№№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013
жүктеу/скачать 7,69 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жүргізілген жұмыстардың нəтижесі
- №40 орта мектебі «Информатика» пəнінің мұғалімі, Шиелі ауданы, Қызылорда облысы, Қазақстан Республикасы КОМПЬЮТЕР ОЙЫНДАРЫНЫҢ БАЛА ПСИХИКАСЫНА ƏСЕРІ
- СУЛТАНИЯЗОВА Клара Бахытовна, №62 орта мектебінің «Биология жəне химия» пəнінің мұғалімі, Арал қаласы, Арал ауданы, Қызылорда облысы, Қазақстан Республикасы
- СЫДЫКОВА Гульнура Эмилбековна, учитель «Биологии» общеобразовательной средней школы имени Толе би, город Шу, Жамбылская область, Республика Казахстан
- ФУНКЦИОНАЛЬНАЯ ГРАМОТНОСТЬ УЧИТЕЛЯ – ЗАЛОГ УСПЕШНОСТИ УЧЕНИКА
Тест сұрақтары ІІІ нұсқа 1. Суыққа төзімді өсімдікті анықта. A) Сүттіген B) Жүгері C) Бидай D) Мақта 2. Екі жылдық өсімдікті ата. A) Пияз, орамжапырақ B) Сасыр, жүгері C) Сарықараған, қайың D) Бидай, күнбағыс 3. Кішілеу келген тұяқты жануар A) Кірпі B) Қосаяқ C) Қарақұйрық D) Тасбақа 4. Еліміздегі биік тау алқаптарын мекендейтін жыртқыш аңдарды ата. A) Сілеусін, қасқыр B) Барыс, сілеусін C) Қасқыр, түлкі D) Борсық, барыс 5. Тау жыныстарының бұзылып, олардың бір жерден екінші жерге тасымалдануы. A) Топырақ арқылы B) Күн арқылы C) Ауа арқылы D) Су арқылы №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 57 6. Жүз метр тереңдіктен үлкен қысыммен алынатын жер асты суы. A) Бастау B) Құдық C) Бұлақ D) Артезиан құдығы 7. Ауа қызғанда көлемін... A) Жылытады B) Ортайтады C) Үлкейтеді D) Кішірейтеді 8. Ауа қоспасындағы ең көп газ A) Оттегі B) Азот C) Көмірқышқылы D) Өсімдік 9. Дəнді дақылдар мол өнім беретін топырақ A) Тұзды топырақ B) Сор топырақ C) Қара топырақ D) Құмды 10. Физикалық картадағы жасыл түс. A) Ойпатты жазықтар B) Қыратты жазықтар C) Мұхиттар D) Таулар 11. Жазықтың түрлері. A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 12. Металл, олардың қоспалары араласқан тау жынысы. A) Мұнай B) Газ C) Тас көмір D) Кен 13. Соколов-Сарыбай темір кен орнының орналасқан жері. A) Жезқазған B) Қарағанды C) Алматы D) Қостанай 14. Адамның дене сүйектерін қалпына келтіретін... A) Жүрегі B) Миы C) Қол-аяғы D) Бұлшық еті 15. Есту мүшесі. A) Құлақ B) Ауыз C) Мұрын D) Тіл №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 58 16. Дені сау адамның тамырының 1 минутта соғуы A) 100-120 рет B) 90-100 рет C) 50-60 рет D) 60-80 рет 17. Республика күні мерекесі A) 16 желтоқсан B) 25 қазан C) 30 тамыз D) 1 қаңтар 18. Алтын адам табылған жер. A) Алматы облысының маңайынан B) Қостанайдан C) Түркістаннан D) Астанадан 19. Ұлы отан соғысындағы ерліктері үшін «Халық қаһарманы» жоғары атағы берілді A) Олжас Сүлейменов B) Қадыр Мырзалиев C) Бауыржан Момышұлы D) Қайрат Рысқұлбеков 20. Халық қаһарманы A) Төлеген Тоқтаров B) Сұлтан Баймағанбетов C) Қайрат Рысқұлбеков D) Əлия Молдағұлова Жүргізілген жұмыстардың нəтижесі: Мемлекет аралық бақылау нəтижесінде оқушылар 2009-2010 оқу жылында аудан бойынша ІІІ орынға ие болды. НАРМАНОВА Ботагоз Ақылбекқызы, №40 орта мектебі «Информатика» пəнінің мұғалімі, Шиелі ауданы, Қызылорда облысы, Қазақстан Республикасы КОМПЬЮТЕР ОЙЫНДАРЫНЫҢ БАЛА ПСИХИКАСЫНА ƏСЕРІ Компьютер адамзаттың өркениет жолымен дамуына ықпал ететін басты құралдардың бірі екені даусыз. Қай салада болмасын компьютер кеңінен қолданылып, адамдар тіпті онсыз өмір сүруін елестете алмайтындай дəрежеге жетті. Ал компьютерлік ойындар балалардың құмартып ойнайтын ойындарының біріне айналып, оған деген тəуелділігі күннен-күнге артып отыр. Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы құмар ойындарын психиканың бұзылуына əкеліп соқтыратын, адам ағзасына қауіпті ойындардың қатарына енгізді. «ХХІ ғасыр – компьютер ғасыры» деп атап, айдар тағуымыздың өзі осыны дəлелдеп отыр. Өкінішке қарай, кез келген өркениеттің екі жағының болатыны бар. Біріншіден, біздің қоғамымыздың алға жылжуы болса, екінші жағынан, рухани құндылықтарға кері əсерін тигізеді. Қазіргі таңда мектеп жасына дейінгі баланың өзі жазу-сызуды білмесе де, компьютердің не екенін жақсы біледі. Демек, бала заманына қарай өседі. Технология тілін жатық біле бермейтін əке-шешелері: «Қазіргі балалар іштен біле туады», - деп те айтып жатады. Компьютерге осыдан 10 жыл бұрын тек №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 59 қалталылардың ғана қолы жетсе, бүгінгі күні оны əрбір үйден көруімізге болады. Сондықтан болар, компьютерлік ойындар балалардың құмартып ойнайтын ойындарының біріне айналды. Қазіргі балалардың досы – компьютер, осы бір жансыз темірдің алдында кешке дейін отырса да жалықпайды. Бұндай балаларды компьютерден басқа еш нəрсе қызықтырмайды. Енді мамандар зерттеулеріне сүйене отырып, бұл озық технологияларды ұзақ пайдаланудың бала психологиясына кері əсерлерін саралап көрсек. Біріншіден, шамадан тыс ақпараттар тасқыны баланы енжарлыққа душар ететін көрінеді. Интернетті өзінің бірінші серігі, ал компьютерді «досы» етіп таңдаған жан айналасындағы адамдармен еркін араласу қабілетін лезде əлсіретіп алады екен. Бұл туралы мамандар: «Өзгенің адами мұң-мұқтажын түсінбейтін, айналасындағылардың жан қиналысын сезіне бермейтін, яғни жүрегі селт етпейтін халге жетеді», – дейді. Адамдармен, тіпті өзінің жақын-жуықтарымен, əке-шеше, бауырларымен араласудан қашқақтайтын ондай бала, абайламаса, шынайы мынау өмірді виртуалды, жансыз «өмірге» айырбастап жіберетіндей дəрежеге жетеді екен. «Компьютерге байлану» ауруы негізінен кімдерде пайда болады?» деген сауалға мамандардың жауабы: «Негізінен, шынайы өмірде өз-өздеріне сенімсіз, сондай-ақ тұрмыста кездесетін қиын түйіндерді шеше алмайтын адамдар жəне əке- шеше қарауынан тыс қалған жас балалар аталған ауруға бейім». Олар: «Компьютерден тыс жерде тірлік ету уақытты босқа жоғалтқанмен бірдей», – деп есептейді екен. Санкт-Петербордағы В.М. Бехтерев атындағы психологиялық-жүйке жүйесі институтының ғалымдары компьютерге үйірсектіктің он белгісін көрсетіп берді. Олар: 1) компьютер алдында бір ойынды ойнап, бірнеше сағат отырады; 2) ата- аналарымен кикілжіңге барады; 3) үйге кешігіп келеді; 4) сабаққа үлгерімі нашарлайды; 5) сабаққа жиі бармай қалады; 6) баланың бұрынғы достарымен қарым- қатынасы азаяды; 7) өзі сияқты компьютерге үйірсектермен ғана араласады; 8) күнделікті ақшаға сұранысы көбейеді; 9) берген уəдесін орындамайды; ашуланшақ, мазасыздану мінездері пайда болады; 10) ұйқысы бұзылып, зейіні мен есте сақтау қабілеті нашарлайды; көз жанары төмендейді, басы ауырады, омыртқасы бұзылуы басталады. Осы белгілердің бесеуі бала бойында анықталса, «компьютер ойынына тəуелділік ықтимал» деген анықтама қойылады. Ал егер жеті немесе одан да көп белгі байқалса, ол тəуелділіктің құлы деп саналады. Компьютердің адам ағзасының физиологиялық жақтарына тигізер зияны айтпаса да түсінікті нəрсе. Дене белсенділігінің аздығы, компьютер клубтарында жарық, белгілі температура, санитарлық режимдер нормаларының сақталмауы жасөспірімдер ағзасының дамуына кері əсерін тигізеді. Бір жағынан əртүрлі өркениетті жаңалықтарда дисплейді қолдану адам өміріне көптеген жеңілдіктер туғызса, екінші жағынан, жаңа проблемалар туғызды – «дисплей ауруы» пайда болды. Дисплеймен жұмыс жасағанда одан бөлінетін электромагниттік сəуле көзге əсер етеді. Əрине, ол əркімнің көру жүйесінің бастапқы жағдайы мен адамның жасына байланысты болады. Терминалды көру дисплейін қолданғанда «астенопия» деген жағдай туады, яғни көздің көру қабілеті функционалдық бұзылады. Шектен шыққан ойынпаздық дерті – «лудомания» деп аталады. Компьютер құмаралық «аддикцияға» шалдықтырады. Бала күнінен бастап, маңызды бір істерге, жауапкершілікке, өз өмірі үшін өзі жауап беретінін сезіндіруге дағдыландырғанымыз дұрыс. Құмар ойын есірткіден де жаман кесапат екенін түсіне тұра, тоқтату қиын. Бұдан шығатын жол №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 60 қандай? «Компьютерге байлану» сырқатынан арылудың қандай жолдары бар? Не себеп? Көптеген ата-аналар неге оның баласы компьютерлік ойындарға көп əуес болды деген сұрақ қояды? Ол өз уақытын неге зая кетіреді? Уақыты бос болса неге компьютер алдына отыра қалады? деген көптеген сұрақтар туындайды. Бұл сауалға жауаптар – əр алуан. Ең əуелі, əке-шешенің жіті қадағалауы қажет. «Баланың сабағы мен қызығушылығына қандай бағдарламалар маңызды?» деген сауалды онымен бірге талқылап, шешім қабылдап, ал зияндыларына құлып салып, түрлі технологиялық тыйымдар жасаулары керек», - дейді қатысты адамдар. Сонымен бірге компьютерді пайдалану үдерісінде жиі-жиі үзіліс жасап, оған балама іс-əрекеттермен бала уақытын толтырған жөн. Біз осы сұрақтарды талдап көрейік. «Бұл ойындарда өмірдегі нəрселердің бəрі бар жəне əрқашанда ол сəйкес келе бермейді. Бұл жерде кім боламын десең өз еркіңде, қай жаққа барамын десең де өзің білесің, басқа адамға айналуға мүмкіндік бар. Егер бір нəрсе болмай жатса, қайтадан бастауға болады. Өйткені кез келген сəттерді қайтадан жасауға болады. Бұл жерде барлық қиындықтарды жеңуге болады. Бұл тек қана басқа адамдарға қатыссыз МЕН жəне менің қиялдарым бар». Сонымен бұл абзацта компьютер ойыны емес, адамға тəн қиялдар суреттелеген, əсіресе балаларға тəн қиялдар. Ең бірінші жəне басты себеп – компьютер ойынымен қиялдың ұштасуы баланың ой-өрісін компьютер ойынымен біріктіреді. Тек бірігу! Тəуелділік емес. Біз бұған төтеп бере алмаймыз, өйткені біз баланың қиялын өзгерте алмаймыз, сол сияқты компьютер ойынын жоя алмаймыз. Кітап пен теледидар – жансыз ақпарат тасымалдаушы, олардың мазмұнын басқаруға болмайды, ал əр бала өз өмірін билегісі келеді. Ол билік қиялды басқарудан басталады. Сонымен, екінші себеп – билік. Адам – ол сыртқы ортаға жауап беретін автомат емес, ол белсенді, ойлайтын жəне басқаратын тірі жан. Сондықтан балаға бұл толық қатысты. Сондықтан баланың өзінде өзі билейтін, басқаратын, өзгерте алатын аймағы болады. Бүлдіршіндерде ол өте кішкентай болуы мүмкін, ал жасөспірімде – одан көбірек. Ал енді ойланып көрейік. Əр бала өз өмірінде көп нəрсе басқара ала ма? Егер баланың өз «аумағы» болмаса немесе ол өте кішкентай болса, ол өз қиялында қала береді. Ал егер балада бəрі бола тұра, тек қана аумақ емес, өз бөлмесі, өз нəрселері жəне өз уақыты өзінде болса да ол ойнайды, ойнай береді. Ондағы себеп – баланың өз бетімен жұмыс істей алмауы жəне басқара алмауында. Үшінші себеп – өз өмірін мүлде басқара алмауында. Не істеу керек:1) бала өз- өзін басқара білуі керек; 2) өз-өзін басқара білуге үйрету керек; 3) көптеген кітаптар мен пайдалы əдебиеттер қажет, ешқандай компьютер ойындары адам мен адам арасындағы қатынасты ауыстыра алмайды. Сондықтан ата-ана баламен əрқашан қарым-қатынаста болу керек. Оларды тек қана компьютермен қалдыруға болмайды. Компьютер ойындарының түрлерін талдап көрейік: 1) стратегиялық ойындар; 2) 3D – Action; 3) RPG. 1) Стратегиялық ойындарда оның қасиеті ойын барысында зерттеледі. Ол тек бір жақты, ол тек нарықтық қатынасты қалыптастыру болып табылады. Сондықтан мұндай ойындарды ойнау қауіпсіз болып есептеледі. 2) 3D – Action бұл ойындарда қару-жарақ көп болып келеді. Сондықтан мұндай ойындар ойнау қауіпті болып есептеледі. 3) RPG – ең қауіпті ойындар болып есептеледі. Бұл ойындар рөлдік ойындар. №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 61 Компьтерлік ойындармен ойнау балаға əр түрлі əсер ететін білеміз. Кейбір оқушылардың ойлайтыны тек қана компьютер ойыны ғана болуы ықтимал. Компьютер ойындарының қандай сиқыры барын, əйтеуір үлкен-кіші бір бөлмеге тығылып, таза ауа, көпшілікпен араласуды қойып, сол ойындардың ішіне əлдеқашан еніп кеткен. Оған дəлел, статистикалық мəліметтер бойынша күніне интернет- клубтарға 200 адамға жуық кіреді екен. Оның дерлік көпшілігі он-он алты жас аралығындағы балалар, ең кіші келушілердің жас шамасы бес-алты жастағы бүлдіршіндеріміз екен. Көпшілігі үш сағат шамасына үзіліс жасамай, тапжылмай отыратын көрінеді. Егер де əрбір екінші адамның үйінде компьютер барын ескерсек, ол балалардың болашағы қалай болады деп еріксіз ойға батасың. Əрине, адам өмірінде өте пайдалы, керекті құрал екеніне ешкімнің дауы жоқ. Дегенмен, сол компьютердің пайдасынан гөрі зияны шаш етектен екенін бірі білсе, бірі білмес. Мысалы, 2002 жылдың наурыз айында 21 жасар американдық Шон Вили виртуалды EverQuest он-лайн ойынында жеңіліске ұшырап, жүйке жүйесіне əсер еткені соншалық, өз-өзіне қол жұмсаған. Бұл бір ғана мысал. Мұндай жағдайлардың күнделікті өз елімізде де қаншамасы болып жатқаны анық. Кейбір жастарымыз ғаламторға кіріп, шетелдерге телефон соғып, 200 мыңнан 500 мың теңгеге дейін қарыз болып, соның салдарынан өмірлерімен қош айтысып жатады. Тіпті, 17-18 жас шамасындағы жеткіншектеріміздің арасында дəл осы компьютерлік ойындар үшін айлап далаға шықпайтындары да кездеседі екен. Кейбіреулері он-лайн ойынынан бір сəтке де қол үзбес үшін агорафобиямен (ашық кеңістіктен қорқу) ауырамын деп мүгедектік алуға тырысып баққан. Көптеген психологтардың зерттеуіне қарағанда, компьютерлік ойын үстінде адамның ойлау қабілеті, эмоциясы төмендеп, тек көру қабілеті мен рефлекстері жұмыс істейтінін анықтаған. Қияли əлемге жіпсіз байланғандардың көпшілігі күнделікті өмірде көптеген қателіктерге бой алдырады екен. Себебі, компьютердегі бейнелер шынайы өмірге мүлдем ұқсамайды. Ғалымдардың зерттеуі бойынша, аталмыш ойындардың əсерінен қол саусақтары сіңірлеріне шамадан тыс күш түсіру нəтижесінде дертке ұшырайтынын жəне əлемде компьютермен жұмыс жасайтын əрбір екінші адам осы аурумен ауыратын айтып отыр. Шын мəнінде, жас бүлдіршіндер виртуалды əлемнің арқасында уақыт еншісінен тысқары қалып, айналадағы шынайы тіршілікке деген қызығушылығының төмендейтіні белгілі. Ол ас ішу уақытын өткізіп, ұйқы тəртібін бұзып, сыртқы келбеті мен гигиенасына көңіл бөмейтіні шындық. Соның салдарынан көптеген балалардың саусақтары пернетақта басып отырғандай қалтырап, бас ауруы жиілеп, көздері ашып, ұйқы барысында көретін түстерінің мазмұны өзгеріп, бір сөзбен айтқанда, бала психологиясы түрлі ауруларға шалдығады. Ұдайы компьютердің алдында отырып, аталмыш ойындарды ойнаған баланың миында ойынның мазмұны, əдіс-тəсілдері еніп, жаман қылық, тіпті қылмысқа да баратынын дəлелдеген. Бүгінде еліміздің барлық аймақтарында ақша табудың оңтайлы жолын тауып алған. Яғни компьютерлік ойынханалар ашып, оларды жақсылап жарнамалап, еңбектеген баладан еңкейген қариямызға дейін өздеріне тартып қана қоймай, жаман қылықтарға, тəуелділікке, түрлі қылмыстарға бағыттап отырғаны айқын. Осы ойындардың орнына өзіміздің ұлттық ойындарымызды насихаттап, балаларды қызықтыра отырып баулыса, неге ойнамасқа? Тек бізде бұған ниет жоқ. «Жастықта үйренеді, есейгенде түсінеді» деген тəмсіл бар. Дей тұрғанмен бүгінгі біздің жастарымыздың үйренетіні компьютер жəне оның ішіндегі ойындармен шектелетінін ескерсек, ұлғайғанда қандай боларын елестету қиын. Лукештің айтуынша 13 пен 16 жас аралығындағы жеткіншектер бір рет болсын компьютерлік ойындарды ойнап көрген. Сауалнаманың нəтижесі бойынша жауап №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 62 бергендердің жартысына жуығы өте аз ойнайды (айына бір рет ойнайды) жəне тек қана 6%-ға жуығы күн сайын бос уақытын компьютердің алдында өткізеді екен. Көптеген ойыншылар (81,1%) ойынға 1 сағат уақытын жұмсайды екен. Осыған ұқсас мəліметтер тағы да басқа авторлардың зерттеулерінде де келтірілген. Шпанхель бойынша «құмарпаз» ойыншылардың пайызы 10-14-тен жоғары. Ұл балалар қыздарға қарағанда компьютерлік ойындарды жиі ойнайды: ойынның жиілігі мен ұзақтығы жасы келе жəне ойыншының білім деңгейінің жоғарылауына байланысты төмендейді. Ал ұлттық ерекшеліктеріне қарайтын болсақ, компьютерлік ойындарды хобби ретінде қазіргі кезде тек американдықтар мен немістер арасында салыстыру жүргізуге болады: неміс ойыншылары американдықтарға қарағанда анағұрлым аз ойнайды. Функ 357 жеткіншекке сауалнама жүргізу барысында мынадай мəліметтер алған: қыздардың үштен екісі компьютерлік ойындармен ойнайды жəне аптасына аз дегенде 2 сағат жұмсайды; ал ұл балалар арасында «ойыншылар» пайызы 90%-дан жоғары. Сонымен қатар ұл балалар компьютерлік ойындарға қыздарға қарағанда 2 есе көп уақыт жұмсайды. Ойынды таңдауда нақты жыныстық айырмашылықтар байқалған. Мəселен, ұл балалар күрес немесе жарыспен байланысты ойындарды жоғары бағалайды, келесі орында лездікке, жылдамдыққа арналған ойындар («Аркада»), «Стратегия» тəрізді ойындар; соңғы орында аз ойналатын – логикалық ойындар алады. Ал қыздарға ең бірінші кезекте шапшаңдықты талап ететін компьютерлік ойындар; сонан соң – логикалық, шытырман ойындар; ал «Стратегия» тəрізді ойындарды қыз балалар сирек ойнайды екен. Функтың айтуы бойынша, «Аркада» ойынын сауалнамаға қатысушылардың 20% қыздар мен 50% ұлдар таңдаған. Кейбір мəліметтер бойынша мынадай гипотеза құруға болады. Жеткіншектердің компьютерлік ойындарды хобби ретінде таңдауы көбіне ата-ана ұстанымына байланысты. Мəселен, компьютермен көп ойнатын жеткіншектердің ата-аналарының білім деңгейі жоғары, ал хоббидің басқа түрлеріне əуестенетін балалардың ата-аналарының білім деңгейі алдыңғыларға қарағанда төмен. Мүмкін, жоғары білімді ата-аналар баланың интеллектуалдық дамуында компьютердің рөлін жоғары бағалап, осы хоббидің түрімен айналысуға қолайлы жағдай жасайтын шығар. Жанашыр мамандар «ғасыр дерті» деп бағалап отырған бұл сырқатпен күрес жалпыхалықтық іске айналуы тиіс. Себебі ТМД елдері ішінде компьютер мен