Жүрек кызметінің гуморалдық реттелуі

Гормондар,  иондар,  медиаторлар  жэне  т.б.  химиялык  заттар  каннан 

миоциттерге  отіп,  жүрек  қызметіне  тікелей  эсер  етеді.  Химиялық  заттарды 

денсден  бөліп  алынған  жүректің  коректік  ерітіндісіне  косып,  кардиограмма 

жасау  арқылы  олардың  әссрін  білуге  болады.  Кальций  мен  адреналин  әсері 

симпатикалык  жүйке  эсеріне  үқсайды:  жүрек  соғуын  жиілетіп  (хронотропты 

эсер),  күшін  (и но фонты  эсер),  тонусын  өсіреді  (топотропты  эсер),  козу  мен 

қозу өткізу қасиетгерін де көтереді (батмо - дромофопты эсер).

Хлорлы  калий,  гистамин,  ацстилхолин  кезеген  жүйке  сиякты,  жүректің 

барлық  қасиеттерін  төмендетеді:  жүрек  әлсіреп,  согуы  сирейді,  қозу  кабілеті 

төмендеп,  қозу  өткізу  қарқыны  баяулайды,  кейде  бүл  заттардың  эсерінен 

диастола  кезінде  токтап  қалады.  Әсері  кезеген  жүйке  эсеріне  ұқсас  заттар 

Гуморалдық  заттар  жүрекке  орталыктағы  кезеген  жүйке  тонусын 

өзгертуі  арқылы  эсер етуі  мүмкін.  Бұл эсер олардың жүрекке тікелей тигізетін 

эсеріне  карама-қарсы  болады.  КС1,  ацетилхолин  кезеген  жүйке  нейрондары 

тонусын  элсірстіп,  симпатикалык  жүйкс  тонусын  күшейтеді,  сөйтіп,  жүрек 

кызмстін  жаксартады,  ал  адреналин,  хлорлы  кальций  кезеген  жүйке 

орталығын  қоздырып, жүректің қызметін  бәсеңдетеді, эрі элсіретеді.

Организмде  сан  қилы  әрекеттердің  жүйкелік  жэне  гуморалдық  реттелуі 

бір-бірімсн  тьіғыз  байланысты  үрдістер.  Мүнда жүйке  жүйесінің  қатЪісуымен 

рсттелу  жетекші  роль  атқарады,  ал  кан  арқылы  реттелу  оның  әсерін  тінге 

откізетін тәуелді  үрдіс.  Оны  мынадан  байқауга болады.

1. 

Мэселен,  қандағы  адреналин  деңгейі  жүйке  жүйесінің  бүйрекүсті  безге 

тигізетін эсеріне байланысты;  2.  Белгілі бір жүйке нақты тінге ықпал ету үшін 

алдымсн  өзініц  үшынан  химиялык  зат  бөліп  шыгарады  да,  сол  арқылы  эсер 

етеді.  Жүйкенің  тінге  химиялык  заттар  аркылы  эсер  ететінін  тұңгыш  1892  ж. 

қазан  университетінің  профессоры  А.Ф.  Самойлов  болжаған.  Бұл  пікірді  ]921 

жылы  Авсфия  физиологі  Отто  Леви  тэжірибе  жүзінде  дәлелдеді.  Екі 

көлбақаның  жүректері  денеден  бөлініп  алынады,  бірақ  біреуінің  кезеген 

жүйкссі  эдеттегідей  бүтін  күйінде  сакталады.  Екі  жүрек  қос  ашалы  шыны 

түтікшемен  ілініп  бекігіледі  де  қан  немесе  корекгік  ерітіндіге  толтырылады. 

Сонымен  екі  жүрек  бір  ыдыстан  қоректенеді.  Олардың  эрбіреуінің  жиырылу 

жүмысы  белгілі  тәртіппен  жазылып  альшады.  Сакталып  калган  кезеген 

жүйкені  тітіркендіріп  кардиофаммаға  жазьш,  оның  кызметінің  сиреп 

элсірсгенін  көруге  болады.  Біраздан  кейін  екінші  жүректің  (жүйкесі 

сақталмаған)  кардиофаммасы  да  осылайша  өзгере  бастайды.  Ал  кезеген 

жүйкені  үзақ  уакыт  тітіркендірсе,  алдымен  бірінші,  соңынан  екіншісі 

диастола  кезінде  тоқтап  калады.  Екінші  жүректің  кейінірек  тоқтау  себебі, 

бірінші  жүрек  жүйкесінің  ұшынан  бөлініп  шыққан  химиялык  зат  шыны 

түтіктегі  ерітіңдіге,  одан  екінші  жүрекке  өтіп  эсер  етуі  үшін  біраз  уақыт

231

керек.  Бүл  затты  алғашқы  кезде  вагусштоф  деп  атаған.  Кейін,  химиялык 

күрылысы  аныкталган  соң,  оның  ацетилхолин  скені  белгілі  болды.  Кезеген 

жүйке 

орнына 

жүректің 

постганглийлік 

симпагикалық 

жүйкесін 

тітіркендірсе,  оның  үшынан 

норадреналин 

бөлінетіні, 

қос  жүректің 

жиырылуы күшейетіні анықталды.

Жүйке эсерін тінге жеткізетін химиялық зат медиатор ден аталды.

Самойлов  пен  О.  Леви  еңбектері  медиаторлар  туралы  ілім  қалыпгасуына 

түрткі  болды.  Бұл  ілім  адам  денесіндеіі  әрекеттерді  резтейтін  біртүтас 

нейрогуморалдық  механизм  бар  екені  туралы  пікір  тутызады.  Бүл  пікірдің 

дүрыс  скеніне  гуморалдық  заттардың  жүйке  орталыктарына  тікслей  эсері  дс 

косымша дэлел болады.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: