Қалалық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

127 
 
мемлекеттігін  әрқашан  ардақтайтын  мемлекет  қҧрды.  Ал  соңынан  ілескен 
халқымыз  бҥгін  де  бақытты  ӛмір  сҥруде.  Біз  армандарды  ақиқатты 
айналдырдық. Мәңгілік елдің іргетасын қаладық. Біздің болашағымызға бағыт-
бағдар беретін, ҧлы мақсаттарға жетелейтін идея бар. Ол – Мәңгілік Ел идеясы. 
Тәуелсіздікпен  бірге  халқымыз  Мәңгілік  мҧраттарына  да  қол  жеткізді.  Біз 
еліміздің жҥрегі, тәуелсіздігіміздің тірегі  – Мәңгілік Елордамызды тҧрғыздық. 
Иә, ендігі кҥні біздің мәңгілік ел екенімізді бҥкіл әлем мойындады. Біз қаншама 
тар  жол,  тайғақ  кешулерден  ӛттік.  Жеріміздің  кеңдігіндей  кӛңілі  кең  дархан 
елміз.  Мемлекетіміздің  берік  іргетасын  қалаған,  тәуелсіздігімізді  алған, 
тҧрмысы бақуатты, тҥтіні тҥзу ҧшқан, ҧрпағы ертеңіне сеніммен қарай білетін, 
дербес  те  тәуелсіз  ҧлтпыз.  Алда  да  солай  бола  береді.  Асанқайғының 
армандаған  «қой  ҥстіне  бозторғай  жҧмыртқалаған»  заманы  қазақтың  басына 
енді туды.  
Білім  сапасы  кӛтерілмей,  еліміз  қарқынды  дамудың  жолына  тҥсе 
алмайды.  Мҧны  Елбасы  бҧрынғы  жолдауларында  да,  басқа  да  сӛйлеген 
сӛздерінде айтып жҥр. «Орта білім жҥйесінде жалпы білім беретін мектептерді 
Назарбаев  зияткерлік  мектептеріндегі  оқыту  деңгейіне  жеткізу  керек.  Мектеп 
тҥлектері  қазақ,  орыс  және  ағылшын  тілдерін  білуге  тиіс.  Оларды  оқыту 
нәтижесі  оқушылардың  сындарлы  ойлау,  ӛзіндік  ізденіс  пен  ақпаратты  терең 
талдау машығын игеру болуға тиіс», - дейді Жолдауында Н.Ә. Назарбаев. 
Биылғы  оқу  жылымыздың  ӛзі  ерекше  басталды.  Мектеп  табалдырығын 
аттаған 1 сынып оқушылары жаңартылған білім мазмҧны аясында білім алуда. 
Еліміздің  ертеңгі  болашағы  балаларымыздың  жан-жақты  білім  алуына,  алған 
білімін  ӛмірде  қолдана  білетін  тҧлға  болып  қалыптасуына  жағдай  жасалуда. 
Сондықтан  бҥгінгі  ҧрпақ  ҥшін  ҧлттық  идея  айқын,  ендігі  міндет 
болашағымызға бағдар ететін – «Мәңгілік Ел» идеясын қалыптастыру жолында 
қызмет ету. Қазақтың Мәңгілік Ғҧмыры ҧрпақтың Мәңгілік Болашағын баянды 
етуге  арналады.  Ендігі  ҧрпақ  Мәңгілік  Қазақтың  Перзенті.  Ендеше,  Қазақ 
Елінің  Ҧлттық  Идеясы  –Мәңгілік  Ел!  Ендігі  ҧрпақ  –  Мәңгілік  қазақтың 
Перзенті.  Ендеше,  Қазақ  елінің  Ҧлттық  Идеясы  –  Мәңгілік  ел!  Кӛз 
қарашығымыздай сақтау мәңгі мҧратымыз! 
Пайдаланған әдебиеттер: 
1.  Қазақстан  Республикасы  Президенті  Н.  Назарбаевтың  Қазақстан  халқына 
арнаған Жолдауы 
2. «Білімдегі жаңалықтар» журналы 
3.  Қазақстан  Республикасында  Білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға
 
арналған мемлекеттік бағдарламасы 
 
 

128 
 
«ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫ –
 
ҰЛЫ ДАЛА ТАРИХЫНДАҒЫ 
 
МӘҢГІЛІК ЕЛДІҢ ЖОЛЫ» ҒЫЛЫМИ
- 
ПРАКТИКАЛЫҚ 
КОНФЕРЕНЦИЯСЫНЫҢ СЦЕНАРИЙІ
 
 
Искакова Н. Ф., 
Астана қаласы Райымбек батыр атындағы  
№50 «Қазғарыш» мектеп – лицейі 
Директордың тәрбие ісі жӛніндегі орынбасары 
 
Мақсаты:  Ҧлы  Жібек  Жолы  -  байырғы  біздің  бабаларымыздың  жҥріп 
ӛткен сара жолы, Ҧлы дала тарихындағы Мәңгілік елдің жолы екенін тҥсіндіре 
отырып, оқушылардың бойында қазақстандық патриотизм қалыптастыру. 
І жҥргізуші:  
Тҥбіміз тҥркі, мінезіміз жылқы 
Ҧлтымыз қазақ, рухымыз азат. 
ІІ жҥргізуші: 
Азат елдің байрағындай қыраны бар, 
Биік таудың айбарындай ҧраны бар, 
І жҥргізуші:  
Бойында қасиеттің қырық шырағы бар, 
Мойнында тәңір таққан тҧмары бар, 
ІІ жҥргізуші: Тумысы бӛлек, тҧлғасы ерек, Мәңгілік елдің ҧрпағы 
АРМЫСЫЗДАР! 
І жҥргізуші: Адамзат тарихында Ҧлы Жібек жолы елеулі орын алады әрі 
әлемдік  ӛркениеттің  ғажайып  жетістігі  болды.  Жалпы  Шығыс  пен  Батыстың, 
Еуропа  мен  Азияның  тҥйіскен  жерінде  бір-біріне  ҧқсамайтын  озық 
мәдениеттердің  ӛзара  тоғысып,  сабақтасуына  себепкер  болды.  Бҧл  жолдың 
бойымен  маңызды  ғылыми-техникалық  жетістіктер  әр  халықтардың 
философиялық  кӛзқарастары  пен  фолклорлық  пайымдары,  діни  сенімдер  мен 
рухани қҧндылықтары тарады.  
ІІ  жҥргізуші:  Кішкене  сҥрлеу,  қазіргі  автобан  -  бірнеше  мыңдаған 
жылдар  бойы  адамзат  жҥріп  ӛткен  даңықты  жол  –  Ҧлы Жібек  жолы.  Ең ҧзақ, 
тарихи  маңызды  –  7  мың  шақырым.  Бҧған  дейін  де,  бҧдан  кейін  де  Жер 
шарында барлық адамзат пайдасына жараған мҧндай жол болып кӛрмеген.  
І  жҥргізуші:  Жол,  дала,  шӛл,  тау,  ӛзен,  теңіз...  Қазақстанның  табиғаты 
қандай  таңғажайып!  Сҧлулығына  кӛз  жетпейді.  Уақыттың  баға  жетпес 
сәніндей,  кӛкжиектен  кӛкпеңбек  мҧнаралары  ӛзіне  тартқан  тамаша  кесенелер 
мен мыңдаған жылдар бойы сырын ішіне сақтаған ежелгі қалаларды Қабанбай 
Бекетҧлы жетекшілік ететін мектебіміздің жас ӛлкетанушылары аралап, кӛңілге 
тҥйгенін,  ойға  тоқығандарын  қағаз  бетіне  тҥсіріп,  ӛздеріңізбен  ой  бӛлісу 
мақсатында «Ҧлы Жібек жолы – Ҧлы дала тарихындағы Мәңгілік елдің жолы» 
ғылыми-практикалық конференциясын ҧйымдастырып отыр. 
ІІ жҥргізуші: Ҧлы Жібек Жолы - байырғы біздің бабаларымыздың жҥріп 
ӛткен сара жолы, Ҧлы дала тарихындағы Мәңгілік елдің жолы. Бҥгінгі ғылыми- 

