Алматы, 2011 Еркебұлан ЫбрайЫмұлы нұрлан СайлауұлЫ Қ ұ р а н оқып-үйренейік! Ислам мәдениеті мен біліміН
жүктеу/скачать 7,23 Mb. Pdf көрінісі
|
| Алматы, 2011 Еркебұлан ЫбрайЫмұлЫ Нұрлан СайлауұлЫ Қ ұ р а н оқып-үйренейік! ИСлам мәдЕНИЕті мЕН біліміН қолдау қорЫ қаЗақСтаН мұСЫлмаНдарЫ діНИ баСқармаСЫ УДК 28 ББК 86.38 Ы 16 Ыбрайымұлы Е., Сайлауұлы Н. Ы 16 Құран оқып - үйренейік!. - Алматы: Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры, 2011. – 104 бет. ISBN 978-601-06-80187-1-8 Кітапта араб әліппесіне сауат ашумен қатар, қасиетті Құран Кәрімді өз мәнері мен нақышына сай дұрыс оқып-үйренудің қағидалары толықтай қамтылған. Сондай-ақ, арабшадағы тіл дыбыстарының ерекшеліктері негізге алынып, грамматикалық заңдылықтарға бағыну көзделген. Бұған қоса, Құранның қысқа сүрелері мен дұғаларының да мағыналары айшықталған. Еңбек әрбір Құран үйренушіге арналған. УДК 28 ББК 86.38 ISBN 978-601-06-80187-1-8 © Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры, 2011 Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының сараптау комиссиясы мақұлдаған 3 алҒЫ СӨЗ Он сегіз мың ғаламның иесі Алла тағаланың кітабы болғандықтан Құран Кәрімді оқып-үйренудің маңыздылығы мен өзектілігі ерекше. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бір хадисінде: «Сіздердің ең жақсы- ларыңыз – Құранды үйренгендеріңіз және үйреткендеріңіз, – деген. Сондықтан Ислам дінінде бұл қасиетті кітапты үйрену де, оны өзгеге оқыту да мәртебелі іске жататы- ны даусыз. Әсіресе, бүгінгі таңда мұсылман кісілердің Құранмен байланыста болуы, оны оқуы, жан-жақты зерт- теп үйренуі, бір жерде жиналып өзара талқылауы, Құран жайлы әңгімелесуі аса қажет. Өйткені ақиқат ғылымның да, білімнің де, танымның да, сезімнің де асыл негіздері Құран Кәрімде жатқандығы рас. Бұл пікірді талай жылғы өмірін белгілі бір ғылым жолында жұмсап, ең соңында тапқан жаңалығын он төрт ғасыр бұрын түскен Құран Кәрімнен дап-дайын күйінде тауып, таң қалып, мұсылман болған ғалымдар қуаттап келеді. Астраномия, химия бол- сын, математика, физика болсын, өнердің қай түрі болсын – бәрі де қайнар бастауын Құраннан алады. Олай бол- са, еліміздің рухани, мәдени, материалдық, әлеуметтік жағдайын жақсартуда қасиетті Құран Кәрімді танып- білудің мол пайдасы болары хақ. Алла елшісінің тағы бір хадисінде: «Егер адамдар Алланың үйлерінің бірінде жи- налып, Құран оқып оны өзара талқылайтын болса, олардың көңілдеріне тыныштық орнайды және рақымшылыққа бөленеді, періштелер қоршауына алады және Алла оларды Өзінің алдындағылардың көзінше еске алады», – делінген (Муслим). Хадисте «Құранды оқыса, өзара талқыласа» деген сөздер қолданылған. Демек, Құранды өзара оқу да, талқылау да маңызды іс. Бұл іс мұсылмандарға қойылып 4 отырған талаптардың бірі деп қабылдауға да болатын- дай. Пайғамбарымыздың өзі де бұдан шет қалмаған. Жыл сайын Рамазан айында Жәбірейіл періште түсіп, екеуі Құранды сабақ қылып қайталайтын. Көктің ең сенімдісі мен жердің ең сенімдісі Құран Кәрімді бірге оқып, талқылайтын. Мұнда Құранды өзара талқылау дегенді күнделікті өмірімізде пайдалану деп түсінуге де болады. Алланың кітабын өміріміздің әр саласында пайдалансақ, адамзаттың мәдениеті қаншалықты жоғарылар еді. Осы айтылғандарды ескере келгенде, қолымыздағы «Құран оқып-үйренейік» атты кітаптың маңызы мен өзектілігі айқын көрінеді. Құран Кәрімді жолбасшы етіп өмір сүру, әрине, оны оқып-білуден басталады. Құранның әрбір аятында, әр сөзінде, әр әрпінде, тіпті әрбір сызықшасында терең мән бар. Сондықтан Құран тілін үйренгенде, аса ұқыпты болуымыз шарт. Қолымыздағы бұл оқулық тәжуид іліміне, яғни Құран оқып-үйрену ғылымына арналады. Сондай-ақ онда тәжуидтің қысқаша тарихы берілген. Қазақ тілінде түсіндірілген ережелер толықтырылып берілген. Құран оқу ілімі барынша толық қамтылған. Құранды тәртіппен, ережемен оқуға арналған жаттығулар мен мысалдар мол келтірілген. Бұл оқушыларды машықтандыруға көп септігі тиеді. Алла тағала Құран Кәрімді өз тәртібіне сай дұрыс оқып, оның үкімдеріне қарай өмір сүретін жамағат санын көбейткей! ҚМДБ-ның Алматы қаласы бойынша өкіл имамы, Алматы орталық мешітінің бас имамы Құлмұхамед қажы Маханбет 5 КіріСПЕ Барлық болмыс атаулы мен таңғажайып ғаламның жаратушысы Аллаһ тағала Ислам діні арқылы діндерді толықтырып, кемеліне келтірді. Адамзаттың бақыты үшін Құран Кәрімді түсірді. Құран аса дана һәм шексіз рақым иесі Хақ тағала тарапынан түсірілген адамзатты шынайы бақытқа жетелейтін, қияметке дейін бірде – бір әрібі өзгермейтін мәңгілік мұғжиза. Құран – Жаратқанның тура жолы әрі хаққа бастар нұр. Ол – соңғы пайғамбарлықтың құжаты, ханиф (тура) діннің тілі әрі Ислам шариғатының ата заңы. Баршамыздың имамымыз бен жетекшіміз. Бұл Құран Кәрімде былайша баяндалған: «Расында, сендерге Аллаһ тарапынан нұр және ашық кітап келді. Сол арқылы Аллаһ Өзінің разылығына ілескендерді амандық жолдарына салады және Өз нұсқау- қалауымен оларды қараңғылықтан нұрға шығарады әрі тура жолға салады» 1 . Тағы бір аятта: «Және саған барлық нәрсені баян етіп беруші, тура жол, рақым, мұсылмандар үшін қуанышты хабар болған кітапты (Құранды) түсірдік» 2 . Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Құран аяттарын неғұрлым көп жаттаған адамның жұмақта дәрежесінің соншалықты жоғарылайтынын айтады. Абдуллаһ ибн Амр ибн ал – Асъ риуаят еткен хади- сте: «Құран иесіне (Құран оқып жаттаған адам) былай делінеді: Оқы және жоғарыла (төрлет), оқы, дүниеде 1 "Маида" 15 - 16 2 "Нахл" 89 6 қалай оқыған болсаң дәл солай оқы, расында, сенің орның ең ақырғы оқылатын аятта» 3 . Расулуллаһ және бір хадисте Құран оқу адамды бүкіл болмысымен ізгілікке бет бұрғызатын айтады. Егер Құран оқитын мұсылманның ішкі дүниесіне үңіліп қарасаң, оның тап-таза екенін көресің, егер де жүріс-тұрысына қарасаң, оның көркем мінез-құлықты, биязы екенін көресің. Бұны пайғамбарымыздың мына хадисінен білеміз: «Құран оқитын мүмин – дәл утружжә (цитрон, ли- мон) сияқты. Иісі хош, дәмі керемет. Құран оқымайтын мүмин – дәл құрма секілді. Хош иісі жоқ, дәмі тәтті. Құран оқитын мұнафық (екі жүзді) – райхан гүлге ұқсас. Иісі хош, дәмі ащы. Құран оқымайтын мұнафық – ханзала (колоквинт) тәрізді. Хош иісі жоқ, дәмі ащы» 4 . Абдуллаһ ибн Масғуд айтады: «Кімде – кім Құранды сүйсе (жақсы көрсе), Аллаһ пен елшісі де ол адамды сүйеді. Кімде – кім Аллаһ пен елшісінің сүйіктісі болуды қаласа, онда өзінің Құранды қаншалықты сүйгендігіне қарасын» 5 . Құранға деген махаббат оны оқуға байланысты. Бұл қасиетті кітапты оқу − ең ұлы ғибадаттардың бірі әрі Аллаһқа жақындататын бірден – бір төте жол болып та- былады. Аллаһ Тағала бізге қасиетті Құранды оқуды әмір еткен. Құранда: «Құраннан оқи алатындарыңды оқың- дар» 6 деп айтылса, Әбу Умәмә риуаят еткен хадисте 3 Тирмизи, Әбу Дәуіт және Ахмад 4 Бухари, Муслим, Тирмизи, Әбу Дәуіт, Нәсәи, және ибн Мәжә (Әбу Муса ал – Ашғариден) 5 Хайсәми және ат – Табарани 6 Мүзәммил 20 7 Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) : «Құран оқыңдар! Ол қиямет күні иесіне шапағат етеді» 7 – деген. Келесі хадистерде Құранды оқудың қандай сауап екендігі айтылады: «Кімде – кім Аллаһтың кітабынан бір әріп оқыса – бір сауап, ал бір сауап он сауапқа тең. Әлиф-ләм-мим («Бақара» сүресінің басы) бір әріп деп айтпаймын, әлиф бір әріп, ләм бір әріп, мим бір әріп» 8 . Яғни, әлиф-ләм-мим үшеуі үш бөлек әріп болып есеп- телгенде, үш сауап, ал үш сауап отыз сауапқа тең бола- ды. Құранды жақсылап оқыған, әріптерін дұрыс айтуға машықтанған әрі аяттарға амал еткен мұсылман Құранды жазуға тағайындалған мәртебелі періштелермен бірге бо- латынын бізге мүминдердің анасы Айша риуаят еткен ха- дистен көреміз: «Құранды шебер оқуға машықтанған жан Құранды жазуға тағайындалған мәртебелі періштелермен бірге болады, ал Құранды оқығанда кекештеніп қиналса, екі сауап алады» 9 . Аллаһ Тағала да әрдайым Құран оқитын және оған амал ететін пенделеріне сауабын еселеп беретінін айта- ды: «Әлбетте, Аллаһтың кітабын оқитын, намазды толық атқаратын және Біз рызық етіп берген нәрселерден Аллаһ жолында жасырын және жария жұмсайтындар ешқашан бітпейтін сауда-саттықтан үміт етеді (Яғни, олар жақсы амал қайыр – садақа арқылы Аллаһтан сауап күтуден). Өйткені Аллаһ олардың сауаптарын толық етіп береді және Өз кеңшілігімен оларға қосымша сый береді. 7 Муслим 8 Тирмизи (Абдуллаһ ибн Масғуд риуаят етеді) 9 Бухари, Муслим, Әбу Дәуіт және Тирмизи 8 Әлбетте, Ол жарылқаушы әрі шүкір етуші (яғни, аз ғана игі амал үшін көп сый беруші)» 10 . Құранды оқып үйрену мен үйретудің маңызы Құранды үйрету және жаттау «уәжіп кифаяға» жата- ды. Яғни, мұсылмандардың кейбірі үйретсе, бұл міндет жалпы үмбеттің мойнынан түседі. Керісінше жағдайда үмбеттің барлығы күнәһар болады. Пайғамбарымыз еш уақытта сахабаларға Құранды жеткізу және үйрету ісін кідіртпеген. Себебі, Аллаһ Тағала оған былай деп әмір ет- кен: «Уа, Пайғамбар! Саған Раббың тарапынан түсірілген нәрсені жеткіз! Егер бұны істемесең, онда елшілікті жеткізбеген боласың» 11 . Аллаһ Тағала мұсылман үмбетін жер бетіндегі қайырлы үмбет етті. Бұл үмбеттің кітабы қасиетті Құран − ең аб- зал кітап. Сол себепті бұл үмбетке осы кітапты жеткізіп үйретуде аянбай қызмет ету парыз. Пайғамбарымыз да хадистерінде Құранды үйреніп және үйреткенді ерекше атап өтеді: «Сендердің жақсыларың – Құранды үйреніп оны үйреткендерің». 12 «Кеудесінде Құраннан еш нәрсе болмаған адам қаңырап тұрған үйге ұқсайды». 