Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
| Нейроэндокриндік реттелу
Жыныс әрекеттік жүйесінін нейроэндокриндік аппараты эрбір жас кезеңдеріне қолайлы жыныс гормондарының денгейін, организмнің өсу, даму, жыныс құштарлыгын, орбу үрдістсрін қамтамасыз етеді. Жыныс гормондарынын организмгс жасайтын эсерінің көлемі зор Олар жасуша гсномын (текқорын), бөлінуін. агзалар мснт ііндердің қайта жац- гыруын (регенерация), өсу жэне даму, иммундық эсерленісі, зат алмасуының барлық түрін, мінез-қүлыгы мен эмоциясын реттейді, акыры генотннтің (текгүрдің) фенотипке (бслгітүрі-с) алмасуын жүзегс асырады. Организмнің ұрпақ жаңгырту жәнс гормон түзу қасисті гипаталаус- гипофиз жэнс шсткі сөлініс бездерден түратын күрделі қүрама лардан түрады. 1. Гормондар әсерінің жүзеге асатын бірінші денгейі - агш іар мсн тіндер. Олардың жасушалары ерекше жетілуі нэтижесінде коптеген гормондар жиынтыгына арнайы қабылдагьинтары болады. Тінддс. Взара реттеу эрекетін простогландиндер ұйымдастырады. Бүлардың іс-эрекеті оАМФ (оралымды адевозинмонофосфат) арқылы іске қосылады Олардың түзілуі жыныстық қатынастан кейін көбейіп Отырады Тіндерде туатын сигналдык акпараттар орталык жүйке жүйесіне бсрілсді. Жыныстық омір болмаган жагдайда эйслдерде гормондар аракатынасы бүзылуы салдарынан көптеген нсйропсихикалык аурулар пайда болады. 2. Нейроэндокриндік реттелістің екінші деңгейі шетте орналаскан ішкі сөлініс бездері. Олар түзетін гормондар қанга сіңіп, кашықтықтан жоне үзак уакыт эсер оте алады. Сөйтіп гормондар эрт\флі аймактарда жекслснген ағзалардың биоритмін лайықтастырып, олардың арнайы іс-эрекетін үйлестіреді. Гормондар эсеріне ерекше сезімталдыгы білінетін агзаларды нысана- аезалар деп атайды. Мәселен, сүт безі мен жатыр жыныс гормондарына ете сезімтал келеді. Олар баска ағзлар мен тіндер елсмсйтін, жыныс гормондарынын (эстроген, прогестин, андроген) аз мөлшеріндс дс арнайы жауап береді. 3. Үшінші деңгей - гипофиз, онын багыттаушы гормондары аркылы шеткі эндокриндік бездердің кызметі реттеледі. 4. Төртінші деңгсй - гипотапамустын "аткарушы гормондар" (риэилинг) түзуші орталыктарынан тұрады. 5. Бесінші деңгей - гипоталамустьш нейрогормондарын қадағалайтын ОЖЖ-нің басқа жоғары құрылымдары. Гипофиз жүйесі Гипофиз организмнін жыныс саласын реттейтін фолликулстимуляциялаушы (ФСГ) жэне лютеиндеуші гормондарын (ЛГ) түзеді. Бұларды тұқымиагытта\шы (гонадотропты) гормондар (ТБГ) деп атайды. ТБГ жыныс бездеріндегі тек белгілі үрдістерді кадагалайды. Мәселен, 5 7 2 эйсл организмінде ФСГ аналык бездегі фоликуланың өсуін, дамуын және пісіп жетілуін, ал ЛГ оның жарылыс (овуляция) кезін жүзеге асырады. Гипофиздің тагы бір өнімі пролактин сары дене гормоны -прогестеронмен бірігіп. аналық бездс жаца фоликуланың дамуын тежейді. Аналык жасуша ұрыктанган жагдайда, бұлар оны жатырдың. кілегейлі қабыкшасына сніп, бекінуін жэне плацснтаның қалыптасуын қамтамасыз етеді. Сонымсн бірге ұрпак жаңгырту (репродукция) мүшелерін дайындауга, сүт безінің дамуына және сүт бөлу (лакгация) үрдістерін реттеуге де осы гормондар жауапты. Гркектердің организмінде ФСГ сперматогенезді, ал ЛГ андрогеннің биосинтсзін рсгтейді. Сондықтан ЛГ, басқаша, дэнекер жасушаларды дсмсуші гормон деп те аталады. Гипофиздіц түкымбағыттаушы өнімдері, гипотапамустың "босатушы гормондары" - либериндерден тэуелді келеді. Бүл нейрогормондар сөлініс нейрондарында түзіліп, жүйке талшыктарының бойымен төмен ағады (аксондық тасымал). Одан гипофиздін қақна капиллярының алғашқы ілмектерінде канға өтеді. Рилизинг гормондармен қаныққан қан гипофиздш алдынгы бөлігіне (аденогипофизге) жетеді. Сөйтіп гипофиздің сөлінісін қан аркылы гипоталамус жіті бакылап отырады. Гипоталамус жүйесі. казір гипоталамустын 10 рилизинг гормоны аныкталды. Олардың кейбіреуі гипофиздегі ішкі сөліністі демейді (либерин- босатушы), ал баскалары тежейді (статин-тұрактаушы). Гипофизде ФСГ жэне ЛГ сөлінісі фоллиберин мен люлиберин арқылы сәйкестеліп реттеледі. Гипоталамустан гипофиздің осы екі гормонын да белсендіретін зат бөлініп алынды, кейін ол синтезделіп алынып. клиникада тумайтын эйелдерді емдеу үшін колданылып жүр. Гипоталамустың сергулі (тонусты) және оралыиды (циклдік) орталыктары осы тұкымбағыттаушы гормондардың сөлінісін қамтамасыз етеді. Сергулі орталык ФСГ жэне ЛГ түзіліп бөлініп шығуын қадагалайды. Оралымды орталык жыныс бездерін бакылау жүйесіне овуляция кезеңінде кіріседі. Бұл орталык преоптикалык аймақта орналасқан. Мүнда люлибериннің мол мөлшері байқалады, ол жыныс оралымына жэне гонадотропиннін тэуліктік ыргагына сәйкес өзгеріп отырады. Сонымен бірге гипоталамустын оралымды орталығының құрамына супрахиазмалык жэне дога тэрізді ядролар кіреді. Гипоталамустын жыныс орталыктары тәуелсіз әрекеті болғанымен, орталык жүйке жүйесінін біраз қүрылымының бақылауында болады. Жыныстык әрекеттік жүйенің қызметіне лимбиянын құрамына кіретін бадамша тэрізді дене (амигдала) мен гипоками катысады. Біріншісі демеуші, еюншісі тежеуші эсерді камтамасыз етеді. Гипоталамустын жыныстык (сексуалдык) орталығына эпифиз зор гежеуші ықпал жасайды. Жыныстык орталыктарды ОЖЖ-нің адренергиялык жэне холинергиялык кұрылымдары. вегетативтік жүйке бөлімдері реттейді. Норадреналин ФСГ мен ЛГ сөлінісін дсмейді. доламин пролактин түзілуін тежейді. Жыныс эрекетін реттеуге лимбия жүйесімен катар ми қыртысы да катысады. Адамның элеуметтік жагдайы. психикасы жәнс эмоциялык эсерленісі жыныстык әрекеттік жүйенің кызметін бақылап отырады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|