Ақылдастар алқасының МҮшесі сөз алады өлке тарихының Өзекті ұстанымдары
жүктеу/скачать 414,4 Kb. Pdf көрінісі
|
Рысбеков, Т.З Олке тарих
| Еңсегей бойлы, Ер Есім,
Есім, сені есірткен, Есіл де менің кеңесім. Ес білгеннен, Есім хан, Қолыңа болдым сцйесіи, Қолтыгыңа болдым демесін. Бүл жолдардан біз Жиембет жыраудың Есім ханға ақыл-кеңес беріп, қысыл-таяң кезде қолтығынан демеген, әскеріне, төңірегіндегі- лерге сүйеу болған, ақыры соның нөтижесінде онын, үлкен билікке қолын ж еткізіп, «есірту- ге» дейін апарған кәнігі сүңғыла абыз, қызметі өткен кісісі екенін байқаймыз. Егер тарих түңғиығына бойласақ, қазақты ң батырлық дастандары «Ер Көкше», «Ер Сайын», «Шора батыр», «Қамбар батыр», Мамай, Тоқтамыс, Едіге Ноғай хандығы дәуіріндегі жырлардан өз арнасын тартатындығы белгілі. Олар ру һәм тайпа шеңберінде емес, ел ынтымағына, ел бірлігіне үйтқы болған үлттың батыр ретінде дәріптеледі. Осы өлкеден ңазақтың түңғыш ойшылы, философ әрі аңын Асан Қайғының, тамаша ақын- жыраулар Қазтуған, Доспамбет, Ш алкиіздің (XV-XVI ғғ.) шығуы да заңды. Міне, осылардың бәрі де Еділ мен Ж айы қты ң бойында туып өсті. Мөселен, Асан Қайғы Ж әнібек ханның қауіп- қатерлі, ж ау қоршаған қоныста, ж аны жай тауып, жайбараңат ж атқанына, сауық-сайран ж асап, келешек қамын ойламай, бүгінгі күніне мәз болып жүргеніне налығанда: Мен айтпасам білмейсің, Айт қаны м а көнбейсің. Шабылып жатцан ха лқы ң бар, Аймагын көздеп көрмейсің. Қымыз ішіп, қызарып, М астаньт, қызы п терлейсің. Өзіңнен басқа ха н жоңтай, Елеуреп босқа сөйлейсің?! — деген толғау жолдарынан анық аңғарылады. Даналығымен, көрегенділігімен атағы ш ы ққан Кіш і ж үздің Әйтеке биі де «29 рудан ңцрылган, санымен де, батырлыгымен де бәрінен асцан, тэуелсіздігімен даңцы ш ыққан» Кіші ж үз деп мақтан етеді. Үшіншіден, жоңғар ш апқынш ылығына қарсы күресте Кіші ж үз жасағының зор ерлік көрсеткенін өткен ғасырда көрнекті тарихш ылар М.Тынышбаев, Е.Бекмаханов сүйсіне жазды. Ш ынында да, үш ж үздің халы қ ж асағының бір ауыздан сайланған дара сардары Әбілқайыр ханның басшылығымен қазақтар жоңғарларды «Қалмақ ңырылған», «Аңыраңай» ш айқастарында ойсырата жеңді. Бүгінде тарихш ылар қазақ халңының басына түскен сол сын сағаттағы шешуші шайқастардағы Әбілқайыр ханның ңолбасшылық рөлін жан- ж аңты саралап, айқындауда. Қ азақ ж ерінің түтастығын сақтауда, оны батыста Қасым хан заманындағы Қ азақ мемлекетінің ш екарасына дейін үлғайту жолында Кіш і ж үздіқ ерекше рөл атқарғанын айтқан абзал. Дүрысында Әбілқайыр хан бастаған Кіш і ж үз батырлары ж оңғар мен қалмақ күш терінің бірігуіне мызғымас тосқауыл болды. Сондықтан да болар Бүңар жырау: «Найзасының циіы алт ы н, бірі - етек, бірі - жең» деп, К іш і ж үздің аламан ба- тырларын жоғары бағалады. Ал қазақ халқы ж оңғар ш апңынш ылығынан аман алып ңалу маңсатында Ресей еліне Әбілқайырдың бас июін, орыс үкіметінің қамқорлығын ңабылдауымен түсіндіретін ескі түжырым тарихи шындықтан тым алш аң. Алайда кезінде монокоммунистік өктем идеологиялық нүсңа басңаша, өсіресе, оны әлсірететін, не ж оңқа ш ығаратын ғылыми ой-пікірдің қоғамдық санада орын алуына жол бермегені түсінікті. Х алқының бірлікте, елінің бостандықта дамуына қ азақ хандары қатарында Әбілқайырдың да қосқан өзіндік үлесі мол. Төртіншіден, XX ғасырдың басында қоғам қайраткері Халел Досмүхаммедүлы «Кіші жцздіц жүктеу/скачать 414,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|