Адамзат тарихы дамуыныѕ еѕ алєашќы кезеѕі
жүктеу/скачать 122 Kb.
|
Қазақстан тарих 6 сынып ҰБТ
| Көшпелі мал шаруашылығы.
Табиғаттың дайын өнімін пайдаланған аңшы-терімшілерден көшпелілердің айырмашылығы Өнім өндірді. Малды қыста жаюға байланысты қалыптасқан жайылым Тебінді. Жылқыны қолға үйретуге байланысты ойлап табылған жаңалық. Үзеңгімен ауыздықты ойлап табу. Көшпелілердің жазда мал жаю орындары Жайлау. Көшпелердің жылы қоралары бар тұрақтары Қыстау. Біздің заманымызға жеткен ежелгі мерекенің бірі Наурыз мейрамы. Таза көшпелі тұрмыс қалыптасқан аймақтар Батыс және Орталық Қазақстан. Жартылай көшпелі мал шаруашылығы дамыған аймақтар Алтай, Жетісу таулы аймақтарында. Темір дәуірінде отырықшылық шарушылық дамыған өңірлер Сырдария, Шу, Келес өзендері аңғарлары. Киіз үй қабырғасы атауы Кереге. Көшпелілердің баспаналарында пеш орналасқан аумақ Ортасында Көпелілер баспаналарындағы киелі санаған орын Ошақ маңы. Киіз үйдің ағаш қаңқасын құрайтын бөлік 3-бөлік. Сақтар туралы мәлімет беретін жазба мәтіндері сақталған елдер Грек, парсы авторларының шығармалары. Қазақстан жеріндегі сақ тайпалары туралы жазған Парсылар. Сақтар туралы дерек қалдырған грек авторы Герадот Парсы жазбаларындағы «сақ» сөзінің мағынасы Құдіретті еркектер. Иран жазбаларындағы «сақ» сөзінің мағынасы Жүйрік атты турлар. Ежелгі грек авторларының сақтарды атауы Азиялық скифтер. Ежелгі грек авторы Герадоттың сақтарды атауы Массагет. Грек деректеріндегі көшпелілердің тағы да бір атауы Дайлар. Сақтар туралы «дұшпанға-қатал, досқа адал» деп баяндайтын грек авторлары. Сақ әйелдері туралы «ержүрек келеді, соғыс қауіпті төнгенде ерлеріне көмектеседі» деп баяндайтын грек авторы Ктесий. Парсы жазбаларында Жетісу, Сырдарияның орта ағысында тұрған сақтар Сақ-тиграхауда. Парсы жазбаларындағы теңіздің арғы жағындағы сақтар Сақ-парадарайа. Сақ-парадарайаларының оңтүстігінде қоныстанған сақтар атауы Сақ-хаумаваргалар. Тиграхауда сақтарының қоныстанған аумағы Оңтүстік Қазақстан. Дай, аргиппей, исседон сақтарының қоныстанған өңірлері Орал тауының оңтүстігі. Мүлік теңсіздігі түпкілікті орнаған дәуір Темір. Әскери-демократияның пайда бола бастаған кезі Темір дәуірі. Сақ қоғамындағы тайпалар мен рулар арасындағы даулы мәселерді шешуі Тайпа көсемі. Сақ қоғамындағы адамдар тобы – жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер Сақ жауынгерлерінің ежелгі үнді-иран тіліндегі атауы – «Арбада тұрғандар» Сақ қоғамындағы абыздардың танымал белгісі – тостаған мен ерекше бас киімі Сақ қоғамындағы «сегізаяқтылар» деп аталғандар – малшылар мен егіншілер Сақ жауынгерлерінің киім түсі – қызыл Сақ қоғамындағы абыздардың, малшылар мен егіншілердің киім түсі – сары, көк Бізге жазба деректерден белгілі сақ патшасы – Томирис Сақтарды «Әлемдегі ең әділ, ең шыншыл халық» деп есептегендер – гректер Сақтар туралы олар «Садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген» деп жазған – Страбон Сақтар туралы «киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас» деп жазған – Герадот Герадот жазбаларындағы сақтардың қыс кезіндегі мекені – Ағаш үйлер Сақтардың негізгі шаруашылығы – мал шаруашылығы Сақтар өмірінде аз өсірлетін мал түрі – ірі қара Қызылорда облысы жеріндегі б.з.б. IV- б.з.-дың XIII ғасырларына жататын ежелгі қалашық – Шырық-Рабат Ертедегі темірді өндірудің қарапайым тәсілі – Пеш көрікпен Сақтар туралы «Құдай деп олар күнді есептейді және оған жылқыны құрбандықққа шалады» деп жазған – Страбон Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскерлерінің басып кірген уақыты – б.з.б. 530ж. Томирис туралы «Әйел болса да қорыққан» деп жазған – Рим тарихшысы Помпей Трог Сақ жерінде Кирдің өлтірілгенін жазған – Герадот Дарий бастаған парсы әскерелері жорығының мерзімі – б.з.б. 519ж. Сақ малшысы «Шырақ» туралы суреттейтін герк тарихшысы – Полиэн Сақ патшайымы Томиристің өмір сүрген мерзімі – б.з.б. 570-520жж. Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған – Томирис Сақтардың парсы әскері құрамында Марафон шайқасына қатысқан уақыты – б.з.б. 490ж. Б.з.б. IV ғасырда сақ жеріне қауіп төндірген – Македонский Грек-македон басқыншыларына қарсы күресті басқарған – сақ жауынгері Спита А.Македонскийдің Сырдариядан өтіп сақтарға қалай щабуыл жасағаны туралы жазған – Арриан Сақтардың А.Македонскийға қарсы ерлік күресі туралы жазған – Арриан Томирис пен Кир шайқасы туралы жазған – Рим тарихшысы Помпей Торг Қызылордадан 300 шақырым жерде орналасқан сақ қаласының орны – Шірік-Рабат Шірік-Рабат қаласының күзет мұнаралары бар орталығы – Цитадел Қыш күйдіретін пеш, қол диірмен тастары, тары қалдықтары табылған сақ қаласы – Бәбіш-Молда Б.з.б. VII ғасырдан бастап далалы аймақтарда пайда болған өнер – аңдық стиль Сақтарға Ираннан «Өмір ағашы» дейтін аңдық стильдегі бейне – арыстан бейнесі Аңдық стиль пайда болған ғасыр – б.з.б. VIIғ. Іле өзенінің оң жағалауындағы сақ қорымы – Бесшатыр Бесшатыр қорымындағы обалар жиынтығы – 71 оба Бесшатыр обасының мерзімі – б.з.б. V-IV ғғ. Алматының шығысындағы белгілі сақ обасы – Есік обасы Есік обасынан табылған бұйымдар саны – 4мыңнан астам Есік обасынан табылған 26 таңбадан тұратын жазуы бар зат – күміс табақша Антропололтардың анықтауынша Есік обасындағы жерленген адамның жас шамасы – 17-18 «Аң стилі» дәстүрімен сақтар жорықтар кезінде танысқан ел – алдынғы Азия мен Иран Сақтардың бөренелерді бір-біріне тығыз орналастырп жасаған табыты – Соркофаг Сақтар обасындағы сағанаға жер астымен келетін арнайы жол – Дромос Сақ дәуірінің негізгі кездесетін археологиялық ескеткіштері – обалар Жетісудағы сақтар обаларының түрі 3-ке бөлінеді Үйсін мәдениеті деп аталатын ескерткіштердің негізгі шоғырланған өңірі – Жетісу Жетісу өңіріндегі үйсін мәдениетінің хронологиялық шеңбері – б.з.д. III ғ.-б.з. IV ғ. Үйсін тайпаларының мекендеген жері – Жетісу Үйсін атауының қытай жазбаларында кездесе бастауы – б.з.б. II ғ. Үйсіндер туралы «ат жақты, аққұбаша, сары шашты» деп жазған – Қытай жазбалары Үйсіндер астанасы ретінде аталатын қала – Қызыл аңғар Үйсіндердің щығу тегі туралы мәлімет қалдырған тарихшы – Сыма-Цянь Үйсіндер қарым-қатынас жасаған ел – Қытай Үйсіндердің солтүстік-батыстағы көршісі – Қаңлы Жазба деректердегі үйсін халқының саны – 630мың Үйсіндер басшысының атауы – Гуньмо Үйсін гуньмосына бағынған тайпа көсемдері атауы – Бек Үйсін қоғамындағы қатардағы адамдардың мөрлері балшықтан жасалды Үйсін қоғамында дәулетті адамдардың киімі көбінесе тігілді – жібектен Үйсіндерде мүлік теңсіздігі болғандығын дәлелдейтін – жерлеу орындары Жазба деректердегі үйсін гуньмосының қытай ханшайыма үйлену уақыты – б.з.б. 107ж. Үйсіндерде егіншіліктің болғандығын дәлелдейтін дерек кездескен қоныс – Ақтас қыстауы Үйсіндердің тұрақты үйлері орналасқан жер – тау бөктерлерінде Үйсіндерде әулеттің зираты орналасқан жер – қонысқа жақын жерлерде Үйсіндердің сұйық тағамға арналған негізгі ыдыстары былғарыдан жасалды Үйсіндерде жақсы дамыған кәсіп – тері өңдеу Үйсіндерде саз балшықтан ыдыс жасаумен айналысқан - әйелдер Үйсіндердің зергерлік бұйымдары табылған қорым – Ақтас Үйсіндерде жерленген адамның басы қаратылған тұс – батысқа Ертедегі үйсіндердің құрбандықтары арналды – Жаратушы күшке Үйсіндердің қыш заттары мен ыдыстарындағы салынған сурет – Күннің суреті. Қаңлы мемлекетінің өмір сүру хронологиялық шеңбері б.з.б III-II ғ. б.з V ғасыр. Қаңлылар туралы “Вэсаканың ер жүрек ұлдары... Канха қамалының алдында құрбандық берді” деп жазылған кітап. “Авеста” Қаңлылардың өмірі мен тұрмысын сипаттап жазған тарихшы. Цыма Цянь Қаңлылар туралы негізгі дерек көздері. Қытай деректері Қаңлы мемлекетінің пайда болған уақыты, шекарасы туралы айтылатын маңызды тарихи дерек. “Цянь хоньшу” Қаңлылардың археологиялық мәдениеттері. Қауыншы, Жетіасар Б.з.б 46-36 жылдары қаңлылардың Қытайға қарсы көмек көрсеткен елі. Ғұндар Қытай деректері бойынша ежелгі қаңлылар саны. 600 мың Ежелгі қаңлылардың негізгі атамекені. Сырдың орта ағысы Қаңлылардың солтүстігіндегі көршілері Қаңлы мемлекетінің оңтүстігіндегі көршісі. Үйсін Қаңлылардың экономикалық мәдени, саяси байланыс жасаған елдері Қытай, Қушан Қаңлы билеушісінің титулы. Хан Қаңлы елінің астанасы. Битянь Қаңлы елі ішінде бөлінген иелік саны. 5 Қаңлы елі ішінде әр иелікті басқарғандар. Кіші хандар Қаңлылардың Қауыншы мәдениетінің таралу аймағы. Ташкент төңірегі Қаңлылардың Отырар-Қаратау мәдениетінің таралу аймағы. Қуандария, Жаңадария анғарлары Арыстың сол жағалауындағы қаңлы қаласының орны. Көк-Мардан Қаңлылардың Пұшық-Мардан қаласы мыңындағы зерттелген қоныс. Көктобе Шыршық өзенінің оң жағындағы қаңлы қаласы. Зах Қаңлылардың дәнді және бау-бақша дақылдары өсірілген аймақ.. Сырдария аңғары Қаңлылардың шаруашылықтың қосымша түрі. Аң аулау Қаңлылардың металл өңдірісінің орталығы болған аймақ. Шаш-Илах Қаңлыларда металл өңдеудің ірі орталығы болған ежелгі қала. Құлата Шыршық өзенінің оң жақ жағалауындағы Зах каналы, бұл... қаңлылардікі Қаңлылар жерінен табылған теңгелер саны. 1300-дей Қытай теңгелері табылған Отырар алқабындағы қаңлы қорымы. Мардан Қаңлылардың Мардан қорымынан табылған теңгелер. Қытайдікі Қаңлылардың 16 гектар жерді алып жатқан қала жұрты. Алтын-асар Қаңлыларға жататын өлген адамды киімімен жерлеу аймағы. Қауыншы мәдениеті Қытай деректерінде “ғұн” атауының пайда болған кезі. Б.з.б ІІІ ғасыр Қытай деректеріндегі ғұн басшысының атауы. Шаньюй Ғұндар туралы дерек беретін деректер. Қытай деректері Ғұндар кезенің қамтитын аралық . Б.з.б ІV ғ – б.з ІІІ ғ. Ғұн державасының негізін қалаған. Мөде Шығыстанушы Л.Н Гумилевтің мәлімдеуінше ғұн державасының пайда болған мерзімі. Б.з.б 209 ж. Енисей жағалаулары мен Алтайды мекендеген ежелгі тайпа. Ғұндар. Ғұндар мемлекетінің әскери жүйесі құрылымы... 3 қанатқа бөлінген Ғұн шаньюйінің жақын туыстары иеленген лауазым. Түменбасы Ғұн мемлекетінің ру саны. 24 Ғұн мемлекетіндегі тұменбасы әскерінің құрамы. 10 мың жауынгер Ғұндарда ақсақалдар кеңесі... жылына 3 рет шақырылды Ғұндар мен Қытай елі арасындағы соғыс қимылдары созылған уақыт. 300 жылдан астам Ғұн мемлекетінің саяси күшейген кезі. Б.з.б ІІ ғ – б.з.б І ғ аралығы. Ғұн мемлекетінің оңтүстік және солтүстік болып бөлінген мерзімі. Б.з.б 55 жыл Ғұндардың шығыстан батысқа қарай жылжуы басталған мерзім. Б.з.б ІІ ғ. Халықтврдың ұлы қоныс аударуын бастаған халық.. Ғұндар Рим империясына қауіп туғызған ғұн басшысы. Атилла немесе Еділ Еділ жауынгерлерінің Галлиядағы Каталаун даласындағы болған шайқас жылы. 451 жыл Еділ қайтыс болған жыл. 453 жыл Еділ жайлы құнды дерек қалдырған адам. Прийск Еділдің шамамен өмір сүрген жылдары. 400-453 жылдар Атилла операсын жазған италяндық композитор. Джузеппе Верди Еділ атымен аталған өзен. Еділ немесе Волга Ғұндар жөнінде маңызды дерек қалдырған адам. Марцеллин Ғұндар жақсы шыныққан, отты да қажет етпейлі деп жазған... Марцеллин Ғұн әскерлерінің негізгі түрі. Атты әскер Ғұндар өсірген малдар түрі. Барлық малдар түрі Ғұндардың астық сақтайтын ұралары табылған жерлер. Үй іші Ғұндардың негізгі баспанасы. Киіз үй Ғұндардың ру көсемдері. Ақсақалдар Ғұндардағы билік беру жүйесі. Мұрагерлік Ғұндарда опасыздық жасағандарға берілген жаза түрі. Өлім жазасы Ғұндардың негізгі өмір салты. Көшпелі Ғұн әміршісінің сарайы туралы сипаттап жазған адам. Прийск Ғұндар бұйымының бетіне түрлі-түсті заттарды жабыстыру стилі. Полихромдық Ғұндарда бұйым бетіне алтын тұйіршіктерді дәнекерлеу әдісі. Зерлеу Ғұндарда бұйымдарды безендіру үшін қолданылған негізгі бейне. Жабайы аңдар Ғұндардың жүннен киім тоқып кигендігін көрсететін негізгі дәлел. Ұршы бастары Көне дәуір авторларының еңбектерінде сармат атауының кездесетін мерзімі. Б.з.б ІІІ ғ Елімізде сарматтар қоныстанған аймақ.. Батыс Қазақстан Сармат тайпаларының өмір сүрген мерзімі. Б.з.б VІІІ ғ-б.з V ғасыр Арал-Каспий аралығы, одан оңтүстікке қарай өмір сүрген сармат тайпасы. Дах Каспий жағалауында өмір сүрген сармат тайпасы. Гиркани Сармат дәуіріндегі Каспий тенізінің атауы. Гиркан Батыс Қазақстанда кездесетін ескерткіштер... сарматтардікі Б.з.б 248-247 жылдары Парфияны басып алған сармат тайпасы. Дайлар Арманидтер әулеті билігінің негізін салған сармат тайпасы. Дайлар Савроматтар жайлы деректер қалдырған Рим тарихшысы. Диодор Үстіртте зерттелген сармат ескерткіштері. Бәйте, Терең Сарматтардың әскери-демократия заманында қауымының ішкі, сыртқы мәселелерін шешетін. жүктеу/скачать 122 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|