Тақырып 7. Жоғары мектепте оқыту процесін ұйымдастырудың

Педагогикалық технология кешенді, біріккен үрдіс. Ол ӛз құрамына 
адамдарды, идеяларды, құрал-жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау, 
қамсыздандыру, бағалау және білім меңгерудің барша қырлары жӛніндегі 
проблемалар шешімін басқаруды қамтиды.
Педагогикалық технологиялар кӛп түрлі болуына қарамастан, олардың 
іске асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі – теориялық негізде орындалуы 
(В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко және т.б.), екіншісі – 
тәжірибемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов және 
т.б.).
Сонымен, технология астарында не жатыр? Оқу технологиясы 
жӛніндегі идея қай заманда пайда болған?
Мұндай ғылымдық мәні бар ой жаңалықты емес. Кезінде оны 
Я.А.Коменский де дәріптеген. Ұлы педагог – ғұлама 17-ғасырда-ақ оқудың 
«техникалық» (яғни «технологиялық») болатынын уағыздап, оның мүлтіксіз 
тиімді нәтиже беретін жолдарын іздестіріп бақты. Я.А.Коменский 
еңбектеріне үңіле түссек, педагогикалық технологияға бастау берген даналық 
пікірлерді табамыз: «Дидактикалық машина үшін қажет нәрсе – 1) түбегейлі 
ойластырылған мақсаттарды; 2) сол мақсаттарға жетуге дәл икемдестірілген 
жабдықтарды; 3) мақсаттың орындалмауына мүмкіндік бермейтін нақты 
жабдықтарды қолданудың мызғымас ережелерін табуымыз керек».
Коменский заманынан бастап, оқуды мүлтіксіз әрекеттегі механизмге 
сәйкестендіру ұмтылысының талайы күні бүгінге дейін басылған емес. Кейін 
оқу технологиясы жӛніндегі кӛптеген тұжырымдар толықтырылып, 
нақтыланып отырды. Әсіресе, техникалық прогрестің әрқилы теориялық 
және 
практикалық 
қызметтер 
аймағына 
енуімен 
оқуды 
технологизацияластыру 
идеясы 
нығайып, 
іске 
асырыла 
бастады 
(П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина, Ю.К.Бабанский және т.б.).
Осы заманғы дидактикада әрқилы оқу технологиялары кӛрініс беріп 
жүр. Олардың кӛп түрлі болу себебі - әр автор мен орындаушының 
педагогикалық процеске ӛзінше жаңалық қосып, технологияға ӛзгеріс ендіріп 
баруымен байланысты.
Оқыту технологиясы - оқыту үрдісінде алдын ала жоспарланған, 
оқытудың диагностикасы қойылған мақсатына практикада жүйелілік және 
бірізділікпен жету құралдары. 
В.П.Беспалько педагогикалық технологияны қойылған білім беру 
мақсаттарын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін тәрбиелеу мен 
оқытудың теориялық негізделген үрдістерін жаңадан ӛндірудің, еске 
түсірудің құралдар мен әдістер жиынтығы ретінде анықтайды. 
В.М.Монахов педагогикалық технология – мұғалім мен оқушы үшін 
жағымды жағдайды қамтамасыз ететін оқу үрдісін жобалау, ұйымдастыру 
және ӛткізуде барлық бӛлшегіне дейін ойластырылған бірлескен 
педагогикалық іс-әрекеттің үлгісі. Технологияның міндеттерін түсіндіре 
отырып: педагогикалық технологиялық жобалаудағы жетекші қағидасы-
оқушының жеке белсенділігі, мұнда ең бастысы - білімді меңгеруге іштей 
қалыптасқан қызығушылығы мен ынтасы, білім алу іскерлігі – деп жазады. 

Г.М.Құсайыновтың есебінше педагогикалық технология әдеттегі 
түсініктерден басқа – ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі 
мақсаттары мен нәтижелерге жету мен сабақ беру үрдісі емес, ол кәсібі 
ұстаздың басшылығымен оқушылардың ӛзінің және ӛзара оқыту үрдісі, ол 
білім берудің мазмұнымен оқу жоспарымен бағдарламаларында ескерілген 
іс-әркеттердің сол түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір салаларында 
болатын ӛзгерістер мен қайта құру болады. 
В.А.Сластенин бойынша педагогикалық технология деген ол қатал 
ғылыми жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әрекеттің 
жетістігін қамтамасыз ететін елестету. 
Технология - бұл іс-әрекетті ұйымдастыру және оны жүзеге асыруда 
құралдарды таңдау ережесі. В.В.Гузеев қазіргі кезеңдегі технологияның 
бұрынғыдан айырмашылығын кӛрсете отырып, былай деп жазады: «Бұрын 
бір құралды құрастырып, оны ұқсас жағдайларда бірнеше жылдар бойы 
қолдануға болатын. Қазір ұқсас жағдайлардың бар екенінің ӛзі қарама-қайшы 
келеді». 
Сонымен, педагогикалық технология - педагогикалық үрдісті 
ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі) (Г.Т.Хайруллин). 
Педагогикалық технологиялар - теориялық білімдерді тұтас педагогикалық 
үрдістің қызметін практика жүзінде іске асыруға бағытталған және сол үрдіс 
нәтижелерін кезеңдер бойынша ӛлшеп, тұлғаның да, ұжымның да даму 
динамикасын кӛруге болатын, педагогтар мен оқушылардың ӛздерін-ӛздері 
дамытуларына мүмкіндік тудыратын жүйелі іс-әрекеттер кешені. 
Педагогикалық технологиялар жоғарыда айтылған түсініктемелері мен 
алуан түрлі анықтамаларын талдай отырып, бұл барлық технологиялардың 
айырықша ерекшеліктері туралы тӛмендегідей қорытынды жасауға болады: 
- оқытудың микромақсаттарының, мақсаттарының айқын, нақтылы 
анықталуы 
- нәтижелердің жетістігіне бағытталуы; 
- тәрбиелеумен оқыту субъектілерінің іс-әрекеттерінің әрбір кезеңдері 
бойынша қадамдық құрылымының анықталуы; 
- мониторинг, аралық және соңғы нәтижелерді бағалау; 
- тәжірибенің қайталануымен алмасу. 
Бүгінде білім беру мекемелері жұмыстарының теориясы мен 
практикасында педагогикалық технологиялардың алуан түрлі варианттары 
пайдаланылады. Технологиялардың кӛп түрлілігі оны жүйеге келтіруді және 
топтастыруды талап етеді. Бұл мәселемен А.Я.Савельев, В.Безрукова, 
Г.Ю.Ксензова, Г.К.Селевко, В.В.Юдин және басқалар шұғылданған. 
Дидактикада оқу технологиялары тӛмендегідей сипаттарымен жіктеліп, 
топтастырылады: 
- Қолдану деңгейі: жалпы педагогикалық, пән әдістемелік, бӛлімдік 
(модульдік); 
- Философиялық негізі: ғылыми және діни, гуманистік және әміршіл-
әкімшіл (авторитарлы); 

- Тәжірибе меңгерудің ғылыми негіздемесі (концепция): байланыс -
жауапты (ассоциатив-рефлекторлы); іс-әрекетті (бихевиористік), іштей ұғу 
(интериоризаторлы), дамытушы; 
- Тұлғалық құрылымға бағдарлануы: ақпаратты (білім, ептілік және 
дағдылар қалыптастыру), нақты қимыл-әрекеттік (оперативті ақыл-ой 
әрекеттері әдістерін қалыптастыру), шығармашыл (эвристикалы-дарын 
қабілеттерін 
дамыту), 
қолданбалы 
(тұрмыс-тәжірибелік 
әрекеттер 
қалыптастыру). 
- Дәстүрлі оқу жүйесін жаңалау бағыты (модернизация): оқушы іс-
әрекетінің белсенділігін кӛтеру және жеделдестіру технологиясы; мұғалім 
және оқушы арасындағы қатынастарды ізгілендіру мен демократияластыру 
негізінде жасалған технология; оқу материалын дидактикалық қайта түзуге 
негізделген технология және т.б.
Оқу технологиясының топтастырылуы, сонымен бірге, нақты кезеңде 
басым болған мақсаттар мен міндеттерге, оқуды ұйымдастыру формасының 
қолданылуына, дәл кезеңде қажет болған әдістерге және басқа да 
негіздемелерге тәуелді келеді.
Оқу технологиясын оқу әдістемесінен ажырата білген жӛн. Олардың 
бір-бірінен айырмасы – оқу технологиясын қайталап, кӛбейте таратуға 
болады. Қай жағдайда да технология ӛзіне сай түзілген оқу процесінің 
жоғары сапасына және педагогикалық міндеттердің табысты шешілуіне кепіл 
бола алады. Ал әдістеменің соңғы тиімді нәтижеге жете алмауы жиі 
кездеседі. Сонымен бірге, әдістеме технологиялық деңгейге дейін кӛтерілуі 
мүмкін. Мысалы, жаңа материалды түсіндірудің белгілі әдістемесі бар. Егер 
ол әдістеме шынайылық, сенім, сәйкестік талаптарына орайласса, оны 
технология деп тануға болады.
Оқу технологиясы педагогикалық шеберлікпен ӛзара байланысты. Оқу 
технологиясын жете білудің ӛзі – шеберлік. Бір технологияны әрбір оқытушы 
жеке іске асырып отыруы мүмкін, ал осы іске асырудағы технологиялық 
ерекшеліктерден мұғалімнің оқу шеберлігі кӛрінеді.
Қазіргі кезеңдегі ғылыми-техникалық үрдістің қарқыны білім беруде 
жаңа міндеттер қойып отыр. Олар - техникалық тізбекте технологияның 
үздіксіз ӛзгерістеріне бейімделе алатын тұлға қалыптастыру. Ол үшін білім 
беру саласында қазіргі дидактикалық мүмкіндіктерді, жаңа идеяларды және 
білім беру технологияларын сарқа пайдалану керек. 
Әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас 
және психикалық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда 
мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор.
«Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын 
меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершіліктік, рухани, 
азаматтық, және тағы да басқа адами келбетінің қалыптасуына әсерін 
тигізеді, ӛзін-ӛзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына 
кӛмектеседі» - деп кӛрсетеді С.В.Селевко. 
Инновациялық педагогикалық іс-әрекет жеке шығармашыл, ӛз 
бағытымен жұмыс істей алатын мұғалімді қалыптастыруға бағытталады. 

Жоғары мектеп тәжірибесіне жаңашылдықтарды енгізу кӛбіне оларды 
қолдануға деген кӛзқарастардың кешенін ӛзгертуге тікелей байланысты. 
Қазірде әлі де кӛптеген мұғалімдер педагогиканың жетістіктері мен 
жаңалықтарын меңгеруге ұмтылыстарының нашар екендігін байқатады. 
Оқыту технологиясын қолдану мүмкіншілігіне тӛмендегілердің әсері 
бар: 
1. Жаңалықты ендіруге даярлық – бұл ең алдымен, стратегиялық және 
технологиялық 
ӛңделген 
білімдік 
құжаттардың 
болуы. 
Оқыту 
технологиясына байланысты кітаптар, мақалалар болумен, оқыту сапасын тез 
арттыратын тұтас білім, ғылыми-техникалық жағынан қамтамасыз етілмей, 
бұрынғы дәстүрлі оқыту әдістемесінен артықшылығын кӛрсете алмай отыр. 
Осыдан келіп, мұғалімдердің белгілі бір тобы оқыту технологияларын 
жаңалық деп есептемейді, оны меңгеруде, қолдануда енжарлық кӛрсетеді. 
2. Мұғалімдердің оқыту технологияларын меңгеруге, қолдануға деген 
себептендіруді 
тудырып, 
үгіттеушілік 
бағыттан 
конструктивтік-
технологиялық жұмысқа бағыттау – білім сапасын арттырудың маңызды 
құралы. Бұған мұғалімдерді психологиялық, теориялық және әдістемелік 
астарларды қамтып, арнайы даярлап қана қоймай, сонымен бірге 
технологияларды қолдануға қатысатын оқушыларды, олардың ата-аналарын 
да даярлау қажет. 
3. Оқытудың қазіргі технологияларын оқыту үрдісінде қолдану, оқыту 
технологиясына қызығушылық таныту, ынта қою. Оның мақсат, мазмұнын, 
болашағын түсініп, іс жүзіне асыра білу белгілі бір мақсатты, жүйелі 
дайындықтың нәтижесі болып табылады. Демек, педагогикалық үрдісті жаңа 
технологияларды пайдалана отырып жүзеге асыру мынадай базаға 
негізделеді: 
- оқыту технологияларының тұжырымдамаларының ақпараттық 
базасы, оқу-әдістемелік жағынан қамтамасыз етілуі; 
- технологияны таңдаудың ӛлшемдері; 
- мектептің оқу үрдісіне технологияны енгізу механизмдері. 
Кез-келген қазіргі педагогикалық технологиялар педагогика ғылымы 
мен практикасының жетістіктері дәстүрлі тәжірибедегі құнды дүниені, 
әлеуметтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация мен демократия 
жемісін жинақтаушы болады. Педагогикалық технология дерекнамасы 
педагогика, 
психология, 
әлеуметтік 
ғылымдар, 
алдыңғы 
қатарлы 
педагогикалық тәжірибе, халықтық педагогика, Отандық және шетел 
педагогикасындағы озық идеялар болып табылады. 
Жалпы алғанда педагогикалық технология түрлерін таңдау білім беру 
саясатында, білім беру реформасына, дидактикалық тұжырымдамаға немесе 
оқыту теориясы мақсатымен тәрбиелеу және оқыту міндеттеріне, педагогтың 
кәсіби және жеке тұлғалық қасиеттеріне, әдіснамалық бағытына байланысты 
жүзеге асырылады. 
Сондықтан қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық 
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін 
емес. Бүгінгі ӛзекті мәселе оқушылардың дара ерекшеліктерін ескере 

отырып, ӛз бетімен жұмыс істеу қабілеттерін дамыту. Ал мұнда 
инновациялық технологиялардың тиімділігі жоғары.

жүктеу/скачать 1,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: