Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
| Жылжымалы
(динамикалық) жүйе деп өз күйін отпелі үрдістер арқылы өзгертетін жүйелерді атайды. Жүйе жағдайының дойекті озгсрістерінің жиынтығы - өтпслі үрдіс. Жылжымалы жүйелер 3 рсжимде болады: 1) тсңдесулі режим - өзгерістердің жоктығымен сипатталады; 2) тсрбелісі режим - жүйе белгілі бір мерзімде өзінің күйін кайталап отырады; 3) өтпелі режим - жүйенің баска режимге көшуімен сипатталады. Осы режимдері меңгеру ісі кері байланыс аркылы аткарылады. Ол автоматтық реттелу теориясының негізін калайды. Жүйелерде реттеудің мақсатына, тәсіліне байланысты оңташы (оптималды) жэне тотенше (экстрималды) меңгеру үйымдастырылады. Автоматтық меңгеру жүйесі мынадай: 1) өтеміс; 2) қадағалау (бағдарлы реттеу); 3)өздігінсн реттелу режиміндерінде істейді. Бұл режимдер барлы жанды жэне дасанды кибернетикалык жүйелерде кездеседі. Автоматтык реттеу жүйесінің түракты жэне түрақсыз көсеткіштері болады. Тұраксыздык реттелуші мүмкін. Автоматтык реттеудің түрақтылығы гомеостаз үгымымен тыГыз байланысты. Мүндай түрактылык тірі организмніц оз күйін сыртқы ортаның жағдайларымен теңестіруі, ягни бейімделісі арқылы сакталады. Бейімделіс - жүйенің өздігінен реттелуінің бір нұскасы. Өздігінен реттелу, өздігінен икемделу - тірі организмнің, ондағы бөлшектердің қауымдалыстың, биценоздың түбегейлі касиеті. Өздігінен реттелуді тәсілнесе сэйкес - ауытқулық, үйлеспеулік; мақсатына карай - тиімді, төтенше; деңгейінс байланысты - жогары, орташа, томен; сапасы жөнінде - гұракты, тұрақсыз деп жіктейді. Қалыпты жағдайда оргнизмнің тіршіліктік жүйелерінің өзара байланысы эралуан әсерлерге барабар жауапты камтамасыз етеді. Сондыктан эрбір тіршіліктік жүйе (станционарлык) жэне өтпелі жагдайда болады. Станционарлық жагдай белгілі бір мөлшердің айналасындабайкалатын тербелісті көрсеткіштерден түрады. Әрбір тіршілік көрсеткіш эртүрлі сипатталады. Мәселен, физиология мен клиникада кан айналысы жүйесінің жагдайы тамыр соғуының орталык көрсеткішімен анықталады. Отпелі жагдайлар - тіршіліктік жүйенің жаңа түракты режимге ауыскан сэті. Өтпелі үрдістердің жүзеге асуына барлык реттеуші жүйелер катыссады. Өтпелі үрдіс - организмнің сыргқы эсерге беретін жауабы. Сонымен бірге тұракты режим өзі бірнеше өтпелі жагдайлардан тұрады. Сол сияқты өтпелі режим ол да тұрақты кездерден қүралады. Өтпелі үрдістср жеке тіршіліктік жүйелерді үнемі теңдестіріп, организмді бірлескен жүйе рстінде жөнге 35 салады. Әргүрлі физиологиялык жүйслердің жеке көрсеткіштерінің өзара математикалык тәуелділігі өтпелі эрекеттер деп аталады. Алайда бұләрекеттер тұрақты жэне өтпелі режимдерде эртүрлі болады. Менгеру зерттеу эдістсрі. 1 .Физиологиялык, сынамашр - жүйенің рсттелу сапасын тексеру үшін, мөлшерленген ауыткулар шыгару әдісін қолданады. Медицина саласында олар эрекеттік сынамашр деп аталады. 2. Өздігінен реттеліс тетіктерін көптеген кибернетикалық әдістермен зерттейді. Олардың ішінде кенінен таарғаны әртүрлі моделдер (сүлбі) жасау эдісі. Моделдсу эдісі - күрделі нәрселердің, жүйелердің қызметін, әрекеттік қүбылыстарды зерттеуге пайдаланылады. Медицина оның екі түрін колданады: заттардың, құбылыстардың, әрекеттердің физикалык үқсастарын (аналог - тақылет) жасау жэне математикалық жүйелеп (пішіндеп) баяндау. Физиологиялык орекеттерді моделдеу жинайтын ақпаратты тиянақтау (нығыздау), жүйе іс-әрекетінің кейбір жақтарын жсте анықтау үшін жасалады. Сонымен бірге гіршіліктік эрекеттерді меңгерудің тиімді режимдерін үсыну, олардың өзара әсерлерінің сандык көрсеткіштерін табу үшін қолданылады. Кибернитикалык жүйелер эрекетінің негізгі жэне жалпы қағидалары физиологиялык кейбір үрдістердің ұқсас үлгісін жасауга мүмкіндік береді. Мысалы, шартты рефлексттердің қозу механизмі, нейрондардың моделдсрі жасалды. Жүрек ыргағын зерттеу нәтижесінде электростимулятор іске косылып, көптеген науқастар жазылып еңбекке қайтарыДды. Қатерлі жүрек ауруларына операция жасау үшін жасанды аппараттар жиі колданылды. Осы іспетті гемодиализ немесежасанды бүйрек кеңінен тарады. Моделдеуді тэжірибе жүргізуге, клиникада, гигиеналык зерттеулерде жиі пайдаланады. Соныц ініінде жасанды ағзалар істеу кеңінен таралып отыр. Әрбір модель заттар мен құбылыстардың түп нұсқасының көптеген жақтарын көрсете алмайды. Сондықтан сүлбі мен нысанның ұксастыгының бірнеше белгілерін ажыратады. Олардың қүрылымдық, заттық (субстрат), қуаттык, акпараттық, жүйелік жэне бірлестік көрсеткіштерінің ұқсастықтары болуға тиіс. Негізгі сүлбі жасау аналогтық (ұксастыру), механикалық, гидронимакилық, пневматикалық, оптикалык, химиялык, электрлік электрондық болып бірнеше түрге болінеді. Моделдердің түрлерін жасау аналогтық (ұқсастыру), механикалық, гидродинамикалык, пневматикалық, оптикалық, химиялық, электрлік (импеданс, ЭКГ, ЭЭГ, ЭМГ, реограф т. б.), математикалык (алгоритмдер, статистика т. б.) жэне электрондық (ЭЕМ) болып жіктеледі. Осы тэсілдер арқылы қазір физиологиялык әрекеттердің көбісінің математикалык іс- жобалары жасалды. Олардың ішінде вегатативтік әрекеттердің, қимыл-тірек, талдағыштар жүйесі, нейронның, мидың жүмысы (нейрокибернетика) және т. б. ұқасастырылыстар (идентификация) бар. Мәселен, жүрск жүмысын реттейтін электрондык демеуші ( стимулятор) қолданғалы коп уакыт болды. Қанайналымы жүйесінің аймақтық жэне жүйелік (макро-, микроциркуляция), каротид синусы моделдері жасалды. Тынысалу жүйесінің ауа алмастыру эрекеттері, оны реттеуші тынысалу орталықтарының сүлбілері құралды. Жасанды тыныс аппараты клиникада кенінен пайдаланылуда. Қанның тасымал әрекеті, жасуша гемостаты, плазмостат, иммуногемосттар іске қосылады. Асқорыту жүйесінің сөлініс қызметін, фсрменттік ыдырау, олардың реттелу үлгісі жасалды. Жылу, қуат, зат алмасу үрдістерінің, олардың нейрогуморалдық реттелу моделдері бар. 3. Нейрокибернетика - физиологияның ми қызметі моделдерін жасайтын ең күрделі саласы. Нейрокибернетика - адам мен жануарлар жүйке жүйесінде ақпарат қабылдау, сақтау жэне өндеу үрдістері туралы гылым. Орталық жүйке жүйесі қызметін тексеретін нейрофозология кибернетиканың бастамасы болды. Өйткені кибернетиканың ірге тасын қалаушы Н. Винер мсн А. Розенблюм нейрофизиологиялык тәжірибелердің нэтижесіне кибернетикалық кағидаларды ашты. Қазіргі кезде невропотология, психиатрия, нейрофизиология, психиология ғылымдарында кибернетикалык амал кеңінен қолданыс тауып отыр. Өйткені, мидың нейрон, шартты рефлекстер, зерде, ойлау, мінез-кұлық сиякты эрекеттік жүйелерінің моделдері жасалды. Қазір «жасанды парасат» жасап шыгару амалдары да нәтижелі шешілуде. Бүгін нейрокибернетикалық каркынды дамуына байланысты есептегіш машиналардың жаңа, өте күрделі түрлері даярланды. Бұл техникалық гылымның саласы биониканы жедел дамытты. 4. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|