Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd
жүктеу/скачать 10,2 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А, Ә, Е, О, Ө, Ұ, Ү, Ы, І
- Жалаң дауысты дыбыстар А
| Әліпби дыбыстар
Қазақ тілінің әліпби тізімінің құрамына енген төл дыбыстарды әліпби дыбыстар деп атаймыз. Дауысты дыбыстар Қазақ тілінің дауысты дыбыстар жүйесі Қазақ тілінде 9 әліпби дауысты дыбыс бар. Олар қолданымдағы әліпби құрамында былай таңбаланады: А, Ә, Е, О, Ө, Ұ, Ү, Ы, І. Қазақ тілі дауысты дыбыстары жалаң (монофтонг) және құранды (дифтонг) болып екіге бөлінеді. Бастан-аяқ біркелкі айтылатын дауысты дыбысты жалаң дауысты дыбыс деп атаймыз, олар: а, ә, ы, і, ұ, ү. Бір дыбыстан басталып, екінші дыбыспен аяқталатын дауысты дыбысты құранды дауысты дыбыс деп атаймыз, олар: о, ө, е. 36 Жалаң дауысты дыбыстар А дыбысы (4.2-сурет) А дыбысы жақтың кең ашылып, тілдің төмен түсуі арқылы жаса- лады. Тілдің тік қалпына қарай ашық дауысты дыбыс болып табылады. А дыбысын айтқанда ерін бейтарап қалады. Еріннің қатысына қарай езу дауысты дыбыс болып табылады. А дыбысын айтқанда тіл ауыз қуысының арт жағына орналасады. Тілдің көлденең қалпына қарай тіл арты дауысты дыбыс болып табылады. А дыбысы тілдің тік қалпына қарай – ашық, ерін қатысына қарай – езу, жасалу орнына қарай – тіл арты дыбыс. Жасалым белгілері: ашық, езу, тіл арты дауысты дыбыс. Ә дыбысы Ә дыбысы жақтың кең ашылып, тілдің төмен түсуі арқылы жаса- лады. Тілдің тік қалпына қарай ашық дауысты дыбыс болып табылады. Ә дыбысын айтқанда ерін бейтарап қалады. Еріннің қатысына қарай езу дауысты болып табылады. Ә дыбысын айтқанда тіл ауыз қуысы- ның орта тұсына орналасады. Тілдің көлденең қалпына қарай тіл ор- тасы дауысты дыбыс болып табылады. Дауысты тілдің тік қалпына қарай – ашық, ерін қатысына қарай – езу, жасалу орнына қарай – тіл ортасы дыбыс. Жасалым белгілері: ашық, езу, тіл ортасы дауысты дыбыс. 5.2-сурет. А және Ә дауысты дыбыстарының жасалым моделі 4.2-сурет. А және Ә дауысты дыбыстарының жасалым моделі жүктеу/скачать 10,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|