А. Амангелді, С. Симбаева
жүктеу/скачать 53,4 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ІІ. Морфологиялық белгілері Морфологические признаки 1. Тұлғасына қарай етістіктер негізгі және туынды
- Непризводным глаголом
- Производный глагол
|
ЕТІСТІК – ГЛАГОЛ І. Категориялық мағынасы Категориальное значение Етістік – заттың қимыл-әрекетін, қалпын білдіретін сөз табы. Сұрақтары: не істеді? не қылды? қайтті? Глагол – знаменательная часть речи, которая обозначает действие, состояние лица или предмета. Отвечает на вопросы что делает? (не істеді? Қайтті?), что будет делать? (не істемек?) и что сделал? (не қылды?). ІІ. Морфологиялық белгілері Морфологические признаки 1. Тұлғасына қарай етістіктер негізгі және туынды болып екі топқа бөлінеді. По способу образования глагол может быть непроизводным (негізгі), производным (туынды). Негізгі етістіктер деп әрі қарай бөлшектенбейтін, бір морфемадан тұрып, қимыл мағынасын білдіретін етістіктер аталады: кел, оқы, жүр, ал, өт, же, бөл, қал, жаз т.б. Непризводным глаголом может быть глагол, состоящий из корня или неразложимой основы. Например: жаз (пиши), оқы (читай) и т.д. Туынды түбір етістіктер деп негізгі түбір сөзден сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалған, ең кемі екі морфемадан тұратын етістіктер аталады: достас, ақылдас т.б. Производный глагол образуется путем прибавления к основе слова словообразующего суффикса, қол (рука), қол- да (поддерживай). 2. Етістік құрамына қарай дара және күрделі болып екіге бөлінеді. По своему морфологическому составу глаголы бывают простыми (дара) и сложными (күрделі). Дара етістіктер деп бір сөзден тұратын мағыналы етістіктер аталады: отыр, ойна, ағар, сырла, сана, әдеміле, оқы, тыңда, басқар. Простые: бар (иди), кел (приди). 156 Күрделі етістік деп екі мағыналы етістіктен жасалып, біртұтас күрделі қимылды білдіретін етістік аталады: кіріп шық, келіп кет, айтып бар, алып кел, жүріп кет, қайтып кел, қайтып кет. Сложные: оқып шықтым (прочитал), барып келді (сходил). 3. Етістік мағынасына және қызметіне қарай негізгі және көмекші болып сараланады. В зависимости от особенностей значения и выполняемых функций выделяются основные (негізгі) и вспомогательные (көмекші) глаголы. Негізгі етістік деп лексикалық мағынасы бар, сөйлемнің мүшесі болатын, белгілі сұраққа жауап беретін етістік аталады. Көмекші етістіктер деп лексикалық мағынасынан айырылған, негізгі етістікке, дербес сөзге тіркесіп қана, оған түрлі грамматикалық мағына қосып, онымен бірге сөйлем мүшесі қызметіне қатысатын етістік аталады. 4. Етістіктің түбірі бұйрық райдың жекеше екінші жағы болғандықтан, басқа категориялары осы бұйрық райдан өрбіп жатады. Етістіктің түлену тұлғалары әртүрлі. Основа глагола в казахском языке по внешней форме соответствует форме повелительного наклонения 2-го лица единственного числа. 5. Етістіктің лексика-грамматикалық категориялары: болымды, болымсыз, сабақты, салт етістік және етіс; грамматикалық категориялары: рай, шақ, жақ (жіктелу түрлері). Глаголы имеют следующие лексико- грамматические категории: положительную (болымды), отрицательную (болымсыз) форму, переходности (сабақты) и непереходности (салт), залог (етіс); грамматические категории: наклонение (рай), время (шақ), лицо (жақ). 6. Етістік – жіктелетін категория. Етістік зат есім сияқты түрленбейді, бірақ оның есімше мен тұйық етістік түрлері көптеледі, тәуелденеді, септеледі. Глагол спрягается, но не изменяется как имена существительные. Такие формы глагола как причастие и инфинитив принимают окончания множественности, притяжательности, падежности. жүктеу/скачать 53,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|