Агроэкологиядағы далалық және зертханалық зерттеулер Үшінші басылым

104 
10 
31 
11 
32 
12 
33 
13 
34 
14 
35 
15 
36 
16 
37 
17 
38 
18 
39 
19 
40 
20 
Жиыны 
21 
Мәні 
Стандартты ауытқу 

105 
Топырақ ылғалдылығының деректер кестесі 
Сынама алу күні: 
Агроэкожүйе: 
Үлгі 
Орналасуы 
 
Банка 
№ 
 
Үлгі 
тереңдігі 
(см) 
 
Үлгі 
салма 
ғы (г) 
 
Үлгі 
салма 
ғы (г) 
Банканың 
және 
құрғақ 
топырақты
ң салмағы 
(г) 
Жоғал ған 
судың 
салмағы 
(г) 
Құрғақ 
топырақ 
салмағы 
(г) 
Топырақтағ
ы судың 
құрамы θ
m
 (г 
су / 1 г 
құрғақ 
топырақ) 
 
A 
 
 B 
 
C 
 
Б−С. 
 
C−A 
 B 

 C 
C 

 A 
1 
1 
0–15 
2 15–30 
2 
3 0–15 
4 15–30 
3 
5 0–15 
6 15–30 
4 
7 0–15 
8 15–30 
5 
9 0–15 
10 15–30 
6 
11 0–15 
12 15–30 
7 
13 0–15 
14 15–30 
8 
15 0–15 

106 
16 15–30 
Жиыны 
Топырақтағы судың орташа мөлшері, 0-15 см 
Топырақтағы судың орташа мөлшері, 15-30 см 

107 
Әртүрлі арамшөптерден жабын жасау кестесі
Жабын түрі: 
Объектілердің жалпы саны (N ): Үлгісі 
 
Үлгілер 
 
Ныкөрсеткіштер 
саны (n) 
 
n/N 
 
log
e
(n/N) 
 
(n/N ) . (log
e 
n/N ) 
Әртүрлілік индексі = −Σ(n/N )log
e
(n/N ) = 

108 
Деректерді өңдеу уақыты 
мен күні: 
Өнім: 
Жабынды салыстыру бойынша 
жиынтық кесте 
Жабын #1: 
Жабын #2: 
Жабын #3: 
Жабын салынбаған 
аймақтарды 
бақылау 
Жер бетіндегі 
топырақтың орташа 
температурасы (°с) 
Топырақтың орташа 
температурасы 5 см (°C) 
Топырақтағы судың 
орташа құрамы (г су / 1 г 
құрғақ топырақ) 
Арамшөптердің орташа 
саны м
2
Арамшөптердің жаңа 
биомассасы (кг/ м
2
) 
Шеннон бойынша 
арамшөптердің әртүрлілігі 
Өсімдіктің орташа 
биіктігі (м) 
Өсімдіктердің орташа 
биомассасы (кг) 
Басқа параметрлер 

109 
8
- зерттеу
Тамыр жүйесінің топырақ 
түріне реакциясы 
Жалпы мәліметтер 
Өсімдіктің тамыр құрылымы ішінара оның генотипімен анықталады, бірақ 
өсімдіктің көлемі, тығыздығы, бетінің ауданы және тамыр жүйесінің 
ұзындығы өсімдік өсетін топырақ ортасына байланысты (8-тарау 
агроэкология: Тұрақты азық-түлік жүйелерінің экологиясы). Тығыз, 
тығыздалған топырақ тамырдың енуін шектеуі мүмкін; қоректік заттардың 
жетіспеушілігі (немесе артық болуы) тамырдың өсуін шектеуі мүмкін. 
Соңында, тамырдың барынша дамуы өсімдік шаруашылығына теріс әсер етуі 
мүмкін. Топырақтың түрі дақылдардың түрлі түрлерінің тамыр реакциясына 
қалай әсер ететінін түсіне отырып, фермерлер қандай дақылдарды отырғызу 
және топырақ жағдайын қалай өзгерту туралы неғұрлым тиімді шешімдер 
қабылдай алады. 
Оқулықтардың арақатынасы 
3-зерттеу: Өсімдік
8-Зерттеу: Топырақ 
Зерттеудің жалпы сипаттамасы 
Индикаторлық түрлердің тұқымдарын құрамында бес түрлі топырақ бар 
құмыраларға себеді. Бақыланатын жағдайларда даму кезеңінен кейін 
өсімдіктерді зақымдалмаған тамыр жүйесі бар топырақтан абайлап алып 
тастайды. Топырақты алып тастағаннан кейін тамыр жүйесінің көлемін, 
массасын және ұзындығын өлшейді және салыстырады және топырақ түрінің 
тамырдың дамуына әсері туралы қорытынды жасайды.

110 
Мақсаттар 
• Топырақтан тамыр жүйелерін алу әдісін зерттеңіз.
• Тамырдың тамыр көлемі мен ұзындығын сандық анықтау әдістерін 
зерттеңіз.
• Өсімдіктердің тамыр жүйелерін зерттеңіз және олардың құрылымын 
зерттеңіз. 
• Әр түрлі топырақта өсірілген өсімдіктердің тамыр жүйелерін 
салыстырыңыз. 
• Тамыр дамуындағы айырмашылықты топырақ типіндегі 
айырмашылықтарға жатқызыңыз.
• Тамыр жүйесінің дамуына әсер ететін кейбір топырақ факторлары 
туралы түсінік алу. 
Процедураның қысқаша сипаттамасы және мерзімі 
1 аптаға дейін 
• Тұқым және басқа материалдар алу. 
1 апта 
• Әр түрлі топырақты жинап, себіңіз және топырақты құрғатыңыз. 
2 апта 
• Құмыраларға себілген тұқымдар. 
Апта сайын 
• Өсімдіктердің жер үсті дамуын өлшеу (міндетті емес). 
6 немесе 7 апта 
• Топырақтан тамырды алып тастаңыз, тамырды жуыңыз және тамырдың 
дамуын сандық анықтаңыз. 
Деректерді жинағаннан кейін 
• Деректерді талдау және нәтижелерді жазу қажет. 
Уақытты есептеу факторлары 
Бұл зерттеу жылдың кез келген уақытында жүргізілуі мүмкін-тіпті климаты 
қалыпты қыста, егер жылыжайы болса және топырағы сыртынан қатып 
қалмаған болса. Топырақты жинау және индикаторлық түрлердің тұқымдарын 
себу үшін белгілі бір жоспарлау мен дайындау талап етіледі, бірақ 

111 
өсімдіктердің тамыр жүйелерінің дәл жасы өсімдіктерді зерттеу кезінде 
маңызды емес, тамыр жүйелерін зерттеу мен өлшеу мерзімдері икемді болып 
қалуы мүмкін.
Материалдар мен құрал-жабдықтар 
Бір командаға 1 галлонды 10 құмыра (барлығы 50 дана) 
Бес түрлі типтегі топырақ
Топырақты елеу үшін електер (жақтауында 4 мм темір тор)
Тамыр жүйелерін жууға арналған топырақ електері (2 мм тор) 
Жылыжай немесе ағаш жылыжай 
Таңдалған индикатор түрінің 120-150 тұқымы
Бақыланатын суаруға арналған құрылғы 
Құмыралы биркалары 
Сызғыштар 
Өлшеу цилиндрі 
Кептіру пешті (міндетті емес)
Массаны өлшеуге арналған 0,1 г дейін дәлдігімен таразы 
Тамыр жүйесінің ауданына байланысты көлемі шамамен 11 × 17 дюйм. 
құрайтын қағаз парақтары 
Қағаз көлемімен сәйкес келетін шыны немесе мөлдір пластик тіліктері 
Қолмен есептегіш 
Алдын ала дайындық 
• Индикатор түрін таңдап, тұқымды алыңыз. Ұсынылған түрі-күнбағыс, 
себебі ол оңай өндіріледі, елеулі тамырларды тез дамытады және топырақ 
түріне сезімтал. Қант жүгері, бұршақ, сквош немесе брокколи сияқты елеулі 
тамыр жүйесі бар басқа да бір жылдық дақылдар да пайдаланылуы мүмкін. 
Тамыр жемістерден аулақ болыңыз 
• Басқа материалдарды пайдалану қажет болған жағдайда жылыжай 
кеңістігін дайындаңыз және тиісті топырақты жинау орындарын табыңыз. 
Ескертпе Топырақты жинау және дайындау («процедура» бөлімін қараңыз), 
сондай-ақ алдын ала дайындық ретінде қарастырылуы мүмкін.

112 
Тұрақты күтім 
Тұқым құмыраға себілгеннен кейін, оларды үнемі суару керек. Барлық 
құмыралар бірдей су алуы маңызды. Суару мерзімділігі неғұрлым кеуіп 
қалған топырақтың қажеттіліктерімен анықталуы тиіс (кебуге бейім топырағы 
бар құмыралардағы көшеттер ылғалдың әсеріне ұшырамауы тиіс) 
Зерттеу жөніндегі топтар 
Әрқайсысында үш-бес адам бар бес команданы құрыңыз. Әрбір команда 
топырақтың бір түріне жауап береді. Команда өзінің топырақ түріне 10 құмыра 
орнатады (әр талдау қайталаумен) және осы 10 құмырадан деректерді 
жинайды және талдайды. 
Процедура 
Орнату 
1. Топырақ үлгілерін табыңыз және жинаңыз. Жинау үшін негізінен 
топырақ құрылымы бойынша ерекшеленетін бес түрлі топырақ түрін бөліп алу 
керек (8.2-сурет агроэкология: Тұрақты азық-түлік жүйелерінің экологиясы).
Ең дұрысы, бұл балшықты немесе құмдақ, құмды саз немесе саз, саз, шаң-
қалайы саз немесе шаң саз, сондай-ақ саз болады. Қажет болған жағдайда 
топырақ құрылымының әр түрлі түрлерін сәйкестендіру үдерісі топырақ 
құрылымын қарапайым талдауды қамтуы мүмкін (қар.) Зерттеу 5 немесе 
топырақ бойынша стандартты нұсқаулық). Сонымен қатар, топырақтар 
органикалық заттардың құрамы бойынша әртүрлі болуы мүмкін және бақылау 
топырақтың әр түрінің жеткілікті мөлшерін жинаңыз, кем дегенде он құмыра 1 
Гал толтыру үшін. 
2. Топырақтың әр түрінің сипаттамасын, оның ішінде текстуралық 
құрамын, құрылымын және түсін жазыңыз. Сондай-ақ, топырақтың әр түрі 
үшін жерді пайдаланудың белгілі тарихын және оны жинау орнының 
физикалық-географиялық сипаттамасын сипаттаңыз. 
3. Тастарды және ірі органикалық қоқыстарды жою үшін 4 мм електен 
топырақтың әр түрін елеңіз. Үлкен сазды кесектерді таратыңыз. 
4. Топырақты кептіру үшін орналастырыңыз (жаңбыр ықтималдығы 
болса, жабық аймақта).
Топырақтың бір түрі үшін процедураны сипаттайтын келесі әрекеттер, 
әдетте, 1-4 іс-әрекеттерінен кейін бір аптадан кейін орындалады:
5. Белгілі бір команданың топырақ түрі бар 1 Гал он құмырасын 
толтырыңыз. 
6. Тұқым түріне сәйкес тереңдікке әрбір құмыраға екі тұқым себіңіз.

113 
7. Әр құмыраны команда атымен, топырақ типімен немесе жинау 
орнымен, репликация күні мен нөмірімен белгілеңіз. Құмыраларды 
жылыжайға немесе торға орналастырыңыз, топырақтың әр түрлі типтегі 
құмыраларын орындықта бөлек араластырыңыз. 
8. Әрбір құмыраға 100 мл су құйыңыз (пайдаланылатын мөлшері 100 мл көп 
немесе аз болуы мүмкін, бірақ зерттеу кезінде әрбір құмыра бірдей мөлшерде 
болуы керек). 
Келесі әрекет әдетте 5-8 қадамынан кейін бір аптадан кейін орындалады: 
9. Әрбір құмырада ең әлсіз көшетті алып тастаңыз. Егер бір ғана көшет 
болса, оны қалдырыңыз. 
Таңдау бойынша: 
Өсімдіктердің жер үсті дамуын өлшеу (биіктігі, 
жапырақтар саны) деректерді жинауға дейін бірнеше апта бұрын жүргізілуі 
мүмкін. Бұл деректер тамырлардың дамуы мен ұшының дамуы арасындағы 
өзара байланысты зерттеуге мүмкіндік береді.
Деректер жинау 
Бұл үдерісті тұқым себуден кейін 4-6 аптадан кейін бастау. Келесі 
әрекеттер бір өсімдік үшін деректерді дайындау және жинау процедураларын 
сипаттайды. 
1. Өсімдіктердің биіктігін, жапырақтар санын және т. б. барлық ағымдағы 
өлшеуді аяқтау. 
2. Топырақ бетінде өсімдік сабақтарын кесіңіз. Өсімдіктің жер үсті 
бөлігінің жаңа массасын ең жақын 0,1 г дейін өлшеңіз. Тамырлар туралы 
деректер кестесіне массаны жазыңыз (сурет. 8.1). 
3. Өсімдіктің жер үсті бөліктерін 60°C кезінде 48 сағат бойы кептіру үшін 
духовкаға қойыңыз. 
4. Топырақ-тамыр массасын құмырадан абайлап алыңыз. Егер ол қатты 
және цементтелген болса (бұл ауыр сазды топырақпен орын алуы мүмкін), 
топырақ-тамыр массасын шелекке орналастырыңыз және 5-ші әрекетке 
көшпес бұрын кемінде 15 минут бойы сулаңыз. 

114 
Күні: 2016 ж. 18 мамыр 
Топырақ түрі: Өзен 
жайылмасының индикаторлық 
сызығындағы өрістен сазды 
балшық: Күнбағыс 
Тамыр жүйесінің деректер 
кестесі 

жүктеу/скачать 2,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: