Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Түсті сезу.
| 5 0 -8 0
рет ұлгаяды, ал 1 сағат ішінде бірнешс ондаган мың рет өседі. Мүнда көру пигменттерінің кайта құрылуы манызды орын алады. Таяқшаларда бөлінетін родопсинге Караганда сауытшалардагы йодопсин тезірек кайтадан түзілсді. Сондықтан алғашқы минуттағы қараңгылыкка бейімделу, сауытшалардагы үрдістен тәуелді келеді. Көздің сезімталдыгының орталык жүйкс жүйссініц эсерінс тәуслділігі болады. Ми баганының торлы күрылымы көру жүйссіндс жарық сэулесі эссрінсн пайда болатын ссрпіністерді жиілетеді. Жарык сезімталдығына дыбыс, иіс жэне дәм тітірксңдіргіштері эсер етуі мүмкін. Бүл көздің бейімделу үрдісінің шартты рефлскстік жолмен реттелетіндігін көрсетеді. Демек, олар ми қыртысының бақылау ықпальгна багынады. Торлы қабыктың бейімделуіне симпатикалық жүйке де әсерін тигізеді. Адамның мойын симпатикалык тораптарын (ганглий) бір жагынан сылып тастаганнан кейін (кейбір ауруларды хирургиялық емдеу ксзіндс) осы жақтагы көздің қараңгыга бейімделу жылдамдыгы төмендейді. Адреналин еккенде карама-қарсы нэтиже байкалады. Түсті сезу. Көзге түсетін жарық сәулесі спектрінің үзын голкынды шетінде кызыл түстің сәулесі (толкын үзындыгы 723-647 им), ал кысқатолқынды шетінде күлгін түсті сэулелер орналасады (толкын үзындыгы 424-397 нм). Спектрдің баска реңді түстсрі (қызгылт-сары, көгілдір, көк) жогарыда көрсетілген толқын ұзындықтарының аралық шамасына сәйкес келеді. Барлык спектрлік түстерді араластырғанда ак түс көрінеді. Екі қатар қосымша түстерді: мэселен, кызыл мен көкті, немесе сары мен көкті араластырып ак түсті шығаруга болады. Егер эркелкі жүлтан түратын түстерді араластырса, онда аралық түс шыгады. Ал спектрдің үш- қызыл, жасыл, көк (күлгін) түстерін эртүрлі аркатынаста араластыру нэтижесінде алуан реңді түстерді жасауга болады. Түсті сезу қүбылысын түсіндіру үшін үш құрамдас теория колданулады. Бұл теория бойынша, көздің торлы қабыгында эртүрлі үзындыктагы барық толкындары коздыратын сауытшылардың үш түрі болатындыгы аныкталды. 3 9 4 Түсті сезудіц үш құрамдас тетіктері туралы оз кезінде М. В. Ломоносов (1751) айтқан болатын. Бүл теорияны эрі қарай түпкілікті гүжырымдаган Т. Юнг жэне Г. Гельмгольц. Осы теория бойынша, сауытшаларда әркелкі жарык сезгіш заттар болады. Қазір бұл теорияны Ломоносов - Гельмгольц теориясы деп атайды. Сауытшаларда кызыл, баскаларында жасыл үшіншісіңде - күлгін түсті сезгіш заттар бар. Әрбір түс осы сезгіш болшектердің үшеуімен де, бірақ әртүрлі дэрежеде эрекетгеседі. Бұл қозулар көру нейрондарында жинақталады жоне ми қыртысына жетіп, алуан түсті түйсік туғызады. Э. Геринг ұсынған оппоненттік теория бойынша торлы қабықтагы сауытшаларда жорамалданган үш жарық, сезгіш заттар болады: ақ-қара, қызыл-жасыл және сары-көк. Жарық әсерінен осы заттардын ыдырауы ақ, Кызыл немесе сары түстерді түйсіндіреді. Басқа жарық сэулелері осы жорамалданган заттарды түзеді, соның салдарынан қара, жасыл жэне көк түстерді сезу туады. Элекгрофизиологиялық зерттеулер бойынша, түсті сезудсгі ең орынды дэлелденген үш компонентті теория болып шықты. Сәуле толкынынын кез келген үзындыгына эссрленетін көптеген тораптык нейрондар анықталған. Торлы кабықтың мүндай бөлімдерін доминаторлар (үстемшілер) деп атайды. Ал басқа түрлендіргіштерде толқын ұзындыгы белгілі сэулелер түскенде ғана серпіністер пайда болган. Жарықтың эртүрлі толқын үзындығын (400 ден 600 нм-ға дейін) жоғары жағдайда қабылдап әсерлесетін 7 түрлендіргіш табылган. Р. Граниттің айтуы бойьшша түсті гүйсінудің үш компоненті түрлсндіргіштердің спектрдегі сезгіштік иректерін орта шамаға жинақтау нәтижесінде пайда болады. Олар спектрдің негізгі үш бөліміне: көк- күлгін, жасыл жоне қызгылт-сары түстерге сәйкес топтастырылады. Түсті сезудің үш құрамдас теориясы біраз психофизиологиялык өзгерістерді, мысалы, дәйекті түсті бейнелерді жэне кейбір түсті қабылдаудағы ауытқуларының деректерш түсіндіреді. Соңғы жылдары торлы қабык пен көру орталығындагы коптеген оппоненттік деп аталатын нейрондар зерггелген. Олардың басқа нейрондарға қарагандагы айырмашылыгы, спектрдің кейбір бөлімінің сәулесі көзге эсер еткенде қозу толқыны туады, ал спектрдіц баска бөлімінде - тежелу болады. Бұл нсйрондар түс туралы ақпаратты ең тиімді жүйке серпінісіне аударуга қатынасады ден есептейді. Осы мәліметтердің Э. Геринг түжырымдаган үрдістермен көптеген ұксастығы бар, алайда оларды қабылдағыштардан талдағыштың нейрондык қабаттарына ауыстырады. Сөйтіп, түсті сезудің екі теориясының арасындагы қарама-қарсылык толығымен жойылады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|