интернетті пайдалану ісінде Қазақстан алдыңғы қатарға баяғыда-ақ шығып қойған. Ендеше, егер аталған компьютеромания ауруы кейбір отбасы мүшелерінде пайда болғаны анықталса, оған қарсы тиімді шаралар осы бастан жүргізілуі тиіс. Ал егер ондай сырқаттың ауылы əлі алыстау сияқты көрінсе, онда аталған дерттің алдын алу, тұтынушыларға заманауи технологияларды пайдалануды қалай тиімді жүргізуге болатыны жайлы сауат ашу курстарын жүргізген лазым. Оған көбінесе дəрігер- мамандар жəне High-tech, яғни жоғарғы технология мамандары міндетті түрде қатыстырылғаны абзал. Əйтпесе, осыдан бірнеше онжылдықтар бұрын компьютерлік ең соңғы жаңалықтарды елдеріне енгізу үшін жылына бірнеше миллиондаған доллар қаржы бөлген елдердің бүгінгі таңда сол технологиялық дамулардың зияндарымен күрестерге соншама қаржы бөлуге мəжбүр болғанын айта кеткеніміз жөн болар. «Қайтер дейсің?» – деп енжарлыққа салынып, солардың кебін киіп жүрмейік. Компьютерлік ойындардың тағы бір зиянды тұсы – солардың кесірінен, жалпы, еліміз өзінің ұлттық болмысын жоғалтады. Мейлі, осы компьютерлік ойындар, мейлі сырттан келетін басқа да фильмдер, мультфильмдер болсын, біздің өскелең ұрпағымыздың санасын улайды. Сөйтіп, балаларымыз жат мəдениеттің өнімдеріне №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 63 табынып, еліктеп, солықтап, өзінің дəстүрлі менталитетін жоғалтады. Былайша айтқанда, мұндай жат дүниелер біздің ұлттық болмысымыздың жойылуына алғышарт болады. Бұл арада тек қана тыйым салып қойып, орнына басқа нəрсе ұсынбау ештеңені шешпейді. Сондықтан бұл мəселені жан-жақты қолға алып, жіті зерттеген жөн. Əдебиеттер 1 Балапанов Е.Қ. Жаңа информациялық технология. – Алматы, 2003. – 400 б. 2 Пащенко И.Т. Как освоить интернет за 5 дней. – Ростов на Дону: Феникс, 2004. – 368 б. 3 Биржа интеллекта собственности. – 2005. – №6. 4 Магистраль. – 2010. – №5. 5 Альфа. – 2009. – №6. 6 «Информатика негіздері» ғылыми-əдістемелік журналы. 7 Безруких М.М., Ефимова С.П. Знаете ли вы своего ученика? 8 Құсайынов А.Қ. Педагогика жəне психология. – Алматы: «Мектеп» баспасы ЖАҚ. СУЛТАНИЯЗОВА Клара Бахытовна, №62 орта мектебінің «Биология жəне химия» пəнінің мұғалімі, Арал қаласы, Арал ауданы, Қызылорда облысы, Қазақстан Республикасы «БИОЛОГИЯ» САБАҒЫНДА ДИАЛОГТЫҚ ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ Орта білім беру жүйесінде əлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал оқыту əдістемелері арасында сындарлы (конструктивті) теориялық оқытуға негізделген тəсіл кең тараған (Hattie, 2009). Бұл теория оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 64 көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан жəне достарынан алған білімдерінен астастырыла жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді. Сындарлы теорияның тиімділігін жақтаушылардың басым бөлігі оны дайын білімді беруге негізделген оқыту тəсілдерімен салыстыра қарап, дайын білімді беруге негізделген оқыту тəсілдерінің білімді меңгеру былай тұрсын, олар бойынша терең түсінік қалыптастырып, бастапқы білімді жаңа біліммен өзара байланыстыруға да мүмкіндік тудыра бермейтінін тілге тиек етеді. Сындарлы оқытудың мақсаты – оқушының пəнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету. Сындарлы оқыту теориясынан күтілетін нəтижелер оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, соның нəтижесінде еркін, өзіндік дəлел-уəждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы ретінде қалыптасуын қамтиды. Ғылыми зерттеу нəтижелері сабақта диалогтың маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсетеді. Зерттеулерде ересектермен интерактивті қарым- қатынас пен достарымен бірігіп жүргізілген жұмыстың балалардың оқуына жəне когнитивті дамуына əсер ететіндігі айтылған. Менің «Биология» сабағымда диалогтық оқыту өрбігенін байқауға болады. 10 сыныптың «Биология» сабағында «Радиоға қоңырау шалу» əдісі арқылы диалогтық оқытудың өрбігенін байқауға болады. А. есімді қыз бала студиоға қонақтар шақырып, «Цитоплазма, эндоплазмалық тор – мембраналы тор» атты сабақта сұрақ- жауап арқылы диалогтық оқыту арқылы оқушылардың пəнге қызығушылықтары артты. Оқушылардан үй тапсырмасы «Сиқырлы қалам» арқылы сұралғанда да сұрақ қою, жауап алу арқылы диалогтық оқытудың маңызды екенін айтуға болады. Выготский оқушылардың өздерінің «Жақын арадағы даму аймағында» (ЖАДА) оқыған кезде когнитивті даму жақсарады деп нақтылайды. ЖАДА-нда оқушыны дамытатын дағдылар мен қабілеттіліктерді; оқушы əлі де өз бетінше орындай алмайтын тапсырмалар ауқымын анықтайды. №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 65 Осындай тапсырмаларды орындау үшін оқушыларға үлкендердің немесе оларды жаңаша оқытуға нақты бір мерзімге дейін көмек көрсетіп қолдау бере алатын барынша құзіретті тұлғалардың көмегі қажет. Осындай қолдау түрі қарым- қатынасты жасауды кірістіреді жəне Выготский бұл жолы сөзді оқудың ең басты құралы ретінде қарастырады. Осылайша, оқыту үдерісінде əлеуметтік қызығушылықты қолдаудағы мұғалімнің рөлі оқушының білімін дамыту үшін шешуші болып табылады. Оқушылар басқа аса білікті оқушылармен (олардың рөлінде сыныптастары немесе мұғалімдер болуы мүмкін) диалог мүмкіндігі бар жағдайда оңай білім алады. Талқыланатын идеялар оқушының осы кездегі №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 66 түсінігінің бір бөлігі болып табылмайтын, бірақ оның ЖАДА-на кіретін жағдайда оқыту табысты болады. Барнс оқушылар мұғалімді енжар тыңдау арқылы ғана емес, ауызекі сөйлеу, талқылау жəне дəйектер келтіру арқылы да білім алатынын дəлелдеді. «Биология» сабағында Е. есімді ер балаға тапсырма берілгенде А. есімді қыз бала көмек берді, яғни көпірше болды. Осы арада Выготскийдің «Жақын арадағы даму аймағы» арқылы құрдасының көмегі жəне қолдауы болды. Қазіргі таңда сыныптағы