12
лық жануын және дизельдің жоғары жанармай тиімділігін қамтамасыз етеді.
Қоспалардың қалыптасу қарқындылығы цилиндрге цилиндрге кіретін ауа-
ның құйынды қозғалысы арқылы қозғалады, оның арнасы цилиндрдің айнала-
сына қатысты орналасқан. Бұл құйынды ауаның қозғалысы жанармайды инъек-
циялау басталған кезде қысу инсультінің соңында жану камерасында сақталады.
Цилиндрлердің жұмыс көлемін ұлғайту және заманауи дизельді қозғалтқыштар-
дағы литр сыйымдылығын арттыру үшін ауаны ауа салқындатқышқа арнайы
агрегат - турбоагрегат және алдын ала салқындату арқылы салқындатылады.
Бұл 1,6 МПа-қа тең келетін кіріс құбырында ауа қысымын тудырады және баллондарды
жаңа зарядпен толтырады.
Осы құрылғыларды қолдану дизельді қозғалтқыш қуатын 30 ... 40% -ға арттыруға мүм-
кіндік береді және пайдаланылған газдардың уыттылығын едәуір азайтады.
Іштен жану қозғалтқыштарының сипаттамалары
Қоспа жанған кезде пайда болған ІЖҚ газы піспелерді айнала отырып пайдалы жұмыс
жасайды. Соның салдарынан қозғалтқыш белгілі бір қуат дамытады.
Қуат – бұл (бір сағат)
бірлігінде өндірілетін жұмыс. 750 Нм/с (75 кгсм/с) тең қуат – ат күшінің қуаты деп аталады.
ІЖҚ қуаты сонымен қоса килловатпен де өлшенеді. Қозғал- тқыш цилиндрінің ішіндегі газ
1 кВт тең 1,36 л. болатын қуат –
индикаторлық қуат деп аталады. Қозғалтқыштың иінді
білігінен алынған, автокөліктің қозғалысын жүзеге асыра- тын қуат –
тиімді қуат деп ата-
лады.
Цилиндр ішінде газ арқылы пайда болған қысым қозғалтқыш бөлшектерінің үйкелісуі-
не жұмсалады. (піспелердің цилиндр қабырғаларына және иінді білікпен ұстағышқа)және
қозғалтқыштың бірқатар тетіктерінің әрекет етуі үшін.(желдеткіш, сұйықтық пен сорғы
және т.б) сондықтан қозғалтқыштың иінді білігінен келетін тиімді қуат цилиндр ішінде газ-
дан түзілетін индикаторлық қуаттан көрсетілген ішкі шығын шамасында әрқашан аз бо-
лады. Осы шығындар пайдалы механикалық коэффициентпен бағаланады. Қазіргі жоғары
жылдамдықты автокөлік қозғалтқыштарының коэффициенті 0,7 ...0,8, дизельдік - 0,6 ...0,7.
Қозғалтқыштың тиімді күші цилиндрлердің ішіндегі газдарға байланысты. Газ қысымын
жоғарылату кезінде қуат көбейеді. Жұмыс циклі кезіндегі газ қысымы өзгереді. Мысалы,
карбюраторлы қозғалтқыштарда газдың қысымы ең аз мәннен (250.300 МПа) ең аз мәнге
(30... 40 МПа) дейін жұмыс жиілігінің басында өзгереді. Қозғалтқыштың қуатын есепте-
генде, газ қысымының белгілі бір орташа тұрақты мәні алынады, ол айналымның нақты газ
қысымы ретінде бір циклде жұмыс істейді. Бұл қысымның мәні цилиндрге түсетін анғыш
қоспаның мөлшеріне, оның құрамы мен басқа сипатттамаларына, яғни қозғалтқыштың жұ-
мыс режиміне байланысты.
Жанармай қоспасы толығымен жеткізілгенде ішкі шығындарды ескере отырып, орташа
газ қысымы автомобиль карбюраторлы қозғалтқыштар үшін шамамен 70…90 МПа және
турбо- зарядталған дизельді қозғалтқыштар үшін 60…70,МПа және турбо- қуаты зарядтауға
арналған 100 МПа құрайды. Бұл қысым
орташа тиімді қысым деп аталады.
Достарыңызбен бөлісу: