А. Б. Байтөреев, Сүйінбай аты ндагы орта мектеп ж амбыл ауданы, Алматы облысы
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ВАЛЕОЛОГИЯ ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ӨМІРЛІК ДАҒДЫЛАР
- М екенж айы
- С алауатты ем ір салтын қалы птасты ру проблем алары ны ң ¥ л тты қ орталы ғы Қазақты ң спорт ж эне туризм
- Р е д а кц и я ға а р н а л ға н хатта р мен м ақалалары ңы зды мына адреске жолдаңыздар
- E-mail: valeologiya.kz@rambler.ru Меншік иесі: “Н¥Р” Өндірістік мәдени дизайн орталығы ЖШС
- Б. АҚМЫРЗАЕВА, №8 облыстық мектеп-интернаттың валеология пәні мұғалімі Қызылорда қаласы
| А.Б.Байтөреев, Сүйінбай аты ндагы орта мектеп Ж амбыл ауданы, Алматы облысы ВАЛЕОЛОГИЯ ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ӨМІРЛІК ДАҒДЫЛАР № 6 (78) 2 0 1 0 ҚАРАША - Ж Е Л Т О Қ С А Н 2002 ж ы л д ы н к а н т а р аііы н а н б астап ш ы ғ а д ы Журнал Қазақстан Республикасыны Мәдениет ж ән е а қ п а р а т м и н и с т р л іг ін д е 2 0 0 7 ж ы л ы 16 ш ілдөде есепке қайт а тіркеліп, № 8509-Ж куәлігі берілді. РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК ПЕДАГОГИ КАЛЫҚ ЖУРНАЛ А к ы л д а с т а р а л қ а с ы Ақылдастар алқасының терағасы З а к и р ь я н о в Қ ай рат Х а й р у л л а ұ л ы , педагогика ғылымының докторы, п р о ф е с с о р А қан ов Айқан А қ ан ұ лы , медицина ғылымының докторы, п р о ф е с с о р Ж а н а б е р д и е в а К ү л зи п а Ә б іл қ а с ы м ң ы з ы , педагогика ғылымының кандидаты И м а н ғ а л и е в А схат С ә л ім ұ л ы , педагогика ғылымының докторы, п р о ф ессо р Қ ауаш ев С а б ы р ж а н Ң ауашұлы, медицина ғылымының докторы, п роф ессор Қ и с ы м о в а Ә л и м а Қ и с ы м қ ы з ы , педагогика ғылымының кандидаты К уд аш ева Л ю д м и л а , биология ғылымының докторы, п роф ессор М ұ с т аф и н а Т а с қ ы н Қ ұ р а е д ы зы , медицина ғылымының кандидаты, п р о ф е с с о р О р е х о в Л еон и д, педагогика ғылымының докторы, п роф ессор С а т п а е в а Х ани са Қ ан ы ш қ ы зы , медицина ғылымының докторы, п р о ф ессо р Т е л е б а е в Қ азб ек А ғ а б ы л ұ л ы , медицина ғылымының докторы, п роф ессор Хобина Нина, Алматы қаласындағы №116 мектептің мұғалімі Х ұ сни тд инова Ш ари па С ә м и қ ы з ы , АОМКДИ-ньщ әдіскері Б а с редактор Әшімов Б ерік Т ұ р ғ а н б ек ұ л ы Б ас редакторд ы ң оры н б асар ы Ә б и е в а Ф а р и д а Б е й б іт қ ы з ы Р е д а к ц и я н ы ң т е л е ф о н ы
А л м а т ы қ а л а с ы , Л. Х а м и д и көш есі, (М. М а қ а т а е в көш. қ и ы л ы с ы н д а ) 4 “a ’’-үй, 2-қабат, 8 - б ө л м е 8 727 397-73-64 8 701 677 07 38
К ө ш і р і п б а с у д а
ж у р н а л ы н а с і л т е м е ж а с а ң ы з . Р е д а к ц и я ж а р н а м а л ы қ м а т е р и а л д а р д ы ң м а з м ү н ы м е н д ұ р ы с т ы ғ ы н а ж а у а п б е р м е й д і. Қ о л ж а з б а л а р м е н ф о т о с у р е т т е р р е ц е н з и я л а н б а й д ы ж ә н е қа й т а р ы л м а й д ы .