129 
 
практикалық  конференцияға  арнайы  келген  қонақтармен  таныстыруға  рҧқсат 
етіңіздер. 
Қазақстан Республикасы Білім беру ісінің ҥздігі 
Халықаралық  Мәскеу  Балалар  мен  жасӛспірімдер  туризм  және  ӛлкетану 
Мәскеу халықаралық академиясының «Алтын компас» иегері 
Қазақстан Республикасы Туризмінің Қҧрметті қызметкері 
Мәскеу  қаласы  А.А.Остапца-Свешникова  атындағы  балалар  мен 
жасӛспірімдер  туризм  және  ӛлкетану  академиясының  «Балалар  туризміне 
адалдығы» медалінің иегері 
Абай  атындағы  Қазақ  Ҧлттық  педагогикалық  университетінің  «Ерен 
еңбегі ҥшін» медалінің иегері 
Қазақстан  Республикасы  жоғары  білім  беру  мекемелерінің  ҥздік 
қызметкері 
География  ғылымдарының  докторы,  профессор  Мазбаев  Орденбек 
Блисбекович  
Еуразия Ҧлттық университетінің Туризм және география ғылыми зерттеу 
институтының директоры, география ғылымының докторы Адай Секенҧлы 
Астана қаласы Білім басқармасының ӛкілі Айман Таубаевна 
«Ӛрлеу»  біліктілікті  арттыру  ҧлттық  орталығы  акционерлік  қоғамының 
аға оқытушысы – Дҥйсебаева Майра Жоламанқызы 
Астана  қаласы  Жас  саяхатшылар  станциясының  ӛкілі  Тӛлеген 
Василийҧлы 
ІІ жҥргізуші: «Ҧлы Жібек жолы – Ҧлы дала тарихындағы Мәңгілік елдің 
жолы»  ғылыми-  практикалық  конференциясын  ашуға  сӛз  Райымбек  батыр 
атындағы  №50  «Қазғарыш»  мектеп  –  лицейінің  директоры  Болатаева  Роза 
Аблакимовнаға беріледі. 
І жҥргізуші: Ӛзімізді тану жолында бізге дҧрыс бағыт беруші ол – тарих 
ғылымы.  Томас  Джеферсон  айтқандай:  «Тӛлтума  тарихтың  кішкене  бӛлшегі  - 
ӛте сирек кездесетін дҥние, оған ӛте мҧқият қараған жӛн».  
ІІ  жҥргізуші:  Жылнамалардағы  осы  шындық  ҥшін  біздің  мектептің  жас 
ӛлкетанушылар  мҥшелері  де  мыңдаған  шақырымға  созылған  сапар  шекті. 
Батыстан шығысқа дейін созылған Ҧлы Жібек жолының қазақстандық бӛлігіне 
Орал,  Атырау,  Орталық  Қазақстан,  Жамбыл,  Шымкент,  Қызылорда,  Алматы, 
Ӛскемен, Солтҥстік Қазақстан облыстары мен қалаларында болды. 
І  жҥргізуші:  Жер  шарының  тҧңғыш  қазақ  саяхатшысы,  тҧңғыш  қазақ 
кинодокументалист-зерттеушісі,  қазақ  туризмінің  негізін  қалаушысы  –  Әліби 
Жангелдиннің  ізімен  Торғай  ӛңірінде  болып  қайтты.  Алдағы  уақытта  Әліби 
Жангелдиннің жҥріп ӛткен жолдарымен жҥруді жалғастыру кӛзделіп отыр. 
ІІ  жҥргізуші:  Халықаралық  Мәскеу  Балалар  мен  жасӛспірімдер  туризмі 
және  ӛлкетану  академиясының  профессоры,  туризм  саласының  магистрі, 
Қазақстан  туризмінің  нҧсқаушысы,  Райымбек  батыр  атындағы  №50 
«Қазғарыш»  мектеп-лицейінің  география  пәнінің  мҧғалімі  Қабанбай  Бекетҧлы 
жетекшілік ететін «Жас ӛлкетанушылар» ҥйірмесі 2005 жылдан жҧмыс жҥргізіп 
келеді. Содан бері ҥйірмеге 270 оқушы мҥше болды. Олардың басым кӛпшілігі 

130 
 
ЖОО-ның  «Туризм»  факультетіне  оқуға  тҥсіп,  алды  Қазақстанның  туризм 
саласында  еңбек  етіп  жҥрсе,  Экология  саласында  білім  алып  жҥрген 
оқушылары да кӛңіл қуантарлық.  
І жҥргізуші: Қазіргі таңда ҥйірмеде қҧрамында 30 оқушы бар. 
Ендеше,  сӛз  кезегін  ҥйірме  оқушыларына  берейік.  Кӛзбен  кӛргендерін 
қағаз  бетіне 
тҥсіріп,  бізбен  бӛлісуге 
асыққан 
оқушыларымыздың 
баяндамаларын тыңдайық. 
ІІ  жҥргізуші:  «Тас  ошақтан  басталған  тарих»  Баяндамашы:  Сҧлтанова 
Анель 
/Баяндама оқылады/ 
І  жҥргізуші:  Қарғанды  облысы  Жезді  кентіндегі  ең  алғашқы  мыс 
қорытқан  пештердің  бҥгінгі  таңда  әлі  де  жҧмыс  істеп  тҧрғанын  Анель 
айтпағанда оқушыларымыздың бірі біліп, бірі біле бермес еді. 
ІІ  жҥргізуші:  Иә,  осы  пештен  Елбасымыз  Н.Ә.  Назарбаев  ескі 
технологиямен мыс қҧймасын қорытып алған екен. Енді осы баяндама аясында 
ӛз ойларыңызбен бӛлсіссек. Сӛз Еуразия Ҧлттық университетінің Туризм және 
география  ғылыми  зерттеу  институтының  директоры,  география  ғылымының 
докторы Адай Секенҧлына беріледі. 
/Сӛз сӛйленеді/ 
І жҥргізуші: Келесі баяндама «Ҧлы Жібек бойындағы керуен жолдары». 
Баяндамашы Хафиз Азамат 
/Баяндама оқылады/ 
ІІ жҥргізуші: Ҧлы Жібек жолы тиімді сауда жасау жолы болған. Қазіргі 
таңда  Елбасы  Н.Ә.Назарбаев  Ҧлы  Жібек  Жолдарын  қайта  жаңғыртып 
«Қазақстан-  Жаңа  Ҧлы  жолы»  жобасын  іске  асыруды  қолға  алып  жатыр.  Осы 
орайда қонақтардың ойымен бӛліссек 
І  жҥргізуші:  Қазақстан  Республикасы  жоғары  білім  беру  мекемелерінің 
ҥздік  оқытушысы,  Оңтҥстік  полюскке  барған  тҧңғыш  қазақстандық  автокӛлік 
экспедициясын  ҧйымдастырушысы  –  Мазбаев  Орденбек  Блисбековичке 
беріледі. 
/Сӛз сӛйленеді/ 
ІІ  жҥргізуші:  Келесі  оқылатын  баяндама  «Ҧлытау  ӛңірінің  туристік 
әлеуеті». Баяндамашы: Цыгулѐв Денис. 
/Баяндама оқылады/ 
І  жҥргізуші:  Президент  Ҧлытау  ӛңірін  киелі  жер  деп  атады.  Оның 
айтуынша,  барлық  заманда  жаз  кезінде  даланың  әр  тҥкпіріндегі  қазақтар 
Ҧлытауды  жайлайтын  болған.  Осында  шаңырақ  кӛтеріп,  той  тойлаған.  "Рулар 
араласқан.  Сондықтан,  біздің  кең  даламызда  диалект  деген  жоқ.  Ҧлытаудың 
халық ҥшін мәні зор", - деді Назарбаев. 
ІІ  жҥргізуші:  Киелі  ӛңірлің  туристің  әлеуеті  туралы  қонақтарымыз 
қандай  пікір  білдіреді  екен.  Сӛз  Астана  қаласы  «Жас  саяхатшылар 
станциясының» ӛкілі Тӛлеген Василийҧлына беріледі. 
/Сӛз сӛйленді/ 
І жҥргізуші: «Қазақстанды жарты әлімге танытқан - Әліби» Баяндамашы: 

131 
 
Жарылқасын Арайлым. 
/ Баяндама оқылады/ 
ІІ жҥргізуші: Газет бетіне жарияланған материалдарды ақтарып отырып, 
Әліби туралы Мынадай дерек таптым.  
Ӛзінің саяхатқа шығуы ҥшін Мәскеуден Санкт-Петербургке 1908 жылғы 
мамыр айында аттанғанын баяндап, сыр толғаған Әліби Тоқжанҧлы естелігінде 
былай  деп  жазады:  «Аяғыма  кигенім  мықты  спорт  башмағы,  ҥстімде  шолақ 
куртка, басымда кавказдық киіз қалпақ, арқамда жол сӛмкесі, қалтамда 25 сом 
ақша және фотоаппаратым болды».Санкт-Петербургтен жаяу саяхатқа шыққан 
Әлібиді  сапарға  ресми  тҥрде  шығарып  салады.  Сол  кҥні  қала  газеттері  оның 
сапары туралы арнайы хабар беріп, суретін қоса жариялайды. Біздегі деректер 
бойынша,  Санкт-Петербургтің  тас  жолымен  шетелге  жаяу  аяңдаған  Әлекеңді 
зиялы қауым ӛкілдері, оның сапарын қызықтауға жиналған жҧрт бес шақырым 
жерге дейін соңынан еріп, хош айтысып, шығарып салады. 
І  жҥргізуші:  Ӛзіне  жасалған  қошеметті  кӛрген  саяхатшы  халықтан  зор 
кҥш алса керек. Ендігі сӛз конференция қонақтарында.  
Сӛз  «Ӛрлеу»  біліктілікті  арттыру  ҧлттық  орталығы  акционерлік 
қоғамының  аға  оқытушысы  –  Дҥйсебекова  Майра  Жоламанқызына  беріледі. 
/Сӛз сӛйленеді/ 
ІІ  жҥргізуші:  Шоқан  Уәлихановтың  180  жылдығына  арналған 
«Қашқария»  экспедициясына  қатысқан  Қабанбай  Бекетҧлының  әңгімесінен 
тҥйген  ойын  Қуанбаева  Азиза  «Шоқан  Уәлихановтың  Қашқар  саяхаты» 
тақырыбында  баяндапты.  Ендігі  кезекті  баяндаманы  тыңдасақ.  /Баяндама 
оқылады/ 
І  жҥргізуші:  Сӛз  Шоқан  Уәлихановтың  180  жылдығына  арналған 
«Қашқария» экспедициясының басшысы – Мазбаев Орденбек Блисбековичке 
беріледі. 
ІІ 
жҥргізуші: 
Ӛлкетану 
ҥйірмесінің 
алғашқы 
қарлығаштары, 
мектебіміздің тҥлектері ортамызда.  
Олар:  ҥздік  аттестат  иегері  Елеусізова  Ғайнизат,  алтын  медаль  иегері 
Жарылқасын  Айдана,  ӛлкетану  бойынша  ӛткізілген  байқаулар  жҥлдегері 
Байкенова Диана, 
І жҥргізуші: Бҥгінгі «Ӛлкетанушылар» ҥйірмесі ҧйымдастырған қалалық 
«Ҧлы Жібек жолы – Ҧлы дала тарихындағы Мәңгілік елдің жолы»  
ғылыми-практикалық  конференциясының  қортынды  сӛзін  Астана 
қаласының Білім департаментінің тәлімгері Айман Таубайқызына беріледі.  
Жас ӛлкетанушылардың әні 
Ән шашу  
«Менің Қазақстаным» 
 
 
 
 
 

132 
 
Ӛлкетанушылардың Ҧлы Жібек жолы бойымен жҥріп ӛткен жолдарының 
картасы 
 
«Ҧлы  Жібек  бойындағы  керуен  жолдары» 
тақырыбындағы  ғылыми  жҧмыстың  қорытындысы. 
10-сынып оқушысы Хафиз Азамат  
 
 
 
 
«Ҧлы  Жібек  жолы  –  Ҧлы  дала  тарихындағы 
Мәңгілік 
елдің 
жолы» 
қалалық 
ғылыми- 
практикалық конференция қонақтары 
 
 
 
 
 
МӘҢГІЛІК ЕЛДІҢ МҰРАТЫ –ТӘУЕЛСІЗДІК
 
 
Канлыбаева Ж. И., 
Учитель истории  
СШ №16 им.Т.Айбергенова 
 
Биыл тәуелсіздік алып, егемен ел атанғанымызға 25 жыл толып отыр. Бҧл 
жҧмыр  басты  пенде  ҥшін  аз  да,  тарихы  қатпар-қатпар  іргелі  ҧлт  ҥшін  кӛп  те 
уақыт  емес.  Осынау  уақыт  аралығында  Қазақ  мемлекеті  кҥрделі  де  қиын 
жолдан ӛтті. Қиын-қыстау кҥндерді бастан ӛткере отырып, ірі жетістіктер мен 
толағай  табыстарға  қол  жеткізді.  Елімізді  бҥкіл  әлем  танып  қана  қоймай, 
қапысыз  мойындады.  Бҧның  бәрі  Елбасымыз  Нҧрсҧлтан  Әбішҧлы 
Назарбаевтың  кӛреген  саясатының  арқасы  деп  білеміз.  Жиырма  бес  жылдан 
бері елімізде тҧрақтылық пен бейбітшілік салтанат қҧрып келеді. 
 
 

133 
 
Кейбіреулер  айтып  жҥргендей,  Қазақстан  –  жаңа  пайда  болған  жас 
мемлекет емес, терең тарихы бар қабырғалы жҧрт, еңселі ел. Мәселен, елімізде 
былтыр  Қазақ  хандығының  550  жылдығы  сынды  ҧлық  мереке  кеңінен 
тойланды.  Әрине,  Қазақ  елінің  тарихы  мҧнымен  шектелмей,  әріден  бастау 
алатыны белгілі. 
Қазақ  халық,  ҧлт  ретінде  бҧдан  кӛп  бҧрын  тарих  сахнасына  шыққан. 
Небір  аласапыран  заманды  басынан  кешіре  отырып,  бҥгінгі  кҥнге  аман-есен 
жетіп  отыр.  Бҧл  да  –  қазақ  халқының  іргелі  ел,  ҧлы  ҧлт  екендігінің  жарқын 
кӛрінісі, айқын белгісі. 
Кім-кімге,  қандай  ҧлтқа  болмасын  тәуелсіздіктен  асқан  бақыт  жоқ. 
Болмайды  да,  болған  да  емес.  Қазақ  хандығын  қҧрып,  дербес  елдің  негізін 
қалап, шаңырағын тіктеген Керей мен Жәнібек хандар Әбілқайыр ҧлысынан не 
ҥшін бӛлініп кетті? Әрине, егемен ел болып, ешкімге жалтақтамай дербес сая-
сат  жҥргізу  ҥшін.  Ешкімнің  жетегінде  жҥргісі,  қҧлақ  кесті  қҧлы  болғысы 
келмеді.  Қазақ  деген  сӛздің  мағынасының  ӛзі,  еркіндік  сҥйгіштікті  білдірмей 
ме?! Осы асыл қасиет ҧзақ жылдар бойы халқымыздың бойында саф алтындай 
сақталды,  бізді  еркіндікке,  тәуелсіздікке,  дербестікке  жетелеген  де осы  атадан 
балаға мҧра боп келе жатқан қҧндылықтарымыз. 
Керей мен Жәнібектен кейін билік жҥргізген Қасым хан Дешті Қыпшаққа 
тҥгелдей  ҥстемдік  жҥргізіп,  елді  басқаруда  қазақ  жҧрты  арасында  орныққан 
іргелі  ата  дәстҥрді,  жол-жобаны  берік  ҧстанды.  Оның  тҧсында  ішкі  қоғамдық 
қатынастарды қатаң белгілі бір жҥйеге тҥсірген Қасым ханның қасқа жолы атты 
қалың бҧқара мойындаған заңдар жинағы ӛмірге келді. Одан кейін ел билеген 
Есім ханның «ескі жолы» да, Тәуке ханның «Жеті жарғысы» да қазақ халқының 
дәстҥрлі  әдеп-ғҧрып  заңдарының  жинағы  болатын.  «Жеті  жарғыға»  сҥйенген 
қазақ  билері  ел  ішіндегі  дау-жанжалдар  мен  саяси  маңызы  бар  мәселелерді 
тиімді  шеше  алды.  Жаңа  заң  жҥйесі  қазақ  халқының  ӛмірлік  мәселелерін 
барлық жағынан қамтыды, соның нәтижесінде Тәуке ханның билік еткен тҧсы 
Қазақ  хандығының  барынша  кҥшейіп,  дәуірлеген  кезі  болды.  Кейінгі 
билеушілер де осы заңдарға сҥйеніп билік жҥргізді. 
Атақты  Абылай  хан  ҥш  жҥздің  басын  қосып,  елдіктің  туын  жоғары 
кӛтеруге  барынша  кҥш  салды.  Ҧлы  ханның  кӛреген  саясатының  арқасында 
Қазақ елі шартты тҥрде болса да елдігі мен жерінің тҧтастығын сақтап қалды. 
Абылайдың  маңайына  топтасқан  Тӛле,  Қазыбек,  Әйтеке  сынды  кемеңгер 
билеріміз  бен  Қабанбай,  Бӛгенбай,  Наурызбай,  Райымбек  секілді  батыр 
бабаларымыз білектің кҥшімен, найзаның ҧшымен қасиетті қазақ жерін қорғап, 
басқыншылармен арыстандай алысып, жан алып, жан берісті. 
Абылайдан  кейін  еліміздің  іргесі  сӛгіліп,  шаңырағы  шайқала  бастады. 
Ресей империясы бӛліп алып, билей беру саясатын жҥргізді. Ақыры басы бҥтін 
жаулап алып, басымызға қайыс ноқта кигізілді. 
Кенесары  хан  Абылай  атасының  ісін  жалғастыруға  ҧмтылды.  Қазақ 
халқының  тәуелсіздігін  қалпына  келтірмекші  болды.  Сол  ҥшін  басын  бәйгеге 
тікті,  осынау  ҧлы  жолда  мерт  болды.  Кенесары  жеңілген  жоқ,  сол  кезде  алып 
империяға  қарсы  қылыш  сілтеп,  оқ  атудың  ӛзі  қазақ  халқы  ҥшін  ірі  жеңіс 

