Проблемалы оқыту сабағының құрылымы мен артықшылықтары

Бастауыш сынып мұғалімдері проблемалық мəселені қою арқылы оқушыларды проблемалық жағдайға алып келеді. Бұл жерде бұрынғы меңгерілген білім мен жаңадан пайда болған мəселе арасында қарама-қайшылық пайда болады да, оқушы мұғалімнің көмегімен осы мəселеге байланысты пайда болатын құбылыс немесе үдеріске талдау жасау арқылы оны түсінуге, игеруге тырысады. Бір сөзбен айтқанда, ойлау қабілетінің белсенділігі артады. Сондықтан да проблемалы оқытудың дүниетанымдық маңызы зор, Өйткені, ол құбылыстар мен үдерістердің бір-бірімен байланысын көре білуге үйретеді, жеке тұлғада диалектикалық ойлау қабілетінің қалыптасуына əсер етеді. Солай дегенменде, проблемалыоқыту білім беру мен тəрбиелеудің барлық мəселелерін шешіп бере алмайды. Оқу жүйесінде білім беру мен тəрбиелеудің əр түрлі əдістері мен қалыптары болуға тиіс. Проблемелы оқыту əдісін біртұтас дамыта оқыту жүйесінің қажетті бір бөлімі есебінде қарастырған жөн жəне оны проблемалық жағдайды жасаудың əр түрлі арнайы əдістері мен тəсілдерін кең қолдана отырып, сонымен бірге оқушылардың есте сақтағыштық, шығармашылық қасиеттерін пайдалана отырып дамыту қажет.

Проблемалы сабақты аралас сабаққа ұқсатып, бірнеше бөлімге нақпа-нақтап бөлуге болмайды. Сонымен қатар, қойылған мақсат пен сабақтың мазмұнына байланысты мұғалім мен бастауыш сынып оқушылары арасындағы қарым-қатынастың белгілі бір реттігін жасауға да болмайды. Сол себепті проблемалық сабақты ұйымдастырудың сан-алуан жолы болуы мүмкін.

Проблемалы сабақты жүргізу негізінде дəстүрлі аралас сабақта қолданылып жүрген материалды бекіту бөлімінің қажеттілігі болмайды, өйткені жаңа білімді игерудің өзі оқушылардың өнімді қызметі арқылы атқарылады, ол өз кезегінде, оқушылардан бұрынғы меңгерілген білімді қолдана отырып, жаңаны қабылдауды қажет етеді.

Проблемалы сабақ барысында жіберілген қателіктерді анықтап, талдау жасауға ерекше көңіл бөлінуге тиіс жəне бұндай жұмысты оқушылармен бірлесіп жұмыс жасаудың барлық кезеңінде жүргізіп отырған жөн.

Проблемалы сабақ барысында бастауыш сынып оқушыларының жіберген қателіктерін талдаудың мынадай бағыты белгіленді:

• 
  оқушылар жіберген қателіктерді анықтап алу;
  

 қателіктердіңжіберілу себептерін оқушылар күшімен анықтау;

 оқушылар қателіктердің жіберілу себептерін өз күшімен

 анықтай алмаған жағдайда, оларға көмек көрсету; оқушылармен бірлесе отырып қателіктерді түзету;

Проблемалық сабақ ұйымдастыру төмендегідей тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді:

• 
  проблемалы оқыту сабақтары дəстүрлі аралас сабақтарменсалыстырғанда, біріншіден, көп дайындықты қажет етеді, екіншіден, сабақтың жүрісі көп уақытқа созылады;
  
• 
  белгілі бір пəнді бөлінген сағатына сай игеру үшін пəнбағдарламасында көрсетілген тақырыптарды негізгі жəне қосалқы материалдарды бөліп алу қажет;
  
• 
  қосалқы материалдарға бөлінген сағаттарды азайту арқылынегізгі материалдарға арналған сағаттарды көбейтуді ойластыру қажет;
  
• 
  негізгі материалдарды оқытуды проблемалы сабақтарды ұйымдастыру арқылы өткізуге тырысып, қалғандарын дəстүрлі аралас сабақтармен өткізу пəн тақырыптарын үйлесімді игерудің ең тиімді жолы екендігі анықталады.
  

Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тəрбие үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Білім негізі бастауыш мектепте берілетіні анық. Сондықтан да бастауыш сынып мұғалімі бағдарлама көлемінде ғана білім беріп қоймай, пəндер арқылы баланың жан-жақты дамуын қамтамасыз етуі керек. Көптеген педагогтар жəне психологтардың сараптамасы бойынша əр түрдегі жаттығулардың тиімділігі, олардың нұсқалық сипатта болуында. Нұсқалық жаттығулар оқушылардың ой-өрісін дамытып ғана қоймайды, сонымен қатар оларда тұрақты білім-білік, дағдыны қалыптастырады.

Ең тиімді тəсіл – жаттығуларды қорытындылау, сондай-ақ бір немесе басқа да қағидалар мен заңдылықты нақтылау мақсатында өткізу. Оқушы өз бетімен немесе оқытушы басшылығымен сол немесе басқа материалдарын қорытындылау кезінде-ақ дағды- ланады, əрі оны нақтылау жеңілдірек болады.

Əртүрлі дəрежедегі байланысты ұтымды жүзеге асыру оқушылардың ақыл-ой іс-əрекеттерінің деңгейіне байланысты. Қандай да бір материалды түсіндіру мен бекітуде, олар жақсы түсінген білімдер қолданылып отырса, онда жаттығулар əдісін пайдаланған дұрыс. Ал оқушылар қиналып, өз бетінше орындай алмаса, онда əңгімелесу элементтері бар жаттығулар əдісін қолданған пайдалы. Ал материал ұсынуға күрделі болса онда түсіндіру əдісін жаттығулар əдісімен байланыстыра қолдану керек. Ең бастысы, кез келген əдіс-тəсілді таңдағанда оқушыларға оның қаншалықты қажеттілігін ескерген жөн. Бірақ түсінікті меңгертуде, білімді ортақтастыруда оқушылардың белсенділігіне пара-пар ойлау операциясын қалыптастыруды ешқашан ұмытпау керек.

Қорыта келгенде, проблемалы тапсырмалар сабақтағы қорытындылардың қандай жəне қалай пайда болғандығын дəлел- дейді жəне логикалық ойлауға, ғылыми іздену жолына бағыттайды. Проблемалы тапсырмалар сезімге молырақ əсер етеді де, оқушының қызығушылығын, білімге іштей құмартушылығын дамытады. Құмартушылық, қызығушылық оқушыны өздігінен ізденуге жетелейді. Ізденіссіз шығармашы

лық ойлау жоқ. Проблемалық тапсырма нəтижесі оқушының өз бетінше еңбектенудегі дағдысы мен қабілетінің, іскерлігінің жетілген, ең жоғары дамыған сатысы деуге болады.