Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
| Дене еңбегі
Еңбектің барлык түрі адамның қозғалыс іс-әрекеті арқылы аткарылады. Сондыктан адам организмі қоршаған ортаға бейімделеді жэне оны жете меңгереді. Дене еңбектерінде ең эуелі бұлшықет жүйесі белсендіріледі, оны вегетативтік жабдыктау (зат алмасу, қанайналымы, тынысалу) камтамасыз етіледі. Негізінен жұмыс эрекетіне тікелей үш әрекеттік жүйе: қозгалыс, талдагыиі және ақыл-ой катысады. Өйткені сыртқы мэліметтер сезім жүйесі арқылы кабылданады да, мида өңделеді, сөйтіп жауапты қимыл әсерленісі ұйымдастырылады. Жұмыстың барлық түрі қозғалыс аппаратымен атқарылады. Физиологияда козғалыс аппараты деп кеңістікте түлға орнын ауыстыруды жэне сыртқы нэрселерге белсенді қимыл жасауды қамтамасыз ететін мушелер мен тіндср жиынтығын айтады. Қозғалыс аппаратына бұлшыкеттер, оларды жиырылтатын мотонейрондар жэне каңқа кіреді. Сондыктан өндірістік еңбекгі жогары деңгейде өткізу үшін, еттің маңызды физиологиялық касиеттерін, оның күші мен жылдамдылығын ескеру қажет. Еттердің жиырылуына орташа жүктеме мөлшері тиімді келеді. Бүлшықеттің үзак уақыт жиырылу күшін жүзеге асыратын жэне сақтайтын кабілетін оның шыдамдылыгы деп атайды. Оны статикалык жұмысты орындағанда, жүкті мыгым жағдайда ұстап тұратын немесе тұрақты кысым күшін сақтайтын мерзімі арқылы аныктайды. Ол үшін уақьггты күш көрсеткішіне көбейтеді. Егер жұмсалған күш максималды күштің 20%-не тең болса, түрақты калыпты жұмыс ұзак уақытка созылады. Динамикалык (жылжымалы) жұмыстарда шыдамдылык ең ақырғы уакыт жэне шегіне жеткен қажетті қуатпен бағаланады. Жылжымалы шыдамдылык орындалган қимылдың ең жогары молшерімен сипатталады. Жылжымалы жұмысты орындау кезіндегі шыдамдылык велоэргометрдің көмегімсн өлшенеді. Еңбек физиологиясыңца жұмыска кабілеттілік өтс маңызды орын алады. Жүмыскерлік деп адамның нақтылы жұмысты белгіленген мсрзімде жеткілікті нэгижемен орындай алатын пәрменді мүмкіндіктерін айтады. Өндіріс жағдайында жұмыскерлік эртүрлі түрткілердің ықпалынан смена (ауысым) кезінде жиі өзгереді. Сондықтан жүмыскерлікті бірнеше кезеңге бөледі. Бірінші кезең - іске цосьиіу. Бұл кезеңде шарггы тітіркендірудің эсерінен ОЖЖ-нің белсенділігі артады, зат алмасу деңгейі көбейеді, кан айналысы күшейеді. Сөйтіп жүмыскерлік көтеріледі. Бұл эртүрлі психофизиологиялық әрекеттердің біртіндеп қосылуынан организмнің, көнтеген жүйелердің осы реттеуші эрекетінен пайда болады. Екінші кезең - тііянақты жүмыскерлікті көрсетеді. Бұл кезеңде ОЖЖ қолайлы қызмет атқарады. Ал еңбек нәтижесі өте жоғары болады. Үшінші - қажу кезеңі - мұнда жұмыскерлік төмендейді. Төртінші кезеңде жүмыскерлік қайта көтеріледі. Оның негізін жүмыс аякталуы мен кезекті демалысқа байланысты шартты рефлекстер жасайды. Жүмыскерлікке жүмыс істейтін ортаның жағдайлары эсер етеді. Жұмыскерлікгі көтеру жэне қозғалыс дағдыларын қалыптастыру үшін үнемі машықтанудың (тренировка) мэні өте зор. Өйткені жаттыгулар адам организмі қызметін тереңірек қайта кұрады. Машықтану кезінде организм жұмыскерлігінің дамуы жэне оның жоғары сатыға көтерілуі әртүрлі болады. Бұлшыкеттер жүмысы энергия шығынын көбейтеді. Мэселен, бұлшықеттің 70 -90%-і қатысатын ауыр жұмыстарда энергия шыгыны 12, 20 кДж, ал 30-60%-і қатысатын жеңіл жэне орташа жұмыстарда 8-12 кДж-ге тсң келеді. Энергия шыгыны "отырып" істейтін жүмыстарда (бұлшықеттің 5 - 1 Б%-де шамамен 1-4 кДж) аз болады. Энергия шығынының мөлшері интегралды көрсеткіш болатындықтан оны еңбек физиологиясы жиі қолданады. Дененің энергия шыгыны тек еттер қызметінен гана тумайды, оган адамның эмоциялық күйі де эсер етеді. Ол организмнің негізгі зат алмасу деңгейін қалыптагыдан 10% көтереді. Еңбектену кезіндегі энергия шыгынына адамның жұмыс істеу қалпы өз үлесін қосады. Отырып жүмыс істеу негізгі алмасуды 5-10%-ке, тұрып істейтін жұмыс _ 10-25%-кс өсіреді. Ал жүмыс кезінде дене қалпы ыңгайсыз болса, энергия шығыны 40-50% - ке жетеді. Жұмыс істеуші бүлшықеттерге оттегі, глюкоза және т. б. қажетті заттар дер кезінде жетіп, организмнен ыдырау өнімдері жедел шығарылады. Сондықтан тыныс алу жэне жүрек-тамыр жүйесінің кызметі күшейеді. Қызу жұмыс кезінде сүт қышқылы, толық тотыгып үлгермейді. Сондықтан ол жүмыс аякталғанда да оттегін пайдаланып тотыға береді. 505 Мұны "оттегілік қарыз" деп атайды, ол ауыр жұмыс істегенде 15 -20 литрге жетеді. Организм агзалары қішыл рефлекстері арқылы эрбір әсерленіске қатысады. Мұнда кері байланыстар қозғалыс жүйесінің вегетативтік эсерленістеріне ерекше ыкпалын айкындайды. Жұмыс туралы алдын ала ойлаудың өзі вегетативтік өзгсрістср тудырады. Ол еңбек эрекетінің ми кыртысы арқылы ұйымдастырлатынын корсетеді. Дене еңбегі қан айналысын қатты өзгертеді. Ет жиырылуы әуелі қан ағысының жылдамдыгы арқылы камтамасыз етіледі. Жұмыс кезіндс жүректің минуттык көлемі (ЖМК) 4-8 есе артады, жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|