Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Эволюция теориясы. Спенсердің шығармашылығынан, кем дегенде, екі негіз-
гі эволюциялық позицияны көруге болады (Haines, 1988; Perrin, 1976). Алғашқысы қоғам ауқымының артуына қатысты. Қоғам индивидтер саны- ның көбеюімен және топтардың бірігуімен өседі (күрделілендіру/compoun- ding). Қоғам ауқымының өсуі әлдеқайда ірі және әртүрлі әлеуметтік құры лым- дардың пайда болуына, сондай-ақ олар атқаратын функциялардың дифферен- циациясының өсуіне алып келеді. Өлшемнің өсуінен бөлек, қоғам дамуының күрделіленуі (compounding) топтардың көбірек қосылуының көмегімен жүзеге асады. Осылайша, Спенсер қарапайымнан күрделіге (compound), екі есе күр де- лі қоғамға (doubly-compound) және үш есе күрделі (trebly-compound) қоғамға эволюциялық түрде өту жолдарын айтады. Сонымен қатар Спенсер «әскери қоғамнан – индустриялық қоғамға» деген эволюция теориясын ұсынады. Бұрын содырлық қоғамдар шабуылдар мен қор ғаныстық соғыс үшін құрылған. Спенсер соғысқа сын көзбен қарай отырып, со ғыстың ерте кезеңіндегі функциясы ретінде қоғамдарды біріктіру (мысалы, әскери басып алу арқылы) және индустриялық қоғамды дамытуға қажетті аса ірі көлемде адамдарды жұмылдыру деп санады. Алайда индустриялық қо- ғамның келуімен соғыс өзінің функционалды сипатын жоғалтып, алдағы эво- люцияға кедергі болды. Индустриялық қоғам туабіткен қасиеттер мен тәртібі жоғары индивидтердің ерікті ынтымақтастығына емес, достық, альтруизм, тар салада мамандану мен жетістіктерді мадақтауға негізделген. Мұндай қоғам 41 1-тарау • Әлеуметтану теориясына тарихи шолу: ерте кезең ерікті келісімшарттық қарым-қатынастармен және, ең бастысы, күшті ор тақ мораль арқылы бірігеді. Үкіметтің рөлі шектеулі және азаматтардың немен ай- налыспауы жөн екеніне ғана назар аударады. Әлбетте, қазіргі индустриялық қоғамда ертедегіге қарағанда жауынгерлік сипат аз. Спенсер жалпы эво лю- цияны индустриялық қоғамның бағытында көрсе де, ол соғыс пен әлдеқайда жауынгерлік қоғамға деген мерзімді регрестердің мүмкіндігін мойындайды. Cпенсер этика мен саясат саласында жазылған еңбектерінде қоғамның эво- люциясына байланысты басқа да көзқарастарды қамтыды. Бір жағынан, қо- ғамның прогресі идеалға қарай немесе мінсіз, өнегелі қоғамға бағытталады деп есептеген. Екінші жағынан, тек ең мықты қоғам аман қалып, ал өте әлсіз қо- ғамдар жойылады деген пікір білдірген. Мұндай прогрестің нәтижесі – бүкіл әлем үшін жаңаша бейімделу. Спенсер әлеуметтік эволюция жайында бай әрі көп жоспарлы идеялардың жинағын ұсынды. Басында оның идеялары үлкен табысқа жетті, кейін бір неше жылдар бойы жоққа шығарылды. Ал уақыт өте келе, оның идеялары нео эво- люциялық әлеуметтану теорияларының пайда болу кезінде қайта сұранысқа ие болды (Buttel, 1990; Sanderson, 2007). жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|