Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Бейімделістің кездері. Бейімделіс эсерленісі натылы физиологиялык
тетіктермен байланысты бірнеше кезден түрады. 1. Бейімделістің бастапқы кезі тітіркендіргіштер эсер еткен алғашқы сәттен басталады. Мүнда эртүрлі багытталған күрама эсерленістер байкалады. Бірінші құрама эсерленіс - багдарлау байланысты. Бұл рефлекс пайда болғанда, осыған дейінгі іс-әрекеті тежейді. Жалпы тежеуші эсерленіс күшті тітіркендірудің бэріне жауап ретінде туады. Екінші құрама әсерленіс - қозу түрінде жүзеге асырылады. Мұнда жүйкелік нәрлендіру (трофикалық) ыкпалдары ықпалдары жэне ағзалардың қызметі күшейеді. Бұл әсерленістерді симиатоадреналин жүйесімсн бірге орталық жүйке жүйесі атқарады. Алайда бейімделістің бастапқы кезінде, олар озара үйлесімсіз болуы мүмкін. Сонымен катер бұл кезге организмнің даралама ерекшеліктері, эмоциялық өзгерістеріде катысады. 2. Бейімделістің келесі сатысы - өтпелі кез. Мүнда орталық жүйке жүйесінің қозғыштыгы төмендейді, гормондардың, белсенділігі азаяды, алғашқы әсерленіске қатысқан жүйелердің ықпалы тыйылады. Ол кезде организмнің икемделу әрекеттерге тіндерде терендей түседі, бүган бүйрекүсті бездерінің қыртыс қабатының "бейімдегіш гормондары" эсер етеді. 3. Бейімделістің тиянақты кезі - организмнің жэне оның күрамына енетім агзалардың, жүйелердің жаңа жағдайларға мұкият икемделу сэтін көрсегеді. Олардын қызметі үйлесімді келеді. Организмнің бейарнамалы тозімділігі көгеріледі жэне эркелкі арнайы бейімделістің тетіктері дамиды. Бүл ксз физиологиялық кұбылыстарды үнемді атқарады жэнс энергия шыгындарын азайтады және имундық қасиетін көтереді. Бейімделістің бұл ксзін үдайы тұракты, озгсрмсйтін жағдай деп қарауга болмайды. Организмде оның ауытқулары, тербелістері жиі болуы ықтимал, Өйткені оган эралуан қосымша жанама түрткілер эсер еткенде, ол озінің тіршілік күйінің шыгыны мен қайта қалыптасуына байланысты туатын гомеостаздың жаңа дсңгсйін үнсмі сақтауга тиіс. Соңдықтан бүкіл тірліктік әрсксттер зор күш салу арқылы жүзсгс асырылады. Ол организімнің энергия шығынын ұлгайтады, иммундық жэие гормондық қосалқы қорын азайтып, акыры бейімделістің бүзылуына - дизадаптацияға экеліп согады. 4. Дизадаптация кезі организмнің әрекеттік қоры саркылуы нәтижесінен немесе нейрогормондық жүйенің жэне зат алмасуының өзара байланысы бұзылғандықтан пайда болады. Бүл жагдайда бейімделістің бастапқы кезі сияқты іс-эрекеттің түракты көрсеткіштерінің ауытқулары пайда болады. Олар үйреншікті тітіркендіргіштер шамадан тыс немссе кездейсоқ түрткідер көп уақыт эсер еткенде туады. 5. Организм бейімделіс тудырган әсерлерден құтылған жагдайда, соның салдарынан пайда болған эртүрлі қүрылымдық жэне әрекеттік ерекшеліктердсн біртіндеп арылады. Алайда оның жойылған икемделу әсерленістері сол бейімдеуші түрткілср тагы да эсер стсс, қайтадан калыптасуы мүмкін. Мүны қайта бейімделіс (реадаптация) деп атайды. Бейімделіс тетіктері. Адам экологиясының негізі і мақсаіы организмнің бейімделіс әсерленісін қамтамасыз ететің физиологиялық тетігін тексеріп, икемделу эрекетін жстілдіру болып саналады. Мұның басты міндеті адамның денсаулыгын сақтау, оны жақсарту жэне аурудың алдын алуда отс тиімді жүйелер жасау. 1. Организмнің икемделу әсерленісі негізін жүикелік жэне гуморалдық тетіктер қүрайды. Денете күшті, өте күшті, орасан жэне тотенше тітіркендіргіштер оқыс эсер еткенде, оларды қабылдап, өңдейтін негізгі жүйке қүрылымдарында шамадан тыс зорлану жагдайы пайда болады. 2. қоршаган ортаның қүбылмалы өзгерістеріне икемделуді жүзеге асыратын бейімделістің жалпы физиологиялық тетіктері эрекеттік жүйелер арқылы атқарылады (1I.K. Анохин). Ол козтатыш жэне жағдайлық тітіркендіргішті баталаудан басталып, шсшім кабылдаумен болашак нәтижені алдын ала озық болжауды қалыптастырады. Содан кейін іс-қимыл нәтижесін жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|