31
Халықсыз біздің
Антейлігіміз
қауыпты.
...Жұртына тастап кетпесе болды көшкенде,
Берендері үшін қорғасын құйған қалыпты.
Көне мифологиядан күштілік, қажырлылықтың бейнесі болып саналатын
есім арқылы ақын жалпы қаламгерлердің ел,
халық алдындағы парызын,
жауапкершілігінің ауырлығын өте ауқымды әрі жинақы көрсеткен.
Сөз тіркесі деңгейіндегі
цитацияның мысалы ретінде Ғ. Жайлыбайдың
шумақтарын қарастыруға болады:
Жалына жүйрік жырдың жармасқалы,
Жанымның жарқ-жұрқ етіп алдаспаны.
«Туғанда дүние есігін ашқан өлең»,
Мен саған жетіп едім жалғасқалы.
Мыңменен жалғыз алысқан Абай,
Шыңғыстан шыңға беттедің.
Артылып туған данышпан Абай
Тектіден туған текті едің.
Ғ. Жайлыбайдың алғашқы шумағында
Абайдың өз жолдары эпитет
ретінде алынып, ұлы ақынның өзін сипаттауға қолданылса, екіншісінде
континуумы трансформацияланған Абай сөйлемі сөз тіркесіне айналдырылып,
қаратпа сөз ретінде жұмсалған.
Сөйлем деңгейіндегі
цитация М. Мақатаев пен Ғ. Ештанаевтың мына
жолдарынан байқалады:
Жақтасаң да өзің біл, даттасаң да,
Соттасаң да еркің бар, ақтасаң да.
Мен де жұмбақ адаммын, оны да ойла,
Мыңмен жалғыз алысып жатпасам да
!
Жал-құйрығын қыл қанат қыран кескен,
Күлдір-күлдір кісінеп күрең бесті.
Мен де келем тау іші түнделетіп,
Қобыз-көңіл қозғайды бір әнді ескі.
Алғашқы мысалда М. Мақатаев өз өлеңінде Абайдан алынған сөз тіркесі
мен сөйлем бар екенін
да, де
демеулік шылаулары мен бұйрық райдағы етістік,
үнемі өтіп жататын үдерісті көрсететін қалып етістігін болымсыз түрдегі
шартты райға қою арқылы байқатады. Сәкеннің бір сөйлемін цитатаға алған Ғ.
Ештанаевтың өлеңінің семантикасы претекспен бір бағытта екенін
де
демеулігі
нақтылап тұр.
Байқап отырғанымыздай, осы мысалдардың
барлығында мәтін ішіндегі
мәтін бар, яғни бір мәтінге екінші бір мәтін цитата сияқты енгізілген. Осы
құбылыс қазіргі филология ғылымында цитация немесе цитата сөз терминімен
аталады. Ал бұның өзі интертекстуалдылықтың маркері болғандықтан, тіл
білімінің нысаны болуы еш талас тудырмаса керек.
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У
32
Бұл мысалдардың бәрінде де цитата ашық түрде берілген,
сондықтан
бұлардың танылуы оңай. Көркем мәтіндегі мұндай келтірінді құрылымдар
ашық цитация деп аталады. Ал кейде цитата мүлде өзгеріп кеткендіктен
танылмайды, бұл жасырын түрдегі цитация деп есептеледі:
Хадисті оқып, сиынып, ұйықтадым,
Зекет бердім, қажеттің қиып бәрін.
Маған тілек айтылса, қырсыққандай
Достарыңызбен бөлісу: 