дизайн орталығы ЖШС ' Т ер у ге 15. 11. 2 0 1 0 ж ы л ы б ер іл д і Б а с у ғ а 30. 12. 2 0 1 0 ж ы л ы қол қойы.зды Пішімі 8 4 / 1 0 8 1/16. Ақ қағаз. Т а р а л ы м ы 1500 Б а с ы л а т ы н жері - Ж Ш С “П р е м а ^ 1 ВАЛЕОЛОГИЯ r л
Б. АҚМЫРЗАЕВА Валеология - денсаулықты сақтау туралы ғылым.................................................... 3 Г. ТЕМІРЖАНОВА Ө скелец урпақ үшін ұлттықдәстурлерді сақтайық!........................... ...... 4 М.С.ТІЛЕГЕНОВА «Адам өмірі жайқалған қызыл гүл сияқты ,»......6 С.Т. АКИМЖАНОВА «Адамның көркі - жақсы іс».......................................8 З.А. РЕЙМОВА ¥йқының гигиенальіқмәні......................................... 10 Қ.А. ЕСІМБЕКОВА Экология және денсаулық........................................ 11 А, ЕРБОЛҚЫЗЫ Д. ФАЙЗРАХМАНОВА К.И. ЖАМПЕИСОВА Жергілікті жердегі дәрілік өсімдіктер................. 12 А.Б. БАЙТӨРЕЕВ Баскетбол. Допты әріптесіне б еру әдістері....... 15 Е.Қ. Қ¥ТТЬІБЕКОВ «Менің денсаулығым - менің болаш ағы м» атты спорттық эстафеталы қ ойындар...................17 Г.Н. ЖАЙСЕМБАЕВА Гимнастика. Акробатикалық жаттығулар...........18 ПО. НУРАХМЕТОВА «Шынықсаң ш ы м ы р б о л а с ы ң » ................................. 19 Л.Т. ЕРМЕКБАЕВА «Әлемге саяхат»............................................................ 21 С. КУНШИГАРОВА Сақташы өміріңді, жарқыным!.................................. 23 А. ОРЫНБЕК, Б.А. БАСТЕРОВА С.Қ. ҚАУАШЕВ, А. СВАМБАЕВ Уранды ж ерасты скважиналық сілтілік жолменен өндіру кезіндегі зкологиялық қауіпсіздікті қ ам т ам асы зданд ы руды ң кейбір м ә с е л е л е р і.........................................................25 М. САҚАНОВ Т ұ м а у д а жұқпалы Күтін Иммунитеті жоғары а д а м көп ж а с а й д ы ............... 28 Консервіленген т ағам д ар ж әне оның қаупі....... 29 М.О. ШЕРМАХАНОВА Ж ед ел коронарлық синдром.....................................30 Қалқанша безінің ауруы менжүктілік....................31 М.М. М¥РАТХАНОВА Табан микозы........................................... ...................... 32 Атопиялық дерматит..................................................... 32 Хат-хабарға жэне материалдар жіберуге арналған адресіміз: 050010, Алматы қаласы, абонент жәшігі № 62
J
ВАЛЕОЛОГИЯ Валеология - денсаулықты сақтау туралы ғылым
Қ а з а қ с т а н Р е с п у б л и к а с ы П р е з и д е н т і н і ң Ж о л д а у ы н а с ә й к е с білім ж ә н е д е н с а у л ы қ сақтау о р г а н д а р ы н ы ң а л д ы н а «біздің а з ә м а т т а р д ы ң өмір б о й ы н а дені с а у б о л у л а р ы н а ж ә н е о л а р д ы ң т а з а тзби ғи о р т з д а өмір сү р у л е р і» м ә с е л е с і қойылған. Б а л а л а р м ен ж а с ө с п ір ім д е р д е са л а у а т т ы өмір с а л т ы н қ а л ы п т а с т ы р у д а ж ә н е а у р у д ы б о л д ы р м а у д а м ектептің рөлі жоғары. В а л е о л о г и я м е д и ц и н а ғ ы л ы м ы н ы ң м а ң ы з д ы тармағы , соңғы он ж ы л ш а м а с ы н д а дүниежүзінің б а р л ы қ е л д е р і н д е , с о н ы м е н б і р г е ТМД р е с п у б л и к а с ы н д а ғ ы х а л ы қ д е н с а у л ы ғ ы н ы ң е д ә у ір н а ш а р л а у ы н а ж ә н е ғұм ы р ү за қ т ы ғ ы н ы ң қ ы с қ а р у ы н а б а й л а н ы с т ы а д а м д е н с а у л ы ғ ы т у р а лы ғы лы м б о л ы п қал ы п т аст ы . В а л е о л о г и я - екі с ө з д е н қ у р а л ғ а н , « V ale» л а т ы н ш а - « с а у б олу», « а м а н б олу» д е г е н с ә з д е н т у ы н д а й д ы , « lo g o s » - г р е к ш е «ілім», «ғ ы л ы м » д ег е н сөз. В а л е о л о г и я т ерми нін 1960 ж ы л д а р д а п р о ф е с с о р И.М. Б р е х м а н енгізген б о лат ы н . С а л а у а т т ы өмір с а л т ы н с а қ т а у д ы оқу ш ы л ар ға н е ү ш ін о қ ы т у ы м ы з к е р е к д е г е н с ұ р а қ теңірегінд е бір с ә т о й л а н ы п керейік. С а л а у а г г а н у пәні а д а м б а л а с ы н а берілген зор б а й л ы қ - д е н с а у л ы қ т ь і сақт ау ға үйретеді, сақтап қ а н а қ о ю м е н ш е к т е л м е й , а ғ з а н ы н ы ғ а й т ы п , ш ы н ы қ т ы р у д ы ң п а й д а с ы ш ексіз екені белгілі. С е б е б і , ш ы н ы қ п а ғ а н а ғ з а а у р у ғ а т ө т е п б е р е а л м а й д ы д е п д ә р і г е р л е р қ о р ы т ы н д ы ж а с а ғ а н . Қ о ғ а м д а а м і р с ү р г е н д і к т е н т ү р л і ж ұ қ п а л ы а у р у л а р , т ө т е н ш е ж а ғ д а й л а р , а у а р а й ы н ь щ а ғ з а ғ а ә с е р і , т.б.
ж а ғ д а й л а р д ы ң қ а л ы ң о р т а с ы н д а жүретіндіктен а д а м б а л а с ы н а ау р у д ы ң а л д ы н ал у ға, а у ы р а қ а л ға н ж а ғ д а й д а өз ө зін е қал ай к ө м ек тесуге б о л а д ы д е г е н м ә с е л е л е р д е с а л а у а т т а н у с а л а с ы н ы ң негізгі т ақы ры п т ары . Ж а с ы н а қ а р а й , с ы н ы п т а н с ы н ы п қ а ө т к е н с а й ы н о қ у ш ы л а р д ы ң білімі к ең ей іп , т е р е ң д е й іү с е д і. П ә н д е р д і оқыту б а р ы с ы н д а б а л а л а р мен ж а с ө с п ір ім д е р д ің б о й ы н д а С Ө С қ а л ы п т а с т ы р у м е н д е н с а у л ы қ т ы с а қ т а у ж ә н е н ы ғ а й т у м ә с е л е л е р і н е а й р ы қ ш а м ән б ер у қажет. Себебі, о л а р д ы ң ж а с ы ө с к е н с а й ы н с а б а қ т а р д ы ң ауқымы д а к е ң е й е түсуі тиіс. С а б ақ т ы оқытудың б е л с е н д і т ү р л е р ін п а й д а л а н ы п өткізген д ү р ы с: сюжетті о й ы н д а р , ж ұп тасқ ан ж ұ м ы ст ар , ойды т а л қ ы л а у , с е м и н а р л а р өткізу, р е ф е р а т жазу, ғ ы л ы м и , қ а р а п а й ы м ә д е б и е т п е н ж ә н е б ұ қ а р а а қ п а р а т қ ү р а л д а р ы м е н жүмыс. С Ө С н ег ізгі а с п е к т і л е р і н і ң бірі - д ү р ы с т а м а қ т а н у Сіздің о қ у ш ы л а р ы ң ы з д ұ р ы с т а м а ң т а н а м а ? Б ұ л с ұ р а қ қ а ж а у а п б е р у ж е ң іл е м е с . Өйткені т а м а қ т а н у д ы ң түйінді м ә с е л е л е р і н т а л қ ы л а ғ а н д а ә р түрлі к ө з қ а р а с т а р б о л а д ы . Т ам ақ ішу а д а м ғ а қәж етт і, о н ы б а р л ы ғ ы м ы з б іл е м із . Т а м а қ т а н у а д а м н ы ң көңіл күйіне э с е р ететін күшті ф ак т о р . Т ам а қ т а н у д ы ң ә р түрлі с е б е п т е р і б о ла д ы , кей де а д а м ренжіп н е м е с е н е істерін б ілм ей т ұ рған да т а м а қ іше б ер ед і. Т а м ақ т ан у т ұрм ы с ж а ғ д ай ы н а б а й л а н ы с т ы . Әрбір а д а м н ы ң ж ас кезінен б ас т а п д а ғ д ы л а н ғ а н т а м а қ т а н у әдістері бар. Д ү р ы с т а м а қ т а н б а у ғ а б а й л а н ы с т ы а у р у л а р үздіксіз көбейіп ке л е д і. О қ у ш ы л а р т а м а қ т а н у м е н д е н с а у л ы қ т ы ң б а й л а н ы с ы н т ү с ін с е ғ а н а д ұ р ы с ш еш ім қ а б ы л д а й а л а д ы . Д ү р ы с т а м а қ т а н у д ы ң д а ғ д ы л а р ы н қ а л ы п т а с т ы р у үшін: -м ерзім ім ен 4 - р е т там ақ тан у; - т а м а қ т ы а с ы қ п ай ішу; - т а м а қ т ы а з м ө л ш е р д е әзірлеу; - қ о сы м ш а т а м а қ т а н у ә д е т ін е н ә р ы л у сияқты қ а р а п э й ы м е р е ж е л е р д і е с т е ұс т аг а н жен. Қы мбатты б а л а л а р , қал ы пты с а л м а қ сізге не үшін к е р е к ? Өзіңізге м ы н а д а й с ұ р а қ т а р қойьіңыз: - Өз к е л б е т ім е қалай қ а р а й м ы н ? - Түсіңіз өзіңізге үнай м а ? - Өз-езіңізді ы ң ғай сы з с е зін б е й с із б е ?
А д а м д е н е с і н і ң қ аб іл еті ә р түрлі б о л а д ы , езіңізге үлгі көрінетін а д а м т у р а л ы о й л а ң ы з о н ы ң түрі қ а н д а й ? - А т а - а н а л а р ы ң ы з д ы о й л а ң ы з . С і У о л а р д ы жақсы кересіз, со н д ы қ т а н о л а р сізге н^мқүрайлы е м е с .
Дені с а у б о л у үшін а п т а с ы н а кс;#і д е г е н д е үш р е т 30 м и н у тт а н д е н е ш ы н ы қ т ь ^ у ж атты ғум ен ш ү ғы л д а н у керек. Д е н е ж а т т ы ғ у ы н ы ң рөлі
м а ң ы з д ы . Егер а д а м беріліп ш ү ғы л д а н с а , к^рны н ың ашқанын
7 з ВАЛЕОЛОГИЯ б ай қам ай қалуы мүмкін ж ә н е белгілі бір уақытта т ам ақ тан бай д ы . Д е н е ж аттығуымен а й н а л ы с у д ы ң а р қ а с ы н д а м ы н ад ай жетістіктерге жетеді: -
- қан қысымы т ә м е н д е й д і, - қан а й н а л ы м ы жақсарадьі; - бүлш ық еттері күшейді; - а с қорыту ж а қ с ар а д ы ; - өкпенің ж ұм ы сы ж а қ с а р а д ы ; - бүлш ық е т т е р д ің серпілісі күшейеді; - д ен е н ің с а л м а ғ ы а з а я д ы ; - ұйқы т үзелед і; - қуат шығыны көбейеді. Там ак^ан ған да тамақ ты ң ә р түрінен ішкен жөн: - т ам ақ ты асы қп ай , ұқыпты ш ай н а п жұтыңыз; - ү л естің м өлш ерін қ а д а ғ а л а п түры ңы з, арты қ там ақ тан б аң ы з: - ертеңгі т а м а қ құн арлы б о лсы н ; - өзіңіз т у р а лы к ө з қ а р а с ы ң ы з д ұ р ы с б олсы н ; - е т т ің о р н ы н а т а у ы к , к ү р к е т а у ы қ , б а л ы қ еттерін қ олд аны ңы з; - б е л о к т а р көп, б і р а қ қ у а т т ь щ қ ү н д ы л ы ғ ы төмен;
- м а й л а р д ы ң м е л ш е р ін азайту; - б ал ы қ ө т е п а й д а л ы т ағам , қу р ам ы н д а м а й л а р аз, кл еч әтк а көп б о л а д ы . М ай л ы етті а з пайдаланыңыз: - қаймағы а л ы н б а ғ а н сүттің ор н ы н а, қаймағы а л ы н ғ а н ж ә н е қ ү р а м ы н д а м а й ы т е м е н сүтті ішіңіз;
- т а м а қ д а й ы н д а ғ а н д а п а й д а л а н ы л а т ы н м а й д ы ң м ө л ш е р ін а з а й т ы ң ы з; - н з н ғ а м а й , б а с қ а д а п а с т а л а р д ы ж ағ ы п ж е г ен н ен б а с тарты ң ы з: - м а й л ы л ы ғы т е м е н с ы р д ы а з д а п қ аб ы л д аң ы з , с ы р д ы ң көбінде м а й л а р кеп б о л а д ы . Еттен кейін с ы р д ы ж ем ең із. О с ы л а й о қ у ш ы л а р ғ а с а л а у а т т ы өмір сүрудің б а с қ а д а а с п е к т іл е р ін е н нақты ақпарат, білім б е р у с а л а у а т т а н у п ә н і м ү ғ а л і м і н і ң б а с т ы м а қ с а т ы , о с ы б ілім а р ң ы л ы ж а с т а р ы м ы з д ы с а л а у а т т ы емір сүруге, қоғам ны ң т о лы қ мүшесі б о лу ғ а т ә р б и е л е й м із . Өскелең урпақ үшін ұлтгық дөстүрлерді сақтайық! Г алина ТЕМІРЖАНОВА, № 9 2 г и м н а з и я К а р а г а н д ы қ а л а с ы Қазақ халқы - м а т е р и а л д ы қ м ұ р а л а р ғ а қоса мәдени қазыналарға д а б ай халықтардың бірі. Х а л қ ы м ы з д ы ң т а р и х и - м ә д е н и м у р а л а р ы н ы ң т ү р л е р і сан а л у а н . С о л а р д ы ң қ а й - к а й с ы с ы д а адамға, соның игілігіне қызмет етуге бағытталған, Осындай а с а қүнды мәден и игіліктердің бірі - ұлттық ойындар. Бугінде ойынды халық педагогикасының қүрамды бір бөлігі д еп тегін а й т п а с а керек. Адам б ал а с ы жасаған жөті кереметтің қатарына сегізінші етіп осы ойы н ны ң а т а л ы п жұруі д е ж а й д а н -ж а й емес.
Х а л қ ы м ы з д ы ң ұ л ы
п е р з е н т т е р і н і ң бірі,
з а м а н ы м ы з д ы ң а с а
к е р н е к т і ж а з у ш ы с ы М.О. Әуезов: «біздіңхалқымыздың өмір кешкен узақ ж ылдарында өздері қызықтаған алуан ойын өнері б ар ғой. Ойын деген, менің түсінуімше, көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, көңілін ш ат т а н д ы р у ғана е м е с , ойынның е з ін ш е бір е р е к ш е м а ғ ы н а л а р ы болған», - д еп тегіннен-тегін ай т п аса керек. Ойын - б а л а л а р өмірінің нәрі. Ол жай е р м е к қана ем ес, сәб и л ер д ің рухани жетілуі мен табиғи өсуінің қажетті ш арттәры, Адамзатты б а л а л а р с ы з е л естет у қаншалықты мүмкін б о л м аса, б ал а л а р д ы ойы н сы з е л е с т е т у д е с он ш алы қ т ы мүмкін е м е с . Ойын - б а л а л а р үшін емірдің өзімен тең. Сондьщтан д а ойынның тәрбиелік қуатымен т е ң е с е р күш жоқ. Ол халықтың сандаган ж ы лд ар тәжірибесінің нәрі сіңген педагогикалық д ан ал ы ғы н ы ң жемісі. ¥рпағын ойл ам айты н халы қ болмайды . Онсыз есіп-өну, ілгерілеу жоқ. Ойынның еміршең қызметі д е оның е ң ал д ы м е н жеткіншек үрпақты тәрбиелеу ісімен б ай ланысты болуында. Д емек халықтың этикасының, педагогикасы мен п с и х о л о г и я с ы н ы ң , ә д е т - ғ ү р п ы м е н н а н ы м - с е н і м д е р і н і ң , ш а р у а ш ы л ы г ы м е н кәсіб ін ің ш о ғ ы р л а н ғ а н көрінісі б а л а л а р д ы ң о й ы н -са у ы қ ж ы рл ары нд а жатыр д е с е к а с ы р а айтқандьщ емес. Қазақтың ұлттық о й ы н д а р ы ерлікті, ежеттікті, батылдықты, шапшаңдықты, ептілікті, тапқырлықты, табандылықты, байсалдылықты, т.б. мінез-құлықтың ерекш еліктерімен бірге күш-қуат молдығын, білек кушін, дененің сом дан ы п шынығуын қажет етедУ С о н ы м е н б ір г е б ұ л о й ы н д а р ә д і л д і к п_/н а д а м г е р ш і л і к т і ң ж о ғ а р ғ ы п р и н ц и п т е ^ і н е негізделген. Сондықтан қазақтың ұлттық ойы^дары тек ойын-сауықтық жағынан ғана ем ес, ол у спорт, ол - өнер, ол - шаруашылық, тәж ірибелі^маңы зы б а р т әрбие құралы. 4
ВАЛЕОЛОГИЯ Қ азақтың ұлттық о й ы н д а р ы - көкпар, сайы с, күрес, теңге алу, қыз қуу, алтын қабақату, жамбы ату, т.б. с п о р т т ы к с и п а т п е н б ір ге ү л к е н т ә р б и е л і к маңызға д а ие болды. Сондықтан д а қазақтың үлттық ойындарын д е н е т ә р б и е с і п ө н ін д е ә р с а б а ғ ы м д а п а й д а п а н ы п , вткізуге т ы р ы с а м ы н . Әр с а б а қ т ы ң тақ ы р ы п т ы қ ерекшеліктерін е с к е р е отырып, үлттық ойындарды сәйкестендіре іріктеп алуга үмтыламын. Себебі кез келген а д а м өмірінің сөбилік шағы қоғамдағы, ш ар у аш ы л ы қ пен тұрмыс-тіршіліктегі ө з г е р і с т е р г е қ а р а м а с т а н а д а м з а т қ о ғ а м ы н ы ң б а л а у с а дәуіріндегі о й - с е з ім д е р ім е н белгілі бір д ә р е ж е д е с а б а қ т а с . С о н д ы қ т а н д а е ж е л г і з а м а н д а р д а ғ ы ә д а м д а р д ы ң то п т алы п аңға шығу с а л т ы , ә с к е р и қақты ғы стары , т а й п а , ру көсемін тағайындау әдеттері ойы нда сақталған. «Аңшылар» ойынында аңды жан-жақтан қоршап аулау, топталып іздеу, жасырыну, қуу, қалай қолға т ү с ір у а н ы қ б о й к ө р с е т с е , « Д а у с ы н а н б іл » , «Ш уқыма» о й ы н д а р ы н ы ң д а л а д а із кесу, түрлі д ы б ы с т ы а ж ы р а т а б ілу м а қ с а т ы н д а п а й д а болғандығы бай қалады , Ойындардың енді бір тобы кешпелі тайпаларды ң ө зар а қақтығыстарын, жаугершілік дәуірдің бітімін, р у л ы қ қ а у ы м н ы ң ж о л - ж о р а л ғ ы с ы н е з і н ш е қ а й т а л а й д ы . О л а р д ы ң қ а т а р ы н а « Ж а м б ы ату», «Теңге ал у » , «Тұтқын а л у » , « Қ а м а л д ы қорғзу», « Б а т ы р » , «Ат о м ы р а у л а т т ы р у » , «Ат ү с т ін д егі тартыс», «Итеріспөк», т.б сияқты іс-әрекет ойындар а р қ ы л ы б а л а л а р д ы ң т әні д е , жан д ү н и е с і д е ой д а ғы д а й жөтіліп отырған, көпшілік о р т а с ы н д а ө з ін - е з і ұ с т а у д ы ң , қ ы с ы л ғ а н д а ж о л т а б у д ы ң , қоғамда өз орнын сезінудің алғашқы мектебі д е осы ойындар б олды д е с е к а с ы р а айтқандық емес. Ойындардың енді бір тобында қимылмен бірге негізгі қызметті - сөз атқарады. Мысалы, «Үй ар т ы н д а қолағаш», «Соқыртеке», «¥шты-ұшты», «Ақсүйек», «Ақсерек. Кексерек» т.б. ойы ндарда сөз кейде іс-әрекетке жетекші, ал кейде қосалқы қызмет атқарады Бұл ойындарға, ә с ір есе өзім сабақ беретін 5-сынып оқушылары е т е қызыға қат ы сад ы . С о н д а й -а қ ш ап ш а ң д ы қ пен ептілікке, т а п қ ы р л ы қ қ а т ә р б и е л е й т і н « А ң ш ы л а р м е н үйректер», «Мысық пен тышқан» аңғары м пазд ы қ п ен с а қ т ы і д а т ә р б и е л е й т і н « Д а у с ы н а н б іл » , «Байқап қал», «Сиқьірлы таяқ», «Тұтқын алу» т.с.с. ойындар вте сәтті етеді. Ж а л п ы , о й ы н д а р с а б а қ т ы ң т а қ ы р ы п т ы қ ер екш іл ігін е с а й - бой ш и р а т а р о й ы н д а р , д оп ойындары, спорт ойындары, шаңғы ойындары, мүз ойындары, ой сергітер ойындар, ұлттық ойындар болып жіктеліп п а й д а л а н ы л а д ы . К еректі с п о р т қ ұ р а л д а р ы о й ы н ға қаты суш ы лард ы ң б арлы ғы н а бірдей жетсе, ойын соғұрлым қызықты етеді. Ойын қызықты, кәң ілді өту үшін м ы н а н д а й т а л а п т а р д ы б ү л ж ы т п а й о р ы н д а у л а р ы н қ а т а ң ескертемін: * О й ы н н ы ң е р е ж е с і н б у з б а й , оны ә р т ү р л і вариантпен ойнауға тырыс; * Ө зің н е н б а с қ а б а л а л а р д ы ң д а о й н а ғы с ы келетінін есіңде үста; * Қарсыласыңның күші сенен кем болмасын; * Б ос ызақорлыққа сал ы ны п, ж олд астары ңд ы ренжітіп алма; *Ойын б а с т а у ш ы мен т ө р е ш і л е р д і ң ес к е р т - пелерін мүлтіксіз орында; * Жеңілгенге күлме, жеңілсең түңілме. Мұндай мақсатты т а л а п адамгершілік іс-әрекет, ә д е т - ғ ұ р ы п қ а қ а н ы қ қ а н , б е л г іл і б ір ж ү й е ге негізделген ұлт о й ы н д а р ы н ы ң бояуы қоюланып, б а л а н ы ң , ж а с ж е т к ін ш е к т е р д ің д е н е , а қ ы л -о й жағынан д а д ам уы н а та м а ш а мүмкіншілік туғызады. ¥лт ойындары - ат а-б а б а м ы зд а н бізге жеткен, өткен мен бүгінін б ай л а н ы с т ы р а т ы н баға жетпес б ай л ы ғ ы м ы з , а с ы л қ а з ы н а м ы з . С ондықтан оны ү й р е н у д ің , күнделікті т ұ р м ы с қ а п а й д а л а н у д ы ң з а м а н ы м ы з ғ а с а й ұ р п а қ т ә б и е л е у г е п а й д а с ы орасан зор. Ойын - б ал а н ы ң алды н ан өмірдің есігін ашып, оның ш ығармаш ылық қабілетін оятып, бүкіл өміріне ұш таса береді. «Адам ат а-а н а д а н туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұ с т а п , т а т ы п е с к е р с е д ү н и е д е г і жақсы- жаманды таниды-дағы, со н д айд ан білгені, көргені кеп б о л ғ а н а д а м б іл ім д і б о л а д ы » , - д е й д і Абай Қүнанбаев. ¥льі ақынның бүл пікірі ойынға да толық қатысты д еп ойлаймын. Міне қазақтың ұлттық ойыны дегеніміз тынысы кең, а л ы с қ а меңзейтін, о й д а н ойға жетелейтін, а д а м ғ а қиялымен қан ат бітіретін осы ндай ғажа;> нәрсе, ақыл-ой жетекшісі, д ен сау л ы қ кепілі, әіц/р шынысы демекпін. / /
Валеология. Денсаулық және өмірлік дагдылар 5
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|