Ахмет Байтұрсынұлы Тіл құрал

208 
 
Сұ- 
Сұ- 
Тоқ- 
Тоқы-ды 
А- 
Ай-л 
Ұ- 
Ұ- 
Тас- 
Тасы-ды 
О- 
Ой-н 
А-у 
А-у 
қас 
Қасы-ды 
Кі- 
Кій-м 
Жа-у 
Жа-у 
Жер- 
Жері-ді 
Ті- 
Тій-с 
Құ-у 
Құ-у 
Жек- 
Жекі-ді 
Бі- 
Бій-к 
Бұ-у 
Бұ-у 
Жіб- 
Жібі-ді 
И- 
Иі-н 
Тұ-у 
Тұ-у 
Бек- 
Бекі-ді 
Ке- 
Кей-н 
Са-у 
Са-у 
Ір- 
Ірі-ді 
Со- 
Сой-л 
 
 
Осылардың  жоқ  әріптерін  қойып  көшіргеннен  кейін  екі 
буындысын теріп алып бөлек шығарып буындап жазыңдар. 
 
Нұсқа: а-рыу,   
 
а-уыу ... 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

209 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мақалалар 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

210 
 
Жазу мәселесі 
 
 
Ғ.Муси  мырзаның  сөзіне  түгел  жауап  қайырмай,  жалғыз-ақ 
аяғындағы  пікірінен  қорытып  шығарғанменен,  айғақ  жері  турасында 
сөйлеймін.  Ол  екеуміздің  айырылатын  жеріміз:  ол  у  орнына 
و
-ды  алады 
да,  о  үшін  «
ؤ
»-ды  алалық,  иаки  басқа  бір белгі  жасалық,  мәселен, 
و
-дың 
құйрығын  қайырып  қойалық  дейді.  Мен  у-дың  орнына 
ؤ
-ды  аламын,        
о-ның орнына 
و
-ды аламын. Менің олай еткенім: о  дыбысы қазақ сөзінде 
анық  толық  дыбыс,  ноғай  тілінде  біздің  о  дыбысы  келетін  жерлерімізге 
толық  у  келеді,  мысалы:  біз 
توا
  (от)  дейміз,  ноғайлар 
توا
  (ут)  дейді. 
Біздер 
قوت
 (тоқ) дейміз, олар 
قوت
 (туқ) дейді. Бұл сөздерді осылай жазсақ, 
біз  өзімізше  о  етіп  оқуымызға  кемшілігі  жоқ,  ноғайлар  өзінше  у  етіп 
оқуына  кемшілігі  жоқ.  У  біздің  қазақ  сөзінде  қысқа  айтылады:  біздің  у 
дыбысымыз келетін жерде ноғайларда да қысқа у келеді. Мысалы:  
 ،روج
روت 
ноғайлардың «Ақ жол» журналында қарасаңыз, 
و 
әм 
ؤ
 қаріптерін нақ 
бізше  жазып  отыр;  ол  бірімізден-біріміз  көріп  алып  отырған  емес, 
екеуімізді бір жерден шығарып отырған түрік тілінің  табиғаты. Қысқасы, 
о-ның  орнына 
و
-ды  алып,  у-дың  орнына 
ؤ
  алғаннан  қазақ  тіліне  келер 
кемшілік  жоқ.  Қайта  ноғаймен  ереуіл  келмеске  пайдасы  бар.  Ереуіл 
келмеске ықтималы бар жерде ереуіл келудің қажеті жоқ.  
 
Бұл 
ؤ
-дың  Ғ.Муси  мырзаға  ұнамайтын  жері: 
و
  үстіне  үтір  қойып 
жату  қиын  дейді.  Онысы  онша  дәледі  сөз  емес  деймін,  үйткені  орыс 
сөздері  үшін 
و
  үстіне  үш  нүкте  қойып 
ؤ
  ғып  жазуды  қиынсынбағанда, 
қазақ  сөзіне  дегенде 
و
  үстіне  бір  үтір  қойыу  қанша  қинар  екен.  Керек 
болған  соң 
ج
-ды 
چ
  етуді, 
ز
-ды 
ژ
  етуді, 
ك
-ны 
ڭ
  етуді  қиынсынбаған  жол 
бар емес пе? Солардан бұл қанша қиын? 
 
2-ші  айрылатын  жеріміз:  ы  дыбысының  қарпі  сөздің  басында, 
ортасында  қалмай  жазылсын  дейді.  Мен  ы  дыбысының  қаріпі 
ى
  болсын 
да,  ол  сөздің  айағында  қалмай  жазылсын,  басқа  орындарда  ол 
жазылмағанда,  сөздің  мағанасы  бұзылып,  кемшілік  келерлік  болса, 
жазылсын деп едім. Оқуға кемшілік болмаса, сөздің мағанасына кемшілік 
келмесе,  жазуға  жеңілдігі  болса,  ы  дыбысының  қаріпін  жазбағанда  не 
залал  көреміз  деген  ойым  еді.  Мысалы: 

жүктеу/скачать 2,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: