Ашылымдардың сипаттау реттілігі бойынша ұсыныстар

126 
 
қажет  жəне  биіктікті  көз  деңгейіне  дейін  өлшеп,  бұл  туралы  далалық 
күнделікке жазу керек. Картадағы контурлары масштабта бейнеленуі мүмкін 
ірі  ашылымдар  құжаттамасында  шеткі  нүктелердің  бірін  байлау  керек.  Бұл 
жағдайларда  күнделікте  сол  жағында  абрис  байланыстыру  керек.  Шағын 
ашылымдарды бекіту нүктелері ретінде олардың орталығы алынады. Картада 
бейнеленген  немесе  əуефотосуреттерде  жақсы  танылатын  жергілікті 
объекттерге  байлауды  жүзеге  асырады.  Ол  үшін  бекіту  пунктінен 
қашықтықты  өлшеу  жəне  зерттелетін  объектіге  азимутты  анықтау  қажет. 
Бекіту пункті ретінде тригопункт, темір жол жəне көлік жол көпірлері, темір 
жол туннельдері, өзен сағалары, бөгеттер жəне т. б. пайдаланылады. Картада 
жоқ  немесе  əуефотосуретте  көрінбейтін  жергілікті  заттарды  бекіту  пункті 
ретінде  пайдалануға  болмайды.  Зерттеу  объектісі  картада  немесе 
əуефотосуретте  (мысалы,  жартас,  өзеннің  күрт  иілуі  мен  т.б.)  жақсы 
танылатын жердің қандай да бір өзіндік элементімен сəйкес келген жағдайда, 
бекітуді  жағдай  бойынша  жүзеге  асыруға  болады.  Алайда  кез  келген 
жағдайда  күнделікте  жақын  орналасқан  бекіту  пунктіне  дейінгі  қашықтық 
жəне азимут туралы жазба жасалуы тиіс. 
Ашылымды  тексеру.  Ашылымды  жүйелі  түрде  зерттеу  жəне  сипаттау 
алдында оны алдын ала қарау қажет. Бұл ретте тау жыныстарының қабаттану 
сипаты  бағаланады,  желденген  жəне  жабық  шөптер  немесе  жерленген 
учаскелер  тіркеледі.  Ашылымдардың  жабық  учаскелері  қажет  болған 
жағдайда  күрекпен  тазартылады.  Қабаттардың  жəне  оның  жекелеген 
бөліктерінің  таскелбетті  төзімділігі  бағаланады.  Органикалық  қалдықтарға, 
литологиялық  түзілімдерге,  минералды  қосындыларға  жəне  т.  б.  назар 
аударылады.  Осы  кезде  үйіндіден  тұратын  кесектер  тексеріледі.  Үйіндіде 
геологиялық  материалды  жиі  табуға  болады,  содан  кейін  ашылымда  да 
табылуы  мүмкін.  Кейбір  жағдайларда  үйіндіден  табылған  заттар  үлгілер 
ретінде алынады, бірақ бұл ретте үлгінің ашылымның үйіндісінен алынғаны 
міндетті  түрде  белгі  жасалады.  Алдын  ала  тексеру  кезінде  студент 
ашылымды  қалай  сипаттайтынын,  қабаттарды  бөліп  алуды  байқайды. 
Жыныстың  атауы  əдетте  минералогиялық  құраммен  жəне  құрылымдық-
түзілімдік  ерекшеліктерімен  (жұмыртас,  кварцты  құмтас,  биотит-амфибол 
гнейс  жəне  т.б.)  анықталады.  Шөгінді  жыныстардың  атауында  анықтаушы 
қазба  органикалық  қалдықтар  (брахи  тəріздес  əктас),  ал  магмалық 
жыныстарда - петрохимиялық  құрам  (базиттер,  ультрабазиттер)  болуы 
мүмкін. Жыныстың далалық анықтамасы тыңғылықты кезеңде нақтыланады. 
Жыныстардың  бояуының  сипаттамасы  негізгі  түстері,  оның 
қарқындылығы,  қанықтығы  мен  реңктері,  сондай-ақ  бояудың  біртектілік 
дəрежесі  көрсетіле  отырып,  біртектес  болуы  тиіс.  Мысалы,  ашық-қоңыр, 
ашық-жасыл жəне сұр түсті жұқа жолақтар кезектесіп түсті. Мүмкіндігінше, 
жыныстардың түсі немен байланысты екенін түсіндіруге тырысу. 
Жыныстардың  минералдық  құрамы  макроскопиялық  сипатталады,  ал 
тыңғылықты  кезеңде  шлифтар  арқылы  микроскоппен  тегістеледі. 
Жыныстардың  моно-,  би-  жəне  полиминералды  түрлерін  ажырату, 

127 
 
минералдардың  арақатынасы  мен  сандық  құрамын,  сондай-ақ  олардың 
өлшемділігін анықтау, басты (тұқым құраушы) жəне екінші дəрежелі немесе 
акцессорлық  (микроскоппен)  минералдарды  бөлу  қажет.  Мүмкін  болса-
ұлғайтқыш  əйнек  көмегімен  минералдардың  диагностикалық  белгілері 
беріледі. 
Жыныстардың  құрылымы  макроскопиялық  түрде  анықталады  жəне 
микроскоппен шлиф бойынша тыңғылықты кезеңде нақтыланады. 
Ол мынадай белгілерге сүйене отырып белгіленеді: 
1.  Жыныстың  кристалдылығының  немесе  түйіршіктілігінің  дəрежесі 
(жасырын  кристаллды,  жартылай  кристаллды,  толық  кристаллды,  ірі 
түйіршікті); 
2.  Минералдардың немесе түйіршіктердің мөлшері раз  (ұсақ түйіршікті; 
ұсақ-, орта-, ірі кристаллды); 
3.  Кристаллдардың 
пішіні 
жəне 
олардың 
қатынасы 
немесе 
идиоморфизмділігі  (бұл  құрылымдарды  көп  жағдайда  микроскоппен  ғана 
анықтауға болады). 
 

жүктеу/скачать 2,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: