Адам физиологиясы

АДАМ ФЮИОЛОГИЯСЫ

4. 

Жогарыда 

айтылғандай, 

эрбір 

бейімделіс, 

әсіресе 

төтенше 

жағдайларда,  зор  энергия  шыгынымен  тіршіліктіц  маңызды  жүйелерін 

реттеуші  тетіктердің  күш  салуын  талап  етеді.  Бұл  бейімделістің  алғашқы 

сәттерінде өтеміс тетігінің белсеңдірілуі  арқылы жүзеге асырылады.

Жалпы  өтеміс  қасиеті  ортаныц  төтенше  түрткілсрінен  туатын  алгашқы 

рефлекстік  эсерленіс.  Ол  организмдегі  эрексттік  өзгсрістсрді  жоюга  немесе 

азайтуға бағытталады. Бұл тетіктер биологиялык маңызы бойынша, организмнін 

қосалкы  амалдарының  негізгі  бөлімі  болп  саналады.  Олар  өте  жылжымалы, 

организмнің  анагган  шыгу  жагдайларын  қамтамасыз  ететін,  жедел  пайда 

болатын  физиологиялық  амалдар.  Сондыктан  бұл  тиімді  өтеміс  тетіктер 

организм  барабар  смес  жағдайларга  тап  болғанда,  ұзақ  уақыт  гомеостазды 

қажстті деңгсйде, ягни бсйімделістің тиянақты кезі шыққаніпа, үстап түрады.

5.  Организмнің бейімделіс тетіктері  ішінде эндокриндік жүйенің  моні  өте 

зор.  Мұны  түңгыш  анықтаған  галым  Г.  Селье  (1935).  Оның  айтуынша, 

бсйімдслістіц  нсгізін  гипаталамус-гипофиз  жэне  адренокортикалык  жүйенің 

белсенділігі  құрайды.  Мүны  организмнің  стресс  жағдайларында  байқауға 

болады.

Стрестің  тетіктері.  Стресс  -  ортаның  күші  мен  касиеті  эртүрлі 

түрткілсрінс  жауап  ретіндс  туатын  организмнің  бейарнамалы  әссрленісінің 

жиынтыгы.  Бүл  биологиялық  мэні  -  ортаның  жаңаша  жағдайларына 

икемдеуші  іс-әрскетін  көтеру.  Икемделу  әссрленістері  негүрлым  жоғары 

болса,  соғұрлым  организм  қоршаған  ортаның  төтенше  жағдайларына  төзімді 

келеді  жэнс тез бейімделеді.

Стресс  бір  жагынан  организмнің  қорганыс  жүйелерін  шындау, 

жаттықтыру.  Стресс  негізінен  психофизиологияіық  әсерленіс.  Ол  физикалық 

жэне  эмоциялық  (психогеңдік)  болын  болінеді.  Стрестің  түрлері  эустресс 

жэне  дистресс.  Эустресс  —  жақсы  стресс,  организмнің  қорғаныс  жүйесі 

ешқандай  шыгынсыз  аткарылады  (шабыт,  көтсріңкі  көңіл,  нұрлану). 

Дистресс - артык күш, закымдаушы эсерден организмнщ зиян шегуі.

Стрсссорлар:  1)  қоршаған  ортаның  зиянды  әсерлері  (ластану,  сэулеленіс, 

ыстық-суык  іспетті  жағымсыз  микроклимат);  2)  әртүрлі  физиологиялык 

үрдістердің  бүзылуы;  3)  ақпаратты  тез  өңдеу  үшін  уакыттың  талшылығы;

4)  кодік  себептер;  5)  тіршілікке  қауіп;  6)  окшаулау;  7)қудалау;  8)  мақсатсыз 

өмір; 9) жагдайды багалай алмау;  10) депривация тітіркеністің - жоқтыгы.

Г.  Селье  организмнің  төзімділік  қасиетінде  жетекші  мэні  бар  негізгі 

жүнелік  эсерленіс  тек  аденогипофиз  бен  бүйрекусті  безінің  гормондарының 

белсенділігі  деп  санады.  Алайда,  ол  стресс  кезінде  гормондардың  мэнін 

ерекше  дэрептегенімен,  кейінгі  сңбектерінде,  бейімделіске  басқа  тетіктердің 

қатысатындығын  теріске  шығарған  жоқ.  Расында,  тітіркендірістің  әсері 

вегегатативтік жүйке арқылы  әркелкі тіндерге оның ішінде бүйрекүсті  безінің 

боз  қабатына  жететіндігі  дәлелденді.  Сөйгіп  соңғыларда  адреналин  мен 

норадреналинді  жұмылдыратандығы  анықталды.  Ал,  басқа.  жүйке  жолдары 

гипофиздің  сырткы  бөлігінде  вазопрссинді  белсендіріп.  кантамырлары 

жүйкесі  мен бүйрекке ықпал жасайды.

5 3 7

Сонымен  катар  стрессордың  эсерінен  гипофиздің  алдыңғы  бөлігінде 

кортикотропиямен  бірге  соматотропин  жэне  гонадотропин  гормондарының 

түзілуі  жеделдейді.  қазіргі  кезде бұл  кұбылыстар  гипоталамустың «атқарушы 

(рилизинг) 

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: