А. Соловьева, Б. Ибраимова
§57. Тірі ағзалардың бір-біріне жағымсыз әсерлері
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 231
§57. Тірі ағзалардың бір-біріне жағымсыз әсерлері Жыртқыш-құрбан қарым-қатынасы мысалында популяция санының өзгеру себептерін анықтау Сендер ағзалардың өзара қарым-қатынас түрлері туралы қандай мысалдар білесіңдер? Олардың қайсыбірі жағымсыз? Тірі ағзалардың бір-біріне жағымсыз әсері әртүрлі фор мада болуы мүмкін. Жыртқыштық түрлердің арасындағы кең тараған жағымсыз әсерлердің бір түрі болып табылады. Жырт қыштық дегеніміз – жануар лар дың (өсім діктердің кейбір түр- лерінде де болады) бірін-бірі қо рек етуі. Жырт- қыш тыққа мыналар мысал бола алады. Арыс- тан мен киік, қасқыр мен қоян, құстар мен бу- нақденелілердің және т.б. тірі ағзалардың өзара қарым-қатынасы (112-сурет). Жыртқыштық біржа сушалылардың ара сында да кез деседі. Жыртқыштықтың кең та раған түрі – кан- нибализм , бір түр дің арасында бірін-бірі қорек етуі. Бұл кезде жас ағзаларды ересектерінің қорек етуі (шортан) немесе аналықтардың аталықтарды жеп қоюы (көптеген өрмек шітәрізділер мен бунақденелілер) кездеседі. Эволюция барысында «жыртқыш-жемтік» қарым-қаты насы ертеден келе жатқан тіршілік үшін күрестің бір түрі болып табылады. Бұл жыртқыштардың да, олардың жем тік терінің де үнемі дамуында өте ұзаққа созылған қарым-қа ты нас. Жыртқыштарда қорегін із деп тауып, оны аулау тәсілдерінің тиімділігі үнемі артады. Қасқырлар үйірімен бұ ғы ларға шабуыл жасаған кезде күр делі іс-әрекеттері дамиды. Жем- тік тері де жауынан қорғануы мен олар дан қашып құтылуы үшін түрлі мүмкіндіктерін да мытады. Бұ ған әртүрлі қорғаныш реңдері, тіке нектері, сауыттары, мінез-құл қын дағы ерекшеліктер жатады. Бұл кезде олардың жүйке жүйесі, сезім мүшелері, дене жамыл ғыла рының түсін өзгертуі, қимыл-қоз ғалы сы ның жылдамдауы және т.б. дамиды. «Жыртқыш-жемтік» арасындағы қарым-қатынастың тек эво- люциялық қана емес, сонымен бірге экологиялық та маңызы зор. Бірлестіктерде жыртқыштар мен жемтіктер бір-бірінің санын реттеп отырады. Экожүйедегі жыртқыштар дың болмауы жемтіктерінің 112-сурет. жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|