13 Құранды оқу мен тыңдаудың әдептілігі: 1. Мүмкіндігінше құбыланы бетке алып оқу; 2. Құран оқудың алдында құрмет әрі тазалық ниетімен мисуак қолдану; 10 Фатыр сүресі 29 – 30 11 Маида 67 12 Бухари, Әбу Дәуіт және Тирмизи (Осман ибн Әффәннан 13 Тирмизи және Ахмад (Ибн Аббастан) 9 3. Дәретті болу (міндетті түрде); 4. Киімі мен дене мүшелерінің таза болуы; 5. Құран сөздерінің мағыналарын түсінген жағдайда ой жүгіртіп, терең ойлану; 6. Бар ықыласты тек Құранға арнап, өзге нәрселерге на- зар аудармау; 7. Шамасы келгенше ырғақты сақтап, әуенін келтіріп әдемілеп оқу, алайда әндетіп кетуден сақ болу керек; 8. Құран оқығанда көңіл-күйді бөлетін нәрселерге қарауға, күлуге және өзге де әдептілікке сай емес әрекеттерге баруға болмайды. Сондай - ақ Құранды тыңдап отырған адам да жоғарыдағы әдептілікті сақтауы тиіс. Оқылып жатқан аяттарды түсініп жатса, оны уағыз-насихат ретінде қабылдаған абзал. Құранда ол жөнінде былай делінген: «Құран оқылғанда, оған құлақ салыңдар әрі тыныштық сақтаңдар. Рақымдылыққа бөленесіңдер». 14 Құранды оқу тәсілі және тәжуид ілімінің тарихы Құранды арнайы ережелерді сақтай отырып оқу − Аллаһ Тағала бекіткен, Пайғамбарымызға әмір еткен іс. Бұған Құрандағы мына аят дәлел: «...Құранды тәртіппен (өлшеммен) оқы». 15 Тәртіппен оқу − мағынасына ой жүгіртуді, әріптерді дұрыс айтуды, созатын, жуан, жіңішке, ашық, анық оқылатын жерлерге көңіл бөлу, арнайы ережелерді сақтай отырып оқу дегенді білдіреді. Бұл арнайы ережелермен оқу тәжуид қағидалары арқылы жүзеге асады. Тәжуид 14 Ағраф 204 15 Музәммил 4 10 қағидалары Пайғамбарымыздың тәуәтур жолымен 16 әрі сахих хадистермен жеткен оқу тәсілінен алынған. Сол хадистердің бірінде Әнас ибн Мәлик былай деген: Одан «Пайғамбарымыздың Құран оқуы қандай еді?», − деп сұрағанда: «Ол созып оқитын деп Бисмилләәһиррамәәниррахиимді созып оқыды. Бисмил- ләәһи – деп созды, Аррахмәәнды созды және Аррахиимды созды» 17 . Негізінде дәл Пайғамбарымыздың оқу тәсілі ауызекі оқу арқылы жеткен. Яғни, бір-біріне ауызша оқып үйрететін болған. Ал Пайғамбарымыз оқу тәсілін Жәбірейіл періштеден үйренген, үйренгенін сахабаларға үйреткен. Осылайша Құранды оқу тәсілі Жәбірейіл періштеден Пайғамбарымызға, Пайғамбарымыздан сахабаларға, сахабалардан табиғиндерге, табиғиндерден тәжуид ілім болып қалыптасқанға дейін ауызекі беріліп келген. Мысалы, Пайғамбарымыздың сахабаларға үйреткен- дігін турасында мына хадистен байқаймыз: Пайғамбарымыз Абдуллаһ ибн Масғудтың намазда Құран оқығанын естіп: «Кімде – кімді Құран түскеніндей оқылуы қуандыратын болса, ибн Умми Абдтың (Абдуллаһ ибн Масғуд) қырағатымен (оқу тәсілімен) оқысын» 18 . Яғни, Абдуллаһ ибн Масғудтың Құран қалай түссе, дәл солай оқығандығы айтылады. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Құран оқуды жетік меңгерген бір топ сахабаларды ерекше атаған. Құранды солардан үйрену керектігін табыстаған. Олар: Убәй ибн Кәғб, Абдуллаһ ибн Масғуд, 16 Тәуәтүр жолмен жету – әдейі немесе білместіктен жалған ақпаратта бірігулері мүмкін емес сенімді бір жамағаттың, екінші бір сондай жамағатқа риуаят етуі. Бұл ең жоғарғы дәрежеде сахих хадистердің жететін жолы. 17 Бухари 18 Ахмад, Табарани 11 Зәйд ибн Сәбит, Әбу Муса ал – Ашғари, Осман ибн Әффән, Али ибн Әби Талиб, Әбу Дәрдә, Муғаз ибн Жәбәл т. б. сахабалар. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бір хадисінде: «Құранды төрт кісіден үйреніңіздер: Абдуллаһ ибн Масғудтан, Сәлимнен, Муғаздан және Убәй ибн Кәғбтан» деген (Бухари). Жоғарыдағы хадистерден сахабалардың Құранды Пайғамбарымыздан ауызекі үйреніп, арнайы ережелермен оқығанын көреміз. Міне, осы оқу тәсілі сахабалардан кейінгі дәуірлерде «Тәжуид» деп атала бастады. Тәжуид сөзі араб тілінде − көркемдеу, әдемілеу дегенді білдіреді. Терминдік мағынасы – Құран аяттарының әрбір әрібін дұрыс айтып, өзінің бекітілген арнайы ережелерімен оқу. Жоғарыда айтып өткеніміздей, Пайғамбарымыз бен сахабалардың кезінде бұл ережелер «Тәжуид» деп аталмаған. Тәжуид деп аталуы табиғиндарды көрген кісілер дәуірінде басталады. Алғашқы тәжуид ілімін қалыптастырған, ережелерді жинақтап, оларға ат берген кісі − Әбу әл-Әсуәд әд-Дуәли болғандығы айтылады. Кейбір ғалымдар әл-Халил ибн Ахмад әл-Фарахиди мен Әбу Убәйд әл-Қасим ибн Сәләм болған дейді. Тәжуидтің ілім болып қалыптасуына Ислам дінінің әлемге таралуы, көптеген елдердің, халықтардың Ислам дінін қабылдауы да себеп болған. Исламды қабылдаған ұлты араб еместердің саны көбейген. Араб тілі өзге тілдермен ассимиляцияға ұшыраған. Мұсылман басшылар Құранның тазалығын сақтап қалу мақсатында тәжуидті ілім ретінде қалыптастыруды жөн көрген. Қысқаша алғанда, тәжуид ілімінің тарихын осылай түйіндеуге болады. 12 Араб тілі 28 әріптен тұрады. Жазумен қатар әріптердің дұрыс айтылуына да мұқият көңіл бөлу керек. Араб әліппесі: жим сә тә бә әлиф ра зәл дәл ха хә дад сад шин син зәй фә ғайн ‘айн за та нун мим ләм кәф қаф йә уәу һә " . " - сақауша немесе жіңішке дыбысталатын әріп " " - жуан дыбысталатын әріп " ‘ " - тамақтан шығатын айн әрібінің белгісі 13 1. бӨлім араб тілі әліППЕСі 1. Харакаттар мен сукун (дыбыс белгілері) Араб тілінде әріптердің дыбысталуы үшін арнайы белгілер қолданылады. Бұл белгілер «харакат» немесе "қысқа дауысты білдіретін белгілер" деп аталады. Хара- каттар үшеу: фатха, кәсра, дамма. ٭ Фатха әріптің үстіне қойылатын сызықша. Жуан әріптің үстіне қойылса "а" мен "о" -ның арасында, ал жіңішке әріптің үстіне қойылса "ә" дыбысын білдіреді. Мысалы: у ә з ә ‘а з ә р а ә д ә р а ж ә ә д ә б ә ٭ Кәсра: әріптің астына қойылатын сызықша "и" дыбысын білдіреді. Мысалы: дәр и бә уәр и сә уәз и ға әр и бә ٭ Дамма: әріптің үстіне қойылатын үтір белгісі, "у" дыбысын білдіреді. Мысалы: раз у лә у ди‘а р у зиқа д у рибә ٭ Сукун - әріптің үстінде немесе харакаттың жоқтығын, сонымен қатар әріптің харакатсыз дыбысталу- ын білдіреді. арих уд‘у ән зид 14 Араб әріптері сөз басында, ортасында және соңында төмендегідей жазылады. әріп аты сөз соңында сөз орта- сында сөз ба- сында жекеше түрі № әлиф 1 бә 2 тә 3 сә 4 жим 5 хә 6 ха 7 дәл 8 зәл 9 ра 10 зәй 11 син 12 шин 13 сад 14 15 дад 15 та 16 за 17 ‘айн 18 ғайн 19 фә 20 қаф 21 кәф 22 ләм 23 мим 24 нун 25 һә 26 уәу 27 йә 28 Сандар 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 16 Әріптердің дыбысталуы «Әлиф» әрпі өзінен кейінгі әріп- термен қосылмайды. Харакатпен оқылу үшін кестедегі «әлиф» үстінде әрі астын- да жазылған белгімен келуі керек. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі у, и, ә у, и, ә у, и, ә у, и, ә Мысалы: а рду б ә су р а бә ә «Бә» - әрпі еріннің шапшаң ашы- луы арқылы дыбысталады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі б, бу, би, бә б, бу, би, бә б, бу, би, бә б, бу, би, бә Мысалы: б әу б әа у б и б ә б ә б у ә б и ә б ә 17 «Тә» - әрпі тіл ұшының үстіңгі екі күрек тістің біткен жеріне тиюі арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі т, ту, ти, тә т, ту, ти, тә т, ту, ти, тә т, ту, ти, тә Мысалы: т әубә т әбә т әу т әә б ит б әт ә т ә т и «Сә» - әрпі тіл ұшын жоғарғы және төменгі күрек тістердің арасына ұстап, сақауша дыбысталады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі с, су, си, сә с, су, си, сә с, су, си, сә с, су, си, сә Мысалы: бә с әтә с убитә с әбәтә бу с бә с бә с ә ә с 18 «Жим» – әрпі тіл ортасының таңдайға жақындатылуы арқылы шығады. "д" мен "ж" әріптері қосыл- ғандай дыбысталады Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі ж, жу, жи, жә ж, жу, жи, жә ж, жу, жи, жә ж, жу, жи, жә Мысалы: бәсә ж ә ту ж исә тә ж әсә ж әбәтә у ж и ж ә ж ә «Хә» – әрпі тамақтың ортасынан шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі х, ху, хи, хә х, ху, хи, хә х, ху, хи, хә х, ху, хи, хә Мысалы: х әжәбә әтә х ә тә х ти тә х тә бә х әсә х иб х аб 19 «Ха» – жуан әріп. Бұл әріп тіл соңының өңешке тақалуы арқылы ды- бысталады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі х, ху, хи, ха х, ху, хи, ха х, ху, хи, ха х, ху, хи, ха Мысалы: туби х а уби х а та х бусу бә х атә х абусә х абәтә «Дәл» - әрпі тіл ұшының үстіңгі екі күрек тістің біткен жеріне тиюі арқылы шығады. Бұл әріп «әлиф» секілді өзінен кейінгі әріппен қосылмайды. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі д, ду, ди, дә д, ду, ди, дә д, ду, ди, дә д, ду, ди, дә Мысалы: жәхә д ә әхә д у хә д ибә тәх д усу хә д әсә д әбжу д әбәжә 20 «Зәл» – әрпі тіл ұшының үстіңгі және астыңғы күрек тістердің арасына тиюі арқылы сақауша дыбысталады. Бұл әріп «әлиф» секілді өзінен кейінгі әріппен қосылмай жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі з, зу, зи, зә з, зу, зи, зә з, зу, зи, зә з, зу, зи, зә Мысалы: тәху з у әх з у әха з ә тә з бәху з әәбә з әбху з әбәхә «Ра» – әрпі тілдің алдыңғы жағының күрек тістерге жақын, таңдайға тиюі арқылы шығады. Бұл әріп «әлиф» секілді өзінен кейінгі әріппен қосылмайды. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі р, ру, ри, ра р, ру, ри, ра р, ру, ри, ра р, ру, ри, ра Мысалы: хуби р а хабә р у дә р ажу тә р бәху р абәхә р атәбә 21 «Зәй» - әрпі тіл ұшының астыңғы екі күрек тістің біткен жеріне тию арқылы шығады. Бұл әріп «әлиф» секілді өзінен кейінгі әріппен қосылмайды. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі з, зу, зи, зә з, зу, зи, зә з, зу, зи, зә з, зу, зи, зә Мысалы: ихтәбә з ә хуб з у хабә з ә хи з бу з әбәра з әбәдә «Син» – әрпі тіл ұшының астыңғы екі күрек тістің біткен жеріне тиюі арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі с, су, си, сә с, су, си, сә с, су, си, сә с, су, си, сә Мысалы: ахтәби с