оқушылардың бірлескен сұхбаты үлкен пайда келтіретіндігін көрсететін көптеген дəлелдемелер бар, олар: оқушылардың тақырып бойынша өз ойларын білдіруіне мүмкіндік береді; басқа адамдарда түрлі идеялардың болатындығын оқушылардың түсінулеріне көмектеседі; оқушылардың өз идеяларын дəлелдеуіне көмектеседі; мұғалімдерге оқушыларды оқыту барысында олардың оқушылары қандай деңгейде екендігін түсінуге көмектеседі. Диалог барысында қатысушы-оқушылар (сонымен қатар олардың мұғалімдері де) келісілген нəтижеге жету үшін күш-жігерін жұмсайтын жəне Мерсер (2000) сипаттағандай білімді бірлесіп алу немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктестер болып табылады. Пікір алмасу оқушылармен диалог құру арқылы іске асады, дегенмен оны оқушылар бірлескен зерттеу барысында да анықтай алады. Мерсердің зерттеуіне сəйкес, əңгімелесу оқушылардың білім алуының ажырамас бөлшегі болып табылады жəне əңгімелесудің үш түрі бар. Əңгіме- дебат/ойталас талқылау барысында: ой-пікірлерде үлкен алшақтық болады жəне əрқайсысы өз шешімдерінде қалады; ресурстарды біріктіруге бағытталған аздаған талпыныс жасалады; қарым-қатынас көбіне «Иə, бұл солай» – «Жоқ, олай емес!» деген бағытта жүзеге асады; орта бірлесуден гөрі, көбіне бəсекелестікке бағытталған болады. Шоғырландырылған əңгіме/талқылау барысында байқалатын жайлар: айтылған пікірлермен тыңдаушылардың əрқайсысы механикалық түрде келісім беруі; əңгіме білім алмасу мақсатында жүргізілгенімен, алайда оған қатысушылардың өзгелер №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 67 ұсынған қандай да болсын идеяларды төзімділікпен қарастыруы; идея қайталанады жəне жасалады, бірақ үнемі мұқият бағалана бермейді. Зерттеушілік əңгіме/талқылау жүргізілу үстінде: əркім тақырыпқа сай мəлімет ұсынады; əркімнің идеясы назар аударуға лайық бағаланғанымен, бірақ мұқият бағалау жүрі; қатысушылар бір-біріне сұрақтар қояды; қатысушылар сұрақ қояды жəне айтқандарын дəлелдейді, осылайша əңгімеде дəлелдеме «көрінеді»; топтағы қатысушылар келісімге жетуге тырысады (олар келісімге жетуі де, жетпеуі де мүмкін, ең бастысы – келісімге ұмтылу). «Биология» сабағында жаңа сабақты меңгеру барысында əңгімелесудің бірі топтық əңгіме арқылы жүзеге асады. Топтық əңгімеде айтылған пікірлермен оқушылардың əрқайсысы механикалық түрде келісіп, айтылған идеяларды төзімділікпен тыңдап отырады. Сыныпта сұрақ қоюдың үлгісі «бастама – жауап – кейінгі əрекет» (БЖƏ) нысаны бойынша қойылған сұрақ екендігі анықталды. Мысалға: Бастама (мұғалім): Нуклеин қышқылдарының неше түрі бар? Жауап: (оқушы): 2 түрі бар. РНҚ, ДНҚ. Кейінгі əрекет (мұғалім): Дұрыс. Бұл модель əңгімеге сыныпта бастама жасайтын жəне де оны бақылап отыратын адам мұғалім болатын жағдайларды көрсетеді (Мерсер, 1995). Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін мұғалімдер қолданатын сұрақтардың екі түрі бар: төмен дəрежелі жəне жоғары дəрежелі сұрақтар кең қолданылады деген пікір бар. «Биология» сабағында төменгі дəрежелі сұрақтар: ДНҚ-ның екі еселенуінің жолдарын болжаған ғалымдар? Жасушадағы қызметтеріне қарай РНҚ нешеге бөлінеді? Төменгі дəрежелі сұрақтар жаттап алуға бағытталған жəне де оған берілген жауап бағаланады. Жоғары дəрежелі сұрақтар: Плазмолиз жəне деплазмолиз құбылысын бақылау кезінде жасуша қабықшасының жəне оның ішкі қабатының (плазмалық мембрана) қандай қызметін байқадыңдар? «Химия» пəнінен алған білімдеріңе сүйене отырып, цитоплазманың не себептен ерітіндіден суды жоғалтқанын түсіндіріңдер? №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 68 Жоғары дəрежелі сұрақтар қойылғанда, оқушылар ақпаратты белгілі бір жолдармен қолдануға, қайта құруға, кеңейтуге, бағалауға жəне талдауға тиіс болады. Тиімді педагогика аясында бұл сұрақтардың екі түрі де қолданылады, тек қойылатын сұрақтың түрі оның мақсатына қарай өзгеріп отырады. Сұрақты оқушылардың білім алу қабілеттеріне сəйкес болатындай етіп құру қажет. Түрлі мүмкіндіктерге жəне түрлі оқушыларға қарай сұрақтарды саралауға болады. Оқушының білім алуын қолдау үшін сұрақ қоюдың түрткі болу, сынақтан өткізу жəне қайта бағыттау сияқты əртүрлі техникаларын пайдалануға болады. Түрткі болу: түрткі болуға арналған сұрақтар бірінші жауап алу үшін жəне оқушының жауабын түзетуге көмектесу үшін қажет. Мысалы, мембраналы органоидтарды атау. Сынақтан өткізу: сынақтан өткізуге арналған сұрақтар оқушыларға анағұрлым толық жауап беруге, өз ойларын, анық білдіруге, өз ойларын анық білдіруге, өз идеяларын дамытуға көмектесетіндей етіп құрылуы қажет, сондай-ақ: «Сіз мысал келтіре аласыз ба?» - деген сияқты сұрақтар тапсырманы орындау барысында оқушыға бағдар беріп отырады. Гольджи жиынтығын кім, қашан ашты, Гольджи деп аталу себебі? Қайта бағыттау: сұрақты басқа оқушыларға қайта бағыттау, мысалы, «Көмектесе алатындар бар ма?» деп қайта бағыттау сұрақтарын қойып отыруға болады. Оқытуды диалогтық тəсілмен дамытудағы сұрақтардың маңызын қарастыратын болсақ, сұрақ қою арқылы мұғалім: оқушыларды тақырып бойынша жəне сындарлы сөйлеуге ынталандырады; оқушылардың шынайы қызығушылығы мен сезімдерін анықтайды; білімге құштарлықты дамытады жəне зерттеуге ынталандырады; оқушыларға білімін қалыптастыруға жəне вербалдандыруға көмектеседі; оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауына ықпал етеді; оқушыларға сыни тұрғыдан ойлауға көмектеседі; оқушылардың бір-бірінен үйренуіне, басқа оқушылардың идеяларын құрметтеуіне жəне бағалауына ықпал етеді; əңгімелесу жəне ой елегінен өткізу көмегімен ойын жинақтауға көмек береді, іс-əрекеттерін №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 69 тереңдетеді жəне шоғырландырады; оқытудағы қиындықтар мен түсінбестіктерді анықтайды. Мұғалімдер сабақ барысында сауалнама түріндегі кері байланыс əдісін қолданады жəне сабақ барысында көптеген сұрақтар қояды. Аталған ғалымдардың еңбектерінде диалог құруға арналған стратегия ретінде «Талқылау жөніндегі серіктестерді» пайдалану «талқылау жөніндегі серіктес» бөлінетінін айтады. Шағын топта жұмысты жоспарлаған ұмтылысы болуы тиіс деген идея ұсынады. Жүйелілік ғылыми ойлауға, қиын тапсырмаларды жетік білуге, өз бетімен білім алуға, ізденуге іштей қажеттілік тудырады. Осының нəтижесінде жан-жақты білім алуға, қоршаған дүниенің заңдылықтарын тұтастықта қабылдауы қалыптасады. Жалпы оқушылардың қиын тапсырмаларды орындауда қиындықтар туындайтыны белгілі болды. Қиын тапсырмалардың мөлшерін алдын ала анықтау керектігі белгілі. Ендеше, оқушыға қалай оқытудың жолын үйретіп, кері байланыс арқылы оны қайта сұрау керек. Олар: оның оқи, жаза білуі, дауыстап айтуы, естіп, көзімен көруі, қабылдауы, қайтадан айтып беруі т.б. оқушылардың есінде ұзақ сақталады. Оқушылар сабақта жауап беруде дəлелдемелерді ауызша баяндап, формулаларды жазады, талдау кезінде жіберген қателерін өзара əрекетпен түзетеді, іскерлік өзара əрекет дағдылары дамиды. Өткізген сабақтарымда сынып оқушыларының өзара білімін дамыту мақсатында бірлескен сұхбатынан: оқушылар бірін-бірі оқытады, пікірлеседі, ой бөліседі, əңгімелеседі. Бұның бəрі де диалогтық оқыту əдістері негізінде жүзеге асып отырады. Оқушылардың тілдік қорын молайтуға, білім деңгейін көрсете алуына, білімін əділ бағалауына оң əсерін тигізетініне сенімім мол. Жаңаша ізденіс, жаңаша көзқарас жалғасын тауып, ел ертеңі келешек ұрпақтың білім алудағы жетістікке жету жолында нəтижелі еңбек ететініме сенімдімін. Қазіргі кездегі мамандық атаулының барлығы бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, ерекше ой қызметін, мол шығармашылық мүмкіндікті, өзін қоршаған түрлі жағдайларға тез икемделіп қана қоймай, оларды керекті бағытына шығармашылықпен бұра білу қабілеттілігін қажет етеді. Сондықтан оқушының əрбір жұмысын диалог оқыту талқылап, баға беру арқылы алға жетелеу қажет деп ойлаймын. Мұғалімдер сабақ барысында сауалнама түріндегі кері байланыс əдісін қолданады жəне сабақ барысында көптеген сұрақтар қояды. Өткізген сабақтарымда сынып оқушыларының өзара білімін дамыту мақсатында бірлескен сұхбатынан: оқушылар бірін-бірі оқытады, пікірлеседі, ой бөліседі, əңгімелеседі. Бұның бəрі де диалогтық оқыту əдістері негізінде жүзеге асып отырады. Оқушылардың тілдік қорын молайтуға, білім деңгейін көрсете алуына, білімін əділ бағалауына оң əсерін тигізетініне сенімім мол. Жаңаша ізденіс, жаңаша көзқарас жалғасын тауып, ел ертеңі келешек ұрпақтың білім алудағы жетістікке жету жолында нəтижелі еңбек ететініме сенімдімін. Əдебиеттер 1 «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ. – МАН. – ІІІ деңгей, 2012. 2 Мирсеитова С. Оқыту ізденіс ретінде жəне ізденіс оқыту ретінде. – Қарағанды, 2011. 3 Қасымбаева Т., Мұхамбетжанов К. Жалпы биология. – Алматы: Мектеп, 2010. 4 www.cdm.kz Интернет-ресурсы. 5 Мерсеитова С. Мұғалім философиясы. №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 70 СЫДЫКОВА Гульнура Эмилбековна, учитель «Биологии» общеобразовательной средней школы имени Толе би, город Шу, Жамбылская область, Республика Казахстан ФУНКЦИОНАЛЬНАЯ ГРАМОТНОСТЬ УЧИТЕЛЯ – ЗАЛОГ УСПЕШНОСТИ УЧЕНИКА Чтобы дать ученикам искорку знаний, учителю надо впитать целое море света В.А. Сухомлинский Современный период развития Казахстана четко обозначил новые приоритеты в области школьного образования, соответствующие мировым тенденциям. В «Концепции 12-летнего среднего образования Республики Казахстан» указывается, что успех модернизации образования напрямую связан с уровнем профессионально- личностной готовности педагогов к работе в условиях изменившейся парадигмы образования, что развивающемуся казахстанскому обществу нужны современно образованные, нравственно воспитанные, предприимчивые люди, которые могут самостоятельно принимать ответственные решения в ситуации выбора, прогнозируя их возможные последствия, способные к сотрудничеству, отличающиеся мобильностью, динамизмом, конструктивностью, обладающие развитым чувством ответственности за судьбу страны. Школа Казахстана обеспечивает учащихся необходимым багажом знаний (что подтверждается результатами различных исследований, в 2009 году Казахстан впервые принял участие в исследовании PISA), но не всегда формирует умения выходить за пределы привычных учебных ситуаций. В то же время в исследовании TIMSS казахстанские школьники демонстрируют высокие результаты. Таким образом, результаты участия Казахстана в PISA и TIMSS показывают, что педагоги общеобразовательных школ республики дают сильные предметные знания, но не учат применять их в реальных, жизненных ситуациях. В настоящее время период удвоения знаний составляет 10 лет, а период их «полураспада» не превышает 3-5 лет. Это обусловлено как стремительным развитием науки и техники, так и быстрым моральным устареванием учебной литературы, слабо связанной с проблемами повседневной практики человека. Учитель не может дать того, чего не имеет сам. «Чтобы дать ученикам искорку знаний, учителю надо впитать целое море света», - писал В.А. Сухомлинский, подчеркивая особую роль культурной составляющей педагога и преподавателя как в развитии способностей, наклонностей, талантов ученика, так и в системе образования в целом. Корпус культуры представлен многообразием различных форм: знаний, навыков, норм и идеалов, образцов деятельности и поведения, социальных ценностей и ориентаций, хранение и передача которых в системе образования осуществляется через учителя. Культура представляет весь исторически накопленный духовный и материальный социальный опыт, поэтому к педагогической культуре учителя предъявляются высокие требования, одним из которых является функциональная грамотность. Так давайте более подробно остановимся на понятии функциональная грамотность. На сегодняшний день функциональная грамотность, по сути, есть образовательный вызов развивающейся культуры культуре застывшей. Именно поэтому проблематика функциональной грамотности всегда становится актуальной тогда, когда обнаруживаются кризисные и переломные моменты в жизни социума, когда встает вопрос о ликвидации безграмотности, когда народы, страны, культуры, образовательные институты вынуждены наверстывать упущенное, догонять №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 71 ушедших вперед в модернизационной гонке. Действительно, тогда явно обнаруживается не только отставание по важнейшим показателям развития нации, но и выявляется ее функциональная безграмотность. Функциональная грамотность – способность человека, общества вступать в отношения с внешней средой и максимально быстро адаптироваться и функционировать в изменяющихся условиях. Она включает, говоря словами В.А. Сухомлинского, «приобретение знаний и формирование научного мировоззрения, развитие познавательных и творческих способностей, воспитание интереса и потребности в умственной деятельности, в постоянном обогащении научными знаниями, в применении их на практике». В отличие от элементарной грамотности как способности человека читать, понимать, составлять тексты и осуществлять арифметические действия, функциональная грамотность есть атомарный уровень знаний, умений, навыков, обеспечивающий нормальное существование и функционирование человека в системе социальных отношений, который считается минимально необходимым для осуществления жизнедеятельности личности в конкретной культурной среде. Так функциональная грамотность становится по значению входом в образования и образованности, а по сути – мерой культурного развития нации, страны, группы людей, и только в этом качестве грамотность применима как мера развития отдельного человека. Какие же формы функциональной грамотности существуют? 1. Общая грамотность. 2. Компьютерная грамотность. 3. Информационная грамотность. 4. Коммуникативная грамотность. 5. Грамотность при овладении иностранными языками. 6. Бытовая грамотность. 7. Грамотность поведения в чрезвычайных ситуациях. 8. Общественно-политическая грамотность. Каковы отличительные черты функциональной грамотности? В отличие от грамотности как устойчивого свойства личности, функциональная грамотность является ситуативной характеристикой той же личности. Функциональная грамотность: 1) является базовым уровнем для формирования навыков чтения и письма; 2) направлена на решение бытовых проблем; 3) обнаруживается в конкретных обстоятельствах и характеризует человека в определенной ситуации; 4) связана с решением стандартных, стереотипных задач; 5) используется в качестве оценки, прежде всего, взрослого населения. Как проявляется недостаток функциональной грамотности? О существовании функциональной грамотности мы чаще всего узнаем, только столкнувшись с ее отсутствием. Функциональная безграмотность обнаруживает себя при изменении ситуации, образа жизни или типа профессиональной деятельности. Часто выявляется в ситуациях столкновения человека с новыми для него технологиями. Так, человек не может разобрать схемы, инструкции, не может воспользоваться каким-либо устройством, например, мобильным телефоном, терминалом и др. Какие компетенции связаны с функциональной грамотностью? 1. Способность выбирать и использовать различные технологии. 2. Способность видеть проблемы и искать пути их решения. 3. Способность учиться всю жизнь. Более глубокое изучение данного вопроса влечет за собой серьезные действия со стороны государства. По поручению президента страны был разработан «Национальный план действий по развитию функциональной грамотности на 2012- №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 72 2016 годы», впервые за всю историю будут разработаны инновационные проекты поддержки организаций дополнительного образования. Главой государства Н.А. Назарбаевым в Послании народу Казахстана от 27 января 2012 года «Социально- экономическая модернизация – главный вектор развития Казахстана» поставлена конкретная задача по принятию пятилетнего Национального плана действий по развитию функциональной грамотности школьников. Данная задача актуализируется в процессе вхождения Казахстана в число 50 наиболее конкурентоспособных стран мира. В условиях решения этой стратегически важной для страны задачи главными функциональными качествами личности являются инициативность, способность творчески мыслить и находить нестандартные решения, умение выбирать профессиональный путь, готовность обучаться в течение всей жизни. Все данные функциональные навыки формируются в условиях школы. Общие ориентиры развития функциональной грамотности определены в Государственной программе развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы, одной из целей которой являются формирование в общеобразовательных школах интеллектуального, физически и духовно развитого гражданина Республики Казахстан, удовлетворение его потребности в получении образования, обеспечивающего успех и социальную адаптацию в быстро меняющемся мире. Настоящий Национальный план действий по развитию функциональной грамотности школьников на 2012-2016 годы (далее – Национальный план) включает комплекс мероприятий по содержательному, учебно-методическому, материально- техническому обеспечению процесса развития функциональной грамотности школьников. Национальный план призван обеспечить целенаправленность, целостность и системность действий по развитию функциональной грамотности школьников как ключевого ориентира для совершенствования качества образования Республики Казахстан. Формирование и развитие функциональной грамотности учащихся поставлено Главой государства приоритетной задачей, для этого в стране будут приняты следующие меры: 1) Будет совершенствоваться работа с одаренными детьми; 2) Введут новую систему квалификации, а также трехуровневую категорию учителей; 3) Будет создана ассоциация учителей; 4) Будет дальше внедряться система трех языков в школах и вузах страны; 5) Будут создаваться новые стандарты образования; 6) Будут открыты 6 инновационных интерактивных парков для детей и юношества во Дворцах школьников. Остановимся более подробно на введении новой системы квалификации учителей, а также на трехуровневой категории. Важно иметь ввиду, что «изменение очевидных характеристик инструкций требует изменений и перестроек внутренних, невидимых когнитивных характеристик». Менторы на этих курсах помогут слушателям изменить и перестроить свой внутренний мир, восприятие происходящего, овладеть метапознаниями, перестроить преподавание своего предмета, повысить уровень ожидания от урока. Дети не будут объектом обучения, а будут субъектами, которые должны сами добывать знания. Учитель должен только умело направлять. Тем самым эти курсы помогут педагогу повысить свой уровень функциональной грамотности. Интеграция Казахстана в мировое сообщество вызывает необходимость изучения и внедрения зарубежного опыта, что является особенно актуальным для поколения XXI века. Внедрение новых педагогических подходов, направленных на развитие творческих способностей и дифференцированное обучение, должно происходить с учетом специфики национального образования и учебных программ. Каждое №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 73 отдельное школьное сообщество при этом вправе обозначить свои образовательные и морально-нравственные приоритеты и определить доминанты. Приоритетным направлением нашего методического объединения является формирование функциональной грамотности школьников. Основной целью нашей работы является изучение школьной эффективности, способности школы улучшать достижения учащихся и повышать их жизненные шансы. В нашем комплексе созданы все условия для формирования позитивного школьного климата. Высокие ожидания родителей сочетаются с их готовностью принимать активное участие в обучении своего ребенка. В оформлении классов есть многие важные элементы, создающие живую учебную атмосферу: выставки детских работ, плакаты, схемы, классные библиотеки, познавательная информация. Школа достаточно хорошо оснащена компьютерами и техникой, в классах хорошая мебель. На наш взгляд, существует определенная связь между наличием образовательных ресурсов в школе и их грамотным и эффективным использованием. Все вышесказанное подтверждает, что наша школа реализует различные стратегии для поддержки и увеличения учебной мотивации и читательской активности школьников, ученики комплекса активно включены в соревновательный процесс, участвуют в предметных олимпиадах и конкурсах разных уровней. Ученики – постоянные участники интеллектуальных марафонов и международных олимпиад по лингвистике «Русский медвежонок», «Британский бульдог» и математике «Кенгуру», республиканского конкурса «Ак бота», областного интеллектуального марафона, которые традиционно являются массовыми и привлекают не только лучших учащихся, но и всех желающих из любых классов. К средствам, развивающим учебную мотивацию, помимо олимпиад и конкурсов разного уровня можно отнести следующие: выставки лучших ученических и творческих работ; использование портфолио детских работ и достижений; дополнительные занятия по программам и пособиям повышенной сложности. Ключевой момент при обучении чтению в комплексе – это индивидуальная работа с детьми. Учащимся предлагаются разноуровневые задания, используются пособия «для умников и умниц», задания на смекалку. Во внеурочное время проводятся библиотечные уроки по чтению с любознательными детьми. Компетентность в планировании и подготовке уроков: высокий темп работы; концентрация и переключение внимания учеников; многообразие форм презентации материала: фото, видео, аудио, компьютер. Компетентность в управлении классом: максимальная включенность всех учеников; разнообразие форм работы и заданий; сотрудничество между учителем и детьми. Создание условий и использование методов, обеспечивающих максимальную активность и самостоятельность: самостоятельная работа в группах и парах; эмоциональная вовлеченность учеников; построение коммуникации между учениками. Планирование своей деятельности для максимального соответствия потребностям учащихся: дифференциация заданий по сложности и объему; индивидуальная работа и обратная связь; использование творческих заданий. Использование разнообразных методов оценивания: использование различных инструментов оценивания; формирующее оценивание; партнерское оценивание, групповое и индивидуальное самооценивание. Для уроков характерна высокая активность учеников, темп и интенсивность работы также чрезвычайно высоки. Дети энергичны, заинтересованы происходящим, их ответы эмоциональны, часто оригинальны. Обстановка в классах живая и приподнятая, в то же время не напряженная, комфортная для учеников. Учителя устанавливают на уроках положительную обратную связь: проявляют интерес и №№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013 ISSN 2307-017X Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research ___________________________________________________________________ 74 симпатию к ученикам, выражают удовлетворенность их работой, поддерживают тех, кто обнаруживает затруднения. Личная увлеченность учителя порождает обстановку приподнятости и энтузиазма на уроке. Хочу предоставить разработку своего урока. жүктеу/скачать 7,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|