Терминдерді анықтамалармен сәйкестеңдіріңіз.
1
|
Биосфера
|
A
|
|
тірі ағзада өтетін барлық химиялық реакциялардың
|
|
|
|
|
жиынын айтамыз. Зат алмасу нәтижесінде ағзаға қажет
|
|
|
|
|
заттар түзіледі және энергия бөлінеді
|
2
|
Биоценоз
|
B
|
|
жер шарындағы тірі организмдер мен олардың
|
|
|
|
|
топтарының таралуы мен орналасу заңдылықтарын
|
|
|
|
|
зерттейтін ғылым саласы; өсімдіктер мен жануарлардың
|
|
|
|
|
және олардың бірлестіктерінің жер шарында таралуы
|
|
|
|
|
мен олардың бөлектеніп мекендеу сипатын зерттейтін
|
|
|
|
|
ғылым
|
3
|
Биогеоценоз
|
C
|
|
жасыл жапырақ органоидтері, яғни хлоропласт арқылы
|
|
|
|
|
Күн сәулесі энергиясының химиялық байланыс
|
|
|
|
|
энергиясына айналу процесі
|
4
|
Биогеография
|
D
|
|
мекен ету ортасы бір, бір-бірімен байланысты түрінің
|
|
|
|
|
жиынтығы
|
5
|
Зат алмасу
|
E
|
|
жердің тіршілік қабаты
|
6
|
Фотосинтез
|
F
|
|
тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін
|
|
|
|
|
өзара байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-
|
|
|
|
|
тіршілік ортасы
|
Сурет бойынша биосфераның шекарасын анықтаңыз.
Атмосфера
(км)_____________________________
___________________________________ ______
Гидросфера
(км)____________________________
а. Тірі ағзалардың биосферадағы таралу шекарасын жазыңыз.
Берілген схема бойынша биосферадағы зат айналымын түсіндіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
терминдер мен анықтамаларды сәйкестендіреді;
биосфераның шекараларын анықтайды;
биосфераның құрамын анықтайды;
ағзалардың алуан түрлілігін және ерекшеліктерін сипаттайды;
ағзалардың таралу аймақтарын көрсетеді;
биосферадағы зат айналымын анықтайды;
зат айналымын сызбада көрсетеді.
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.4 Биосфера
Тақырып Топырақ және оның құрамы мен құрылымы
Оқу мақсаты 7.3.4.2 Топырақ құрамын,түрлерін анықтап, құрылымын
графикалық түрде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Топырақ құрамын,түрлерін сипаттайды
• Құрылымын графикалық түрде бейнелейді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Мәтінді оқып, көп нүктенің орнына керек сөздерді орналастырыңыз.
Топырақтану ғылымының негізін орыс ғалымы
|
.............................
|
қалады. Ол топырақ
|
түзілу процесінің .........................
|
байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық
|
тау жыныстар, ............,
|
............, уақыт және ................
|
мен ....................
|
жатады. Кейін
|
ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су (......................
|
, жерасты суы)
|
және .................................
|
қосылды.
|
|
|
Керекті сөздер: (В.В.Докучаев, бес фактор, ауа райы, жер бедері, өсімдіктер, жануарлар, топырақ суы, адамның шаруашылық әрекеті).
Cәйкестендіріңіз.
|
Топырақ
|
|
|
Сипаттама
|
|
|
түрлері
|
|
|
|
|
1
|
Қаратопырақ
|
а
|
Құрамында минералды тұздар кең таралған. Өсімдіктерге
|
|
|
|
|
зиянды.
|
|
|
|
|
|
|
2
|
Сұрғылт түсті
|
b
|
|
Топырақтың беткі қабаты, бұл қабатта өлген тірі
|
|
|
топырақ
|
|
|
организмдердің қалдықтары жиналып, қарашірік түзеді.
|
|
|
|
|
|
Қарашірік қаншалықты көп болса, соншалықты өсімдіктер
|
|
|
|
|
|
нәрлі заттарға толы болады.
|
|
3
|
Құмды топырақ
|
c
|
Топырақта саздар кең таралған. Жаңбыр болмаған кезде,
|
|
|
|
|
|
саздар қатады да, тас сияқты қатты болады. Ал жауынды
|
|
|
|
|
|
күндері саз байланған күйде болады да, суларды тереңге
|
|
|
|
|
|
қарай өткізбейді. Сондықтан сулар тұрып қалады да,
|
|
|
|
|
|
өсімдіктердің тамырлары шіри бастайды. Өсімдіктердің
|
|
|
|
|
|
өмір сүруіне қолайсыздау .
|
|
4
|
Сазды топырақ
|
d
|
|
Нәрлі заттарға кедей болып келеді, себебі жоғарғы
|
|
|
|
|
|
қарашірік қабаты жұқа. Топырақта ылғал жиналып, шіруге
|
|
|
|
|
|
ықпал етеді.
|
|
5
|
Сортаң топырақ
|
e
|
Бұл топырақтарда құмдар кең таралған және бөлшектері
|
|
|
|
|
|
әлсіз жалғанған, өсімдіктердің тамырларының бекінуі
|
|
|
|
|
|
қиынға соғады. Мұндай топырақтар тез жылынады және
|
|
|
|
|
|
құрғақ болады. Өсімдіктер аз таралған.
|
|
|
|
|
1 -__ 2-__3-__ 4-__ 5-__
|
|
57
Топырақ кесіндісінің қимасы берілген, сызбаға сәйкес кесіндіні толтырыңыз.
Сызбаға топырақ түзуші факторларды жазыңыз.
Мына фотосуреттер арқылы топырақтың өзгеруі мен құнарсыздану себептерін анықтаңыз және топырақ құнарлығын арттыру жолдарын ұсыныңыз.
Дескриптор Білім алушы
мәтінді керекті сөздермен толықтырады;
топырақтың түрлерін сипаттамасымен сәйкестендіреді;
топырақ кесіндісінің қимасын толтырады;
топырақ кесіндісін қолдана отырып, топырақ түзуші факторларды анықтайды;
топырақ эрозиясының пайда болу жолдарын анықтау үшін зерттеулер жүргізеді;
құнарлығын арттыру жолдарын айтады;
қорғау шараларын ұсынады.
58
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.4 Биосфера
Тақырып Қазақстанның топырақ түрлері
Оқу мақсаты 7.3.4.3 Қазақстанда топырақ түрлерінің таралуын
анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Қазақстанда кездесетін топырақ түрлерінің
таралуын зерттейді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
Атласты қолданып, суретте көрсетілген топырақ түрлерінің қайсысы Қазақстанда кездесетінін анықтаңыз (күлгін топырақ, батпақты топырақ, орманның сұр топырағы, қара топырақ, сұр топырақ, қоңыр топырақ, күрең топырақ).
Осы топырақ түрлерін кездесетін аймақтарына қарай топтастырыңыз.
Қалыптасу себебін топырақ түзуші факторлармен сәйкестендіре отырып, зерттеңіз.
Дескриптор Білім алушы
атласпен жұмыс жасап, топырақтың Қазақсанда кездесетін түрлерін анықтайды;
осы топырақ түрлерін кездесетін аймақтарына қарай топтастырады;
− топырақ түзуші факторларды ескере отырып, таралу
себептерін зерттейді, қорытынды жасайды.
Бөлім 3. Физикалық география
Достарыңызбен бөлісу: |