Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Ыстыққа бейімделу. Жер шарындағы халықтың тең жартысы табиги
ыссы жагдайларда өмір сүреді. Ыссы және иіөлейт (аридалық) аймактарда организмге жоғары температура, ультракүлгін және жылу сәулеленісі, күрғақ ауа, шац араласқан жел эсер етеді. сондықтан бүл жерлердің түрғындары радиациялық жэне конвециялық қыздырылудан сақтану үшін тыгыз матадан тіплген киім киеді. Осы себепті оларды, ылгалды тропиктегі адамдармсн салыстырғанда жылулык эсері 2,4 есе артық болады. Шөлейт аймақтың эсерін анықтаған биолог Д.Ә. Майсаров. Ыссы жэне ылгалды (юмидалык) аймактардың жагымсыз түрткілсрі жылу реттеу, қан жэне канайналымы, зат алмасу, имунитет жүйелсрінде өзгерістер тудырады. Жоғары темпсратурага икемделу суыкка бейімделу тектес болады. Алайда, мүнда организмдегі өзгерістер суықтыққа Караганда басқаша, қарама-қарсы болып кследі. Бүл ретте бейімделістің бастапқы кезі тыныстың, жүрек согуының жиіленуінен басталады. Дене бетінің тамырларында, эсірссе қолдың саусақтарында, қан ағыны жеделдейді - 8 л/ мин дерлік жетеді (сыртқы жылу қалыпты болған жагдайда ол небәрі- 0,5 л/мин). Жылу стресінің мүндай эсерлері симатикалық жүйкенщ белсендірілуінен туады. Организмде қан мөлшері кайта бөлініп, ішкі ағзаларда ол азаяды да, сыртқы дене бетінің тамырларында қан ағымы жедслдсйді. Жылудың әсерінен жуан жасушаларда, лейкоциттерде гепарин, гистамин көп бөлініп, вазодилятация (тамыр кеңею) күшейеді. Ол денеден тердің көп шығуына әкеи согады, жылу шығымы үлғая бастайды. Сонымен бірге жылу өндіру бәсеңдейді. Ал бейімделістің тиянақты кезінде бұл эсерленістер мөлшерленіп, үйлесімді келеді, тынысалу, канайналымы жүйелері гүракгы кызмет атқара бастайды. Дегенмен, ергүрлі жүйлерде байқалатын бейімдеуші өзгерістермен катар көптеген физиологиялық ауытқулар кездеседі. Әсіресе жылу қабылдағыштарының қозгыштық кабілеті төмендейді. Сондыкган кейбір бейімделістік әсерленістер элсірейді. Энергия шығыны азайғандықган организм көп тамақ қажет етпейді. Өйткені ас қорыту жүйелерінің сөлінісі азайып, адамның аштық сезімі білінбейді. Организм жогары температураға су-тұз алмасуын реттейтін эндокриндік жүйелер аркылы икемделеді. Антидиурездік гормонның (АДГ) сөлінісі белсендіріледі. Себебі көп терлегендіктен организмде су мөлшері азаяды, ол осморецепторлар аркылы гипоталамуска мол акпарат жеткізеді. Сөйтін АДГ 542 бүйрекке эсер етіп, судың қайта сіңірілуін (реабсорбциясын) күшенгеді де, диурезді тежейді - тэулігіне 300-600 мл несем шығады (қалыпты жағдайда 1500 мл). Сонымен қатар бүйрекүсті безінің кыртыс қабатының шумакты аймағында минералокортикоидтар (альдостерон) көп түзіледі Мұндай сөліністі тер арқылы жойылган наірийдің мөлшері демсп отырады. Сөйтіп, тівдердегі тотығу қүбылыстарының белсенділігі төмендеуі, жылу шыгаруының күшеюі, су-гұз алмасуының балансы мен гормондық реттелудің режимдері тиянақты жылулық бейімделісті қамтамасыз етеді. Жылылық әсерінен сақтану үшін қоршаған ортаның ыссы әсерін бағалай білу керек. Ол жылулық стресс көрсеткіші бойынша аныкталады Бүл көрсеткішті коршаған ортаныц температурасын, оның салыстырмалы қылғалдыгын жоне жылудың сейілу деңгейін есептсп анықтайды. Егер көрсеткіш 26,5-26,80С болса, ыстыққа үйренбеген адамдарға сақтық қажет. 29,5-30,50С ксзіндс үйрсншікті адамдар ауыр істегені жөн. Тамыр соғу жиілігінің минутына 140 ретке жетуі ыссыланудың сң ақырғы шегі болып есептеледі. Ыстық температура ұзак уақыт эсер еткен жагдайда жылу реттелісі бұзылады. Оның бірнсше түрі болады: жылулық қүрылысу, әлсіреу талыксу жэне жылу сокхысы. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|