Қабылдаған: Мылқайдаров Ә. Т
жүктеу/скачать 357,95 Kb. Pdf көрінісі
|
Срс Тулеуова А
| Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті «География және табиғатты пайдалану факультеті» «География,жерге орналастыру және кадастр кафедрасы» СӨЖ
«Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасы» Орындаған: Тулеуова А.А. Қабылдаған: Мылқайдаров Ә.Т. Алматы 2023ж 2 Мазмұны Кіріспе............................................................................................................3 1. ИНФРАҚҰРЫЛЫМ ТҮСІНІГІ...............................................................4 2. «НҰРЛЫ ЖОЛ» МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ МАҚСАТЫ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ..............................................................................................6 3. «НҰРЛЫ ЖОЛ» БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІНГІ НӘТИЖЕСІ.............................................................................................7 3.1 Әуе көлігі және әуе тасымалы инфрақұрылымына шолу...................8 Қорытынды..................................................................................................11 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..............................................................12 3 Кіріспе Бүгінгі таңда, көлік саласының қызметтері шикізат пен ресурстарды өндіру мен өңдеуден бастап дайын өнімді түпкілікті тұтынушыға, оның ішінде сыртқы нарықтарға жеткізуге дейінгі өнімді өндіру мен тұтынудың әрбір дерлік кезеңінде қажет. Осыған орай «Нұрлы Жол» инфрақұрылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – «бағдарлама») Мемлекет Басшысының 2018 жылғы 5 қазандағы «өсім» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі Жалпыұлттық іс - шаралар жоспарының 60-тармағын орындау үшін Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі әзірлеген кешенді салааралық бағдарламалық құжат болып табылады. Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 11 қазандағы «№633 Жарлығымен бекітілген» қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыру: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру. Осы бағдарлама шеңберінде экономиканың және әлеуметтік саланың түрлі секторларында елеулі инвестициялар мен реформалар көзделген. Олар инфрақұрылымды жаңғыртуға, көліктік және энергетикалық қолжетімділікті жақсартуға, тұрғын үй құрылысын дамытуға, білім беру мен денсаулық сақтауды қолдауға ықпал етеді деп күтілуде. Алайда, «Нұрлы Жол» бағдарламасының табысы инвестиция көлеміне ғана емес, тиімді басқаруға, ашықтыққа және азаматтық қоғамның қатысуына да байланысты. Бағдарламаның орындалуын мониторингтеу және бағалау, сондай-ақ халықтың барлық топтарының мүдделерін есепке алу қойылған мақсаттарға қол жеткізуде маңызды рөл атқаратын болады. Бұл жұмыста біз «Нұрлы Жол» бағдарламасының негізгі аспектілерін, оның мақсаттарын, бағыттары мен күтілетін нәтижелерін егжей-тегжейлі қарастырамыз, сондай-ақ оның Қазақстанның болашағына әсерін бағалаймыз. 4 1. ИНФРАҚҰРЫЛЫМ ТҮСІНІГІ Инфрақұрылым-бұл экономика мен қоғамның жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз ететін физикалық объектілердің, жүйелер мен желілердің жиынтығы. Ол адамдардың күнделікті өмірі мен жұмысына, сондай-ақ экономикалық және әлеуметтік процестерді қолдауға қажетті әртүрлі элементтерді қамтиды. Инфрақұрылым экономиканы дамытуда және халықтың өмір сүру сапасын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады және оны дамыту көбінесе мемлекеттік және жеке инвесторлар үшін басым міндет болып табылады. Инфрақұрылымды дамыту қазіргі жаһандық экономиканың жоғары тиімді қозғаушы күші болып саналады және көлік, электр станциялары, коммуналдық қызметтер, энергетикалық жүйелер, порттар, терминалдар және әлеуметтік инфрақұрылым үшін жаңа қуаттарды құруға, жөндеуге және ауыстыруға жүздеген миллиард доллар жұмсалады. Үкіметтік ұйымдар жобаларды қаржыландыруда жеке сектордың көмегіне үміттенеді, ал инфрақұрылымның қолданыс кезеңінде салалық нарықтың басқа қатысушылары – құрылыс салушылар, мердігерлер, банктер, аудиторлық және заңгерлік фирмалар маңызды рөл атқарады. Инфрақұрылымдық жобаға қатысушылардың әртүрлі ынталандырушы факторлары болуы мүмкін. Олардың міндеттері мен тәуекелдер профильдері жобаның бүкіл қолданыс кезеңі ішінде, тендерден бастап құрылысқа дайындық, құрылыс, пайдалану және жедел басқару кезеңдеріне дейін өзгереді [1]. Қолданылу аясының белгісі бойынша инфрақұрылымның келесі түрлерін ажыратуға болады: Өндірістік инфрақұрылым. Әлеуметтік инфрақұрылым - халықтың қалыпты тыныс-тіршілігін функционалдық қамтамасыз ететін салалар мен кәсіпорындар жиынтығы. Денсаулық сақтау, мектепке дейінгі, мектептен тыс, жалпы және кәсіптік білім беру және т. б. Көлік инфрақұрылымы - көлік салалары мен кәсіпорындарының жиынтығы. Инженерлік инфрақұрылым - ғимараттар мен құрылыстарды инженерлік-техникалық қамтамасыз ету жүйелері. Экономиканың инфрақұрылымы - жалпы өндіріс пен экономикаға қызмет көрсететін салалар мен қызмет түрлерінің жиынтығы. Ақпараттық инфрақұрылым - бір нәрсенің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ақпараттық ұйымдық құрылымдар, ішкі жүйелер жүйесі. Әскери инфрақұрылым - Қарулы Күштерді өрістету, соғыс қимылдарын жүргізу және әскерлерді жауынгерлік және жедел даярлауды қамтамасыз ету үшін негіз болып табылатын стационарлық объектілер мен жекелеген құрылыстар жүйесі. Нарықтық инфрақұрылым - нарықта тауарлар мен қызметтердің еркін қозғалысын қамтамасыз ететін мекемелер мен ұйымдар жүйесі (банктер, 5 биржалар, жәрмеңкелер, сақтандыру компаниялары, консультациялық және ақпараттық-маркетингтік фирмалар және т.б.). Инновациялық инфрақұрылым - бұл нарықтың конъюнктуралық ауытқуы жағдайында тұтастай ұлттық экономиканың да, оның экономикалық субъектілерінің де экономикалық тиімділік қағидаттары негізінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің (оның ішінде мамандандырылған инновациялық ұйымдардың) инновациялық процестерді іске асыру жағдайларын тікелей қамтамасыз ететін ұйымдық-экономикалық институттар кешені. Сонымен қатар туристік инфрақұрылым және ғарыш қызметінің инфрақұрылымы болып жіктеледі [4]. 6 2. НҰРЛЫ ЖОЛ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ МАҚСАТЫ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ. «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1055 қаулысымен бекітілген. Автожолдарды жөндеу және күтіп ұстау жөніндегі жұмыстардың көлемін ұлғайту мақсатында Жол-құрылыс және коммуналдық техника паркін жаңарту «КДҚ»АҚ лизингтік қаржыландыру тетігі арқылы жүзеге асырылатын болады. «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасының мақсаты-тиімді және бәсекеге қабілетті көлік инфрақұрылымын құру, транзит пен көлік қызметтерін дамыту, технологиялық және институционалдық ортаны жетілдіру арқылы ел халқының экономикалық өсуіне және өмір сүру деңгейін арттыруға жәрдемдесу. «Көлік-логистикалық» кешенді дамыту өзекті мәселе болып қала береді. «Нұрлы жол» бағдарламасының бірінші кезеңін іске асыру сәтті өтті және көлік жүйесінің жаңа инфрақұрылымдық қаңқасы қалыптасып, елдің жаһандық көлік дәліздеріне интеграциясы қамтамасыз етілді, Азия мен Еуропа арасындағы байланыстырушы буын ретінде Қазақстанның тарихи мәртебесі қалпына келтірілді. Мемлекет басшысы атап өткендей, «Нұрлы жол» екінші кезеңі еліміздің көлік-транзит секторының жетекші рөлін бекітуге бағытталуы тиіс. Президент 2025 жылға дейін Қазақстанда 24 мың шақырым жолды, яғни барлық республикалық жолдарды қайта жаңарту және жол сервисімен қамтамасыз ету міндеті тұрғанын атап өтті [3]. Бағдарламаның міндеттеріне тоқталсақ: - Аумақтарды және олардың арасындағы көлік байланыстарын инфрақұрылымдық қамтамасыз ету. - Тиімді транзиттік, экспорттық және логистикалық инфрақұрылымды дамыту арқылы «үлкен транзитті» тартуға және экспорттық саясатты іске асыруға жәрдемдесу. - Инфрақұрылымдық кешеннің технологиялық, ғылыми-әдістемелік және ресурстық қамтамасыз етілуін арттыру. - Көлік инфрақұрылымы субъектілері мен тасымалдаушылардың экономикалық тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру. - Көлік инфрақұрылымының пайдалану және экологиялық қауіпсіздігін арттыру [2]. 7 3. «НҰРЛЫ ЖОЛ» БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІНГІ НӘТИЖЕСІ. Қазақстанда «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы белсенді түрде әлі күнге дейін іске асырылуда. Мемлекеттік бағдарламаның бірінші бесжылдығын аяқтау қорытындысы бойынша Республикалық маңызы бар автожолдардың жақсы және қанағаттанарлық жағдайдағы үлесі 88% — ға және жергілікті маңызы бар автожолдардың үлесі 71% - ға дейін жеткізілді. 2020 жылы «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасының 2020-2025 жылдарға арналған екінші кезеңін іске асыру басталды. Барлығы 9,8 мың шақырым жалпыға ортақ пайдаланылатын автожолдар (оның ішінде: 4 мың шақырым Құрылыс және реконструкциялау және 1,8 мың шақырым республикалық желіні жөндеу, 4 мың шақырым жергілікті желіні жөндеу) құрылыспен, реконструкциялаумен және жөндеу жұмыстарымен қамтылды. Республикалық желі жолдарында құрылыс жұмыстарымен 4 мың км қамтылды. орындалған жұмыстардың қорытындысы бойынша 2,6 мың км жол жүру қамтамасыз етілді.күрделі және орташа жөндеу шеңберінде 1,8 мың км қамтылды, оның ішінде 1,1 мың км (0,7 мың км өтпелі жобалар) пайдалануға берілді. Ағымдағы жылы Жол-құрылыс жұмыстарымен 8,4 мың км қамтылды, оның ішінде республикалық желі бойынша 5 мың км, оның ішінде 3,6 мың км қайта жаңарту және 1,4 мың км жөндеу. жергілікті желінің жолдары мен көшелерінде 3,4 мың км жол-құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Нұрлы Жол» инфрақұрылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жақсы және қанағаттанарлық жағдайдағы жергілікті жолдардың үлесін 2025 жылға қарай 95% - ға дейін ұлғайту қажет деп отыр. Осы жұмыстар шеңберінде 2020 жылдың қорытындысы бойынша жергілікті желінің жағдайы 75% - ға дейін жақсарды [5]. Көлік саласы Қазақстан экономикасының маңызды секторларының бірі болып табылады, оның ЖІӨ құрылымындағы үлесі 2017 жылы 7,4% -. құрады, бұл ретте Көлік қызметтерінің жалпы қосылған құны жылдық мәнде іс жүзінде 4 трлн-ға жетті. теңге. Соңғы 10 жылда көліктің барлық түрлерімен тасымалданған жүктердің көлемі 2007 жылғы 2,1 млрд.тоннадан 2018 жылы 4,1 млрд. тоннаға дейін 1.9 есе өсті. Осы кезеңде жүк айналымы 1,7 есе 350 453,6 млн.ткм-ден 609 533,2 млн. ткм-ге дейін өсті, жыл сайын орта есеппен 5,3% - ға ұлғайды. Жолаушылар тасымалының өсуі 2009 жылғы 11 807 млн. адамнан 2018 жылы 23 013 млн. адамға дейін 1,9 есені құрады. Осы кезеңде жолаушылар айналымы 130 834 млн.пкм-ден 281 484,1 млн. пкм-ге дейін 2,2 есе өсті. Халық пен бизнес тарапынан көлік қызметтеріне тұрақты өсіп келе жатқан сұраныстың байқалатын үрдісі Қазақстан Республикасының дамуындағы көлік саласының аса маңызды әлеуметтік-экономикалық рөлін айғақтайды[6]. 8 3.1 Әуе көлігі және әуе тасымалы инфрақұрылымына шолу. Қазақстан Республикасы ТМД елдері арасында 2-ші және Халықаралық Азаматтық авиация ұйымына (ICAO) қатысушы елдер арасында ұшу қауіпсіздігі талаптарына сәйкестік деңгейі бойынша 73-ші орында (талаптардың 74% сәйкестігі расталды). Азаматтық авиация комитеті әлемнің ең дамыған 50 Авиациялық әкімшілігіне кіре отырып, талаптардың 80% сәйкестік деңгейіне қол жеткізу бойынша жұмыс жүргізуде. Азаматтық авиация саласындағы жұмыспен қамтылған халық саны 19 мыңнан астам адамды құрайды. Елде 18 әуежай жұмыс істейді, оның ішінде 17 әуежай халықаралық ұшуға жіберілді (16-сы ICAO талаптарына сәйкес келеді). Әуежайлар негізінен облыс орталықтарында және Республикалық маңызы бар қалаларда орналасқан. Нұр-сұлтан қаласы әуежайының ауданы 47 000 м2 және өткізу қабілеті жылына 5 млн.жолаушыны құрайтын жаңа терминалдың құрылысы аяқталды, ол бұрын жұмыс істеген терминалмен бірге жылына 8,2 млн. жолаушыға немесе сағатына 2,5 мың жолаушыға қызмет көрсетуді қамтамасыз етеді. Алматы, Семей, Тараз, Орал және Петропавл қалаларының әуежайларының ҰҚЖ қайта жаңарту және жаңғырту жүргізілді. 2019 жылғы жағдай бойынша Қазақстанда 59 авиакомпания жұмыс істейді, оның ішінде авиациялық жұмыстарды орындаумен айналысатын 36 пайдаланушы, 11 – Тұрақты емес рейстерді орындайтын, 7 – тұрақты жолаушылар рейстерін орындайтын, 4 жүк Авиакомпаниясы және жалпы мақсаттағы авиация саласындағы 1 авиакомпания. «Эйр Астана» АҚ ең заманауи және көптеген әуе кемелерінің флотына ие. Қазақстан Республикасында мемлекеттің тікұшақ тасымалдарына қажеттілігін қамтамасыз етуге қабілетті 18 тікұшақ Авиакомпаниясы бар. Алайда, экономикалық себептерге байланысты олардың ең тиімдісі өз қызметін шетелде немесе бас холдингтердің корпоративтік мүдделерінде жүзеге асырады. Тұтастай алғанда, бюджеттік жоспарлау мен активтерді басқару мәселелеріне қолдаудың жеткіліксіздігі және тиісті көзқарастың болмауы шағын авиация секторын инвестициялау үшін тиімсіз және тартымсыз етеді. Мұндай жағдайларда әлеуметтік маңызы бар авиатасымалдарды неғұрлым белсенді мемлекеттік қолдаудың, отандық кәсіпорындар күшімен авиациялық инфрақұрылым мен авиақұрылысы индустриясын дамытуға жәрдемдесудің шұғыл қажеттілігі туындайды. Авиациялық қауіпсіздік деңгейін талдау 2017 жылы азаматтық авиацияда азаматтық әуе кемелерімен бес апат болғанын, оның ішінде авиациялық техниканың конструктивтік-өндірістік жетіспеушілігімен байланысты бір жағдай болғанын көрсетеді. Жүргізілген тергеулер нәтижесінде апаттардың негізгі себептері ұшуды пайдалану талаптарының бұзылуы, оның ішінде адами факторға байланысты екені анықталды. 2018 жылы Қазақстанның азаматтық авиациясында ұшақ апаттары болған жоқ. 9 Әуе тасымалының Қазақстандағы мықты жақтарын талдасақ; Ұшу қауіпсіздігінің жоғары деңгейі. Қазақстан ТМД елдері арасында 2- ші және ICAO-ға қатысушы елдер арасында ұшу қауіпсіздігі бойынша талаптарға сәйкестік деңгейі бойынша 73-ші орында (талаптардың 74% сәйкестігі расталды; салыстыру үшін: Ұлыбритания – 93% – дан астам, әлемдік орташа деңгей – 63%, орта Еуропалық деңгей-76%). Қолайлы географиялық орналасуы. Қазақстанның әуежайлары негізінен Еуропаны Азиямен, Оңтүстік-Шығыс Азиямен байланыстыратын әуе трассаларының жолында орналасқан, соның салдарынан халықаралық әуе қатынастарын кеңейтудің және қазақстандық авиакомпаниялардың жақын және алыс шетелдерге ұшуын ұлғайтудың елеулі әлеуеті бар. Азаматтық авиация қызметін тиісті заңнамалық қамтамасыз ету. Авиатасымалдауды ұйымдастыру және жүзеге асыру процестері халықаралық нормалармен Үйлестірілген заңнамалық және заңға тәуелді актілермен жеткілікті дәрежеде қамтылған. Мықты тұстарымен қатар әлсіз тұсыда жоқ емес. Соларға тоқталып өтсек: Авиациялық жұмыстар мен ВАК рейстерін қамтамасыз ету үшін жерүсті инфрақұрылымының дамыған желісінің болмауы. Қолда бар шағын әуеайлақтар тәулік бойы және барлық ауа-райында ІЖҚ ұшуларын қамтамасыз ету үшін толық жарақтандырылмаған және халықтың, бизнес пен ведомстволардың өңірлік әуе көлігі қатынасындағы қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды. Авиациялық жұмыстар мен ұшулар секторының инвестициялық тартымдылығының төмендігі. Мемлекеттік қолдау тетіктерінің тиімділігінің жеткіліксіздігі және авиациялық жұмыстар мен ввл рейстерін орындайтын авиакомпаниялардың кірістілігінің төмен деңгейі саланың осы сегменттерінің дамуын тежейді. Дамымаған авиациялық инфрақұрылым да авиациялық жұмыстар секторына, шағын авиацияны корпоративтік және жеке пайдалануға инвестициялар тартуға ықпал етпейді. Авиациялық жұмыстарға тартылған және облысішілік авиамаршруттарға қызмет көрсетуге қабілетті әуе кемелерінің тозуының жоғары дәрежесі. Авиациялық жұмыстар мен ұшулар секторының инвестициялық тартымдылығының төмен болуына байланысты іске қосылған әуе кемелерін жаңарту жүргізілмейді. IFL үшін қолданылатын әуе паркінің орташа жасы-33 жыл, ал 1-ші класты тікұшақтардың ең көп сұранысқа ие және көп ұшатын паркі – 30 жыл. Әуе тасымалы көлемінің өсуі мүмкіндігі. Тасымалдар өсімінің байқалған деңгейі коммерциялық авиацияны дамытуда, сондай-ақ олар арқылы жүктерді транзиттік тасымалдауды ұйымдастыру және жүзеге асыру үшін Қазақстанның автомобиль дәліздерінің қажеттілігінде оң үрдістердің қалыптасқанын айғақтайды. IATA Қазақстанды Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдеріндегі ең қарқынды дамып келе жатқан нарықтардың бірі деп 10 таныды. Болжам бойынша, алдағы 20 жылда жолаушылар ағыны 8,0 млн. - нан 18 млн. жолаушыға дейін өседі.[6] 11 Қорытынды Бүгінгі алынған ақпаратымды қорытындыласам,тәуелсіздік алынған жылдардан бастап есептесек ағымдағы жылмен 32 жыл болады.Осы уақыт аралығында мемлекетімізді көтеру оны ұйымдастырып жетілдіру оңайға соқпады.Алайда,осындай ел мүддесі үшін қабылданған стратегиямен және бағдарламаларды жетілдіру,үлес қосу әрқайсымыздың болсын міндетіміз деп ойлаймын.Әрине,барлық іс бүтін жасалмаса да, қазіргі уақытта дамушы елдер қатарынан алдыға шықтық. «Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасы 2020 жылдан 2025 жылға дейінгі бес жылдық кезең ішінде Қазақстанның инфрақұрылымын жаңғыртуға және дамытуға бағытталған өршіл Стратегиялық жоспар болып табылады. Бұл бағдарлама елдің болашағы үшін зор маңызға ие және тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізудің, азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартудың және экономиканы нығайтудың негізгі құралы болып табылады. «Нұрлы Жол» бағдарламасы аясында көлік, тұрғын үй құрылысы, энергетика, білім беру және медицинаны қоса алғанда, түрлі секторларға қомақты инвестициялар жүргізілуде. Бұл инвестициялар көлікке қолжетімділікті жақсартуға, жаңа жұмыс орындарын құруға, Қолжетімді тұрғын үйді қамтамасыз етуге, энергетикалық инфрақұрылымды жаңғыртуға және білім беру мен денсаулық сақтау сапасын арттыруға ықпал етеді. Алайда, бағдарламаның жетістігі тек қаржылық инвестицияларға ғана емес, тиімді басқаруға, ашықтыққа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске де байланысты. Ресурстардың халықтың барлық топтарының мүдделерін ескере отырып, барынша тиімді пайдаланылуы маңызды. Сонымен түйін: « Нұрлы Жол» бағдарламасы Қазақстанның таяу жылдардағы дамуы үшін негізгі бастама болып табылады. Оны табысты іске асыру азаматтардың өмір сүру сапасын арттыруға және елдің әлемдік аренадағы ұстанымын нығайтуға ықпал ететін болады. 12 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1. https://www.marsh.com/kz/kk/industries/infrastructure.html 2. https://idfrk.kz/ru/products/state-programs/nurly-zhol-na-2020-2025- gody/#:~:text=%D0%A6% 3. https://www.inform.kz/ru/lidiruyuschaya-rol-transportno-tranzitnogo- sektora-o-realizacii-vtorogo-etapa-programmy-nurly-zhol_a3830456/ 4. https://ru.m.wikipedia.org/wiki 5. https://primeminister.kz/ru/news/reviews/kak-programma-nurly-zhol- menyaet-kazahstan-sovremennye-avtomagistrali-i-otkrytie-novyh-napravleniy- 269412 6. https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900001055#z19 жүктеу/скачать 357,95 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|