134 
 
болатын. Елдің рухын оятты, намысын қамшылады, жігерін жаныды. 
Кеңес  кезінде  де  сол  рух  бір  сәтке  де  бәсеңсіген  жоқ.  Ірі-ірі  бас 
кӛтерулерге,  басып-жаншуға  қарсы  толқуларға,  ҧлт-азаттық  кӛтерілістерге 
ҧласты.  Сол  іштегі  толқыныс  пен  бҧлқыныс  ең  ақыры  Желтоқсан  кӛтерілісі 
кезінде  сыртқа  шығып,  бой  кӛрсетті.  Жастардың  бҧл  кӛтерілуі  тәуелсіздікке 
жол ашты, негіз қалады. Қайрат Рысқҧлбеков сынды қаншама жас ӛрендеріміз 
жазықсыз жапа шекті, сотталды, жазаланды, тҥрмеге тоғытылды. Бірақ жасыған 
жоқ, батыр ата-бабаларының ерлік істерін лайықты жалғастырып әкетті. Соның 
арқасында тәуелсіздіктің ақ таңы атып, жарқырап кҥні шықты. Біз қазір соның 
игілігін  кӛріп,  жақсылығын  сезініп  келеміз.  Еркін  елде  ӛмір  сҥріп  жатқан  біз 
бақытты  ҧрпақпыз.  Біздің  маңдайымызға  осындай  бақ  жазылды,  бақыт 
бҧйырды. 
1991  жылғы  16  желтоқсан  –  «Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттік 
Тәуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңы қабылданған тарихи кҥн. Еліміздің 
бҥгіні  мен  болашағы  ҥшін  аса  маңызды  осы  кҥн  туралы  кезінде  Ҧлт 
кӛшбасшысы  Н.  Назарбаев:  «…Уақыт  –  зымыран.  Кҥні  кеше  ӛткен  оқиғалар 
бҥгінде  тарих  беттеріне  айналып  ҥлгерді.  Бҧл  –  жаңа  мемлекет  пен  жаңа 
қоғамның дҥниеге келуінің азапқа толы, сонымен бір мезгілде ғаламат сәті. Сол 
сәт аяқталған жоқ, бірақ ең қиын белестерден аса білдік. Ең қиын жылдар дәл 
қазір  артымызда  қалды,  сондықтан  да  мен  еліміздің  еңсесі  биіктей  беретініне 
сенемін»,-  деген  болатын.  Тәуелсіздік  –  ҧлы  мҧрат,  қастерлі  ҧғым.  Себебі, 
қаншама  халық  бҧл  айтулы  кҥнге  жете  алмастан  тарихи  сахнадан  біржола 
жоғалды.  Ал,  бҥгінгі  тәуелсіз  мемлекеттердің  әрқайсысы  ӛз  мемлекеттілігін 
қҧруда сан қырлы белестерден ӛтті. Қазақ елі де тәуелсіздікке даңғыл жолмен 
жеткен жоқ. 
Ӛз  кезеңінде  алыс-жақын  елдерге  дербес  саяси  субъект  ретінде  белгілі 
болған  Қазақ  хандығы  кӛрші  алпауыт  мемлекеттердің  тҥрлі  саяси  айла-
шарғысының арқасында ҥш ғасырдан астам уақытқа ӛз тәуелсіздігін жоғалтып, 
бодандықтың қамытын кигені тарихтан белгілі. Егеменді ел, Тәуелсіз мемлекет 
болуды  аңсаған  халқымыз  200-ден  астам  кӛтерілістер  мен  ҧлт-азаттық 
қозғалыстарды басынан ӛткерді. Сондықтан, әрбір бҥгінгі ҧрпақ ҥшін қандай да 
болмасын  мерекенің,  мейрам  мен  тойдың  басы  –  Тәуелсіздік  кҥні  екендігі 
даусыз, әрі солай болуы да тиіс. 
Жер бетіндегі әрбір ҧлт ҥшін тәуелсіз ел болу – ҧлы арман. Дҥниежҥзінде 
6  мыңға  жуық  ҧлттар  мен  ҧлыстар  бар  болса,  солардың  ішінде  200-дейі  ғана 
тәуелсіз мемлекет болып табылады. 
«ҚР  Мемлекеттік  Тәуелсіздігі  туралы»  тарихи  қҧжатқа  дейін  еліміз 
тәуелсіздікке апарар бірнеше маңызды қадамдар жасады. Соның ішінде – 1990 
жылғы  25  қазанда  «Қазақ  КСР-ның  Мемлекеттік  егемендігі  туралы» 
Декларациясын  қабылдады.  Бҧл  қҧжат  арқылы  тәуелсіздігіміздің  қҧқықтық, 
идеологиялық  және  методологиялық  негіздері  қаланды.  Әлемге  тҧңғыш  рет 
еліміздің егемендігін, республика аумағында Конституция мен заңдарымыздың 
басымдық  алатындығын,  территориямыздың  тҧтастығын,  халықаралық 
қатынастарда  еліміздің  жеке  субъект  екендігін,  ең  бастысы,  халықтың 

135 
 
Тәуелсіздікке  ҧмтылудағы  батыл  ерік-жігерін  паш  еттік.  Нәтижесінде,  1991 
жылы 16 желтоқсандағы еліміздің Тәуелсіздігі туралы Заң қабылданды. 
1993 жылы қабылданған Конституция бойынша мемлекеттік ӛкімет билігі 
заң  шығарушы,  атқарушы  және  сот  билігі  болып  бӛлінді.  Атқарушы  ҥкімет 
билігінің біртҧтас жҥйесін басқаратын Мемлекет басшысы ретінде президенттік 
билік  орнады.  Қазақстан  Республикасы  –  демократиялық,  зайырлы  және 
біртҧтас  (унитарлық)  мемлекеттік  сипатын  алды.  1995  жылғы  қабылданған 
Конституция  бойынша  егеменді  мемлекеттің  кҥшті  Президенттік  республика 
қҧру бағытында дамуы басты стратегиялық мақсатқа айналды. Дҥниежҥзіндегі 
кӛптеген  демократиялы  елдердің  тарихи  тәжірибесі  кӛрсеткендей,  ел 
басқарудың  бҧл  тҥрі  биліктің  озық  ҥлгісі  екендігі  Қазақстанның  қоғамдық-
саяси ӛмірінде ерекше дәлелденді. 
Президенттік билік институтын енгізу арқылы республикада ең бір қиын 
ӛткелең жағдайда ӛкімет билігі орнықты ҧсталып, қоғамдық-саяси жҥйе жедел 
тҥрде  дамыды.  Қазақстанда  Тҧңғыш  Президенттік  Республика  негізінде 
мемлекетіміз  аяғынан  нық  тҧрып,  әлемнің  жетекші  елдерімен  терезесін 
теңестіруге  мҥмкіндік  алды.  Президенттік  билік  арқасында  біздің  еліміз  бар-
жоғы  екі  онжылдық  мерзімде  Кеңестер  Одағының  жай  ғана  бір  бӛлшегінен 
халықаралық  сахнада  ӛзін-ӛзі  кӛрсете  білген,  қарқынды  дамып  келе  жатқан 
тәуелсіз  мемлекетке  айналды.  Қазақстан  ӛз  тәуелсіздігін  алғаннан  кейінгі 
кезеңде  Елбасының  жҥйелі  және  ауқымды  реформаларының  арқасында  ӛз 
дамуының  биік  жетістіктеріне  қол  жеткізді.  Бҥгінгі  кҥні  Қазақстан  кешегі 
посткеңестік  аумақтағы  ең  қарқынды  дамып  келе  жатқан  мемлекеттердің  кӛш 
басында. 
Халқымыздың  ақталған  ҥміттері  мен  еліміздің  орасан  зор  табыстарын 
тізіп шығу әрине, оңай емес. Әлемдік қауымдастықта қуатты мемлекет ретінде 
танылған Қазақстанда жҥзеге асырылып жатқан жалпы мемлекеттік, аймақтық 
және әлемдік деңгейдегі жобалар мен бағдарламаларды атаудың ӛзі жеткілікті. 
Тәуелсіздік – еркіндік, ойыңа алған мақсатыңды іске асыру, ешкімге, ешнәрсеге 
жалтақтамау,  кедергіні  жеңе  білу.  «Егер  бастаған  ісіңе  кедергі  жасалса  ол 
қастандық» дейді әл-Фараби. 
Тарихқа  кӛз  жіберетін  болсақ,  Тәуелсіздік  –  1986  жылғы  Желтоқсан 
кӛтерілісінде  алаңға  шыққан  жастардың  ерік-жігері,  ең  алдымен  барша 
қазақстандықтардың  арман-мҧратының  салтанат  қҧруы.  Патша  дәуірінде  де, 
Кеңес Одағы кезінде де тәуелсіздікке деген ҧмтылыс халықтың едәуір бӛлігінде 
қалыптасты.  Біз  бірнеше  ғасыр  отаршылдықтан  кейін  ХХ  ғасырдың  аяғында 
қайта жаңғырған, ХХІ ғасырда әлемдік бәсекеге қабілетті дамыған мемлекетпіз. 
Тәуелсіздік  –  бҧл  кҥрес  пен  тӛзімнің,  халықтың  сан  ғасырлар  бойы  еркіндікті 
аңсаған ҧмтылысының ӛтеуі. 
Тәуелсіздік  сияқты ҧлттық  мерекені  бҥгінгі  таңда бҥкіл  қазақстандық ӛз 
жҥрегімен  сезінуі  және  жоғары  дәрежеде  қҧрметтеуі  тиіс.  Тәуелсіз  елдің  ең 
басты  тҧғыры  халықтың  баға  жетпес  басты  қҧндылығы,  ҧлттың  рухы,  жігері, 
қоғамдық санасы. Басты байлық жай ҧлттық мҥдде емес, азаматтардың мҥддесі 
мен қажеттілігі.  

136 
 
«Қазақстан - 2050» - Мәңгілік елге бастайтын ең абыройлы, ең мәртебелі 
жол. 
Қазақстан  Республикасының  президенті  Нҧрсҧлтан  Әбішҧлы  Назарбаев 
«Қазақстандық жол – 2050: бір мақсат, бір мҥдде, бір болашақ» атты Қазақстан 
халқына  Жолдауын  жария  етті.  Бҧл  мақсат  –  бҧл  «Мәңгілік  Елді»  нығайту, 
біздің Отанымыз – Қазақстанның Тәуелсіздігін нығайту!  
Тәуелсіздік  –  Мәңгілік  Елдің  тҧғыры,  жасампаздықтың  кҥретамыры,  ел 
мен халықтың басты ҧраны. Тҥркілік кезең мен Қазақ хандығынан бастау алған 
1991 жылғы Тәуелсіздігіміз – бҥгін мен келешектің игі мҧраты, Мәңгілік Елдің 
биік  шаңырағы.  «Тәуелсіздікке  қол  жеткізгеннен  гӛрі,  оны  ҧстап  тҧру 
әлдеқайда  қиын.  Тәуелсіздік-  қасиетті  сӛз,  қастерлі  де  киелі  ҧғым. 
Тәуелсіздіктің  туын  желбіретіп,  жықпай  ҧстау,  біздің  қолымызда. 
Тәуелсіздігіміздің  қадіріне  жетіп,  оның  кӛзіміздің  қарашығындай  қорғау, 
баршамыздың  борышымыз.  Ҧлттық  санамыз  саяси  ӛрісіміз  сілкініс  жасап, 
ӛрлеу  жолына  тҥскенде  біздің  кім  екенімізді,  ата-бабамыздың  қандай 
болғандығын, ҧлан байтақ ӛлкені қалай қорғағанын, бостандықты қалай аңсап, 
қалай  қастерлегенін,  кешегі  тектілердің  ҧрпағы  екендігімізді  ҧғынып, 
келешекке жеткізу парызымыз. 
Тәуелсіздік  жолы  –  ар-намыс  жолы.  Ғасырлар  бойы  ата-баба  аңсаған 
тәуелсіздік.  Одақ  –  империя  қҧлап,  қолымызға  тиді.  Бҧл  ғасырларда  бір  ғана 
болатын мҥмкіндік.  
Біз  –  тәуелсіздіктен  ҧлтаралық  ҥйлесімді,  татулықты,  халықаралық 
бейбітшілікті кҥтеміз.  
Біз  бҥгін  XXI  ғасырдың  есігін  айқара  ашып  тӛріне  еніп  отырмыз.  Бҧл 
ғасырды  Қазақстан  ҥшін  жасампаз  ғасыр,  жаңару  ғасыры,  дәуірлеу  ғасыры 
болатынына сенемін.  
Осы дала саған да ортақ, маған да  
Мҧндай мекен таба алмайсың ғаламда.  
Сый мен қҧрмет, ізет-қҧрмет барлығы,  
Тең дарыған біздегі әр адамға.  
Баурап алған ҧлы дала аспанын, 
Ынтымақ пен Бірлік дейтін асқақ ҥн. 
Қазақ жері – отандастар ошағы,  
Биік мҥдде біріктірген бастарын 
 
 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: