен Зайсан көлі алқабын ме
-
кендеген аргипейлер еліне кететін Дала жолы жұмыс 
істей бастаған еді. Осынау жолмен жібек, ұлпандар 
мен терілер, иран кілемдері, асыл металдардан 
жасалған бұйымдар сауда арқылы таратылып жата
-
тын.Қымбат бағалы жібек түрлерін таратуға сақтар 
мен скифтердің көшпелі тайпалары да қатысқан, 
осылардың дәнекерлік демеуі арқасында сол кез үшін 
таңсық болған бұл тауар орта Азия мен Орта теңіз 
аймағына дейін жетті.
Б.з.дейінгі ІІ ғасырдың орта шенінде Жібек жолы 
елшіліктің және сауда-саттықтың тұрақты желісі 
ретінде қызмет атқара бастайды.ХІ-ХІІ ғасырларда 
Қытайдан шығып, Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан 
арқылы Батысқа қарай өтетін жол бәрінен де жан
-
данып кетеді. Жолжың бұлай ауытқуын бірнеше се
-
бептермен түсіндіруге болады. Біріншіден, Жетісуда 
Орта Азиямен жүретін сауда жолдарын бақылайтын 
Түрік қағандарының ордалары болатын. Екіншіден, 
Ферғана арқылы жүретін жол VII ғасырда ішкі 
қырқыс салдарынан қауіпті болған еді, үшіншіден, 
аса бай түрік қағандары мен олардың айналасындағы 
аса көп тұтынатындар қатарынан саналатын.
VII-XIV ғасырларда елшілік сауда керуендерінің 
дені Жібек жолымени жүретін. Сан ғасырлар бойы 
тынымсыз өзгеріп отырған, оның бір учаскілері 
айрықша маңыз алып, көрекйіп жатса, екінші бір 
учаскілері жабылып, ондағы қалалар мен сауда 
бекеттері қаңырап бос қалған. Мәселен, VI-VIII ғғ. 
Негізгі күре жол Сирия-Иран-Орта Азия-Оңтүстік 
Қазақстан-Талас алқабы Шу алқабы-Ыссық көл 
шұңқыры-Шығыс Түркістан болған. Осынау жолдың 
бір тармағы, дәлірке айтсақ, тағы бір тармағы Ви
-
зантиядан шығып, Дербент арқылы Каспий өңірі 
даласына-Маңғыстау-Арал өңірінен өтіп, Оңтүстік 
Қазақстанға жеткен. Бұл жол сасанилар Иранына 
қарсы, Батыс Түрік қағанаты мен Византия арасын
-
да сауда-елшілік одағы жасалған кезде, Иранды ай
-
налып өтетін болған. ІХ-ХІІ ғғ. Жолдың бұл желісі, 
Орта Азия мен Таяу Шығыс арқылы Кіш Азия мен 
Сирияға, Мысыр мен Византияға баратын холға 
қарағанда, едәуір аз пайдаланылған, ал ХІІІ-ХІV ғғ. 
қайтадан жанданады. Құрлықтағы саяси хал-ақуал 
елшілер мен саудагерлердің және басқа да саяхат-се
-
руенде жүрген адамдардың қай жолды таңдап алаты
-
нын анықтап отырған.
VI ғасыр екінші жартысында Жетісу мен 
Оңтүстік Қазақстан, Кореядан Қара теңізег дейін со
-
зылып жатқан орасан зор көшпелі империя Түрік 
қағанатының құрамына енеді. VI ғасырдың соңғы 
кезеңінде Ұлы Жібек жолының Жетісу мен Оңтүстік 
Қазақстанды қамтитын учаскесі өзгеше жанданып, 
осы аймақтың қалалық мәдениетін өркендетуге 
көп көмегін тигіеді. Жетісуда ол бірқатар қалалық 
ортаоықтардың тууына әсер етсе, Қазақстаннның 
оңтүстігінде қалалардың тез көркеюіне себепші бо
-
лады. Орта Азия арқылы Оңтүстік Қазақстан мен 
Жетісуға келген сауда жолы ХІV ғасырға дейін, 
қашан ішкі қырқыстар мен соғыстар қала мәдениетін 
аздырып-тоздырғанға дейін, Қытайға баратын теңіз 

жүктеу/скачать 2,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: