Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология


§ 73. БЕЛГІСІЗДІК ЕСІМДІКТЕРГ



бет95/173
Дата02.04.2023
өлшемі0,66 Mb.
#78541
түріОқулық
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   173
Байланысты:
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі

§ 73. БЕЛГІСІЗДІК ЕСІМДІКТЕРГ
Белгісіздік есімдіктердің жасалуьіна бір, әр, элде де- ген үш сез ұйытқы болып қызмет атқарады, белгісіздік есімдіктер осы сөздердің кейбір басқа есімдіктермен бі- рігуі арқылы жасалады: Мысалы:

  1. Біреу, кейбіреу, кейбір, қайсыбір, әрбір, бірнеше, бірдеме (бірнеіие).

  2. Әркім, әрне, әрқсійсы, әрңалай.

  3. Әлдекім, әлдене, әлдгңайдсін, әлденешв, злдеқа- лай, әлдеқашсін (алдақашан).

Белгісіздік есімдіктер деп мағыналары Жағынан заттар мен құбылыстарды нақтылы түрде біл- Дірмей. белгісіз мәнде айтылатын сөздерді айтамьіз. Мы-

219


сялы: Қыр жолаушысы сияқтанған біреу кіріп келді


(М. Әүезов); Үй ііиіне орнаған берекесіздікті көргісі кел- мегендей, әлдене сылтаулармен әлдеқайда кетіп ңап, үй- ге жөнді жоламайды (С. Мұканов) дегенде, алғашқы сөйлемде кімнің келгені белгісіз болып тұрса, соңғы сөй- лемде сылтаулардьін, кандай екендігі және қайда бара- тыны белгісіз түрде ғана айтылып тұр.
Белгісіздік есімдіктерінің бір, біреу, кей дегендері басқа сөз таптарынан лексикалық жолмен ауысқан; әр, әлде, пәлен, бірдеңе, бірнеіие, кейбір, әлдекім, әлдене, әлденеше, әлдеқаіиан (алдақаіиан.), әлдеқалай, әлдебір, әркім, әрне, әрқайсы, әрбір т. б.— құрылымы жағынан морфологиялық жолмен жасалған күрделі есімдіктер. Бүл есімдіктер заттык ұғымды білдіреді де, зат есімше өзгереді (мысалы: әркім, әрне, әрқайсы, әлдекім, әлде- не, біреу, кейбіреу, бірдеме) де, сөйлемде субстанция- лық (бастауьіш, толықтауьіш) қьізмет атқара алады. Ал кейбіреулері затты аныктайды (кейбір, қайбір, ңайсы- бір, әлденеіие, бірнеше), енді біреулері пысьіқтауыш мү- ше больіп (әлдеқалай, әлдеңашан, әлдеңайдан. т. б.) кызмет аткарады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   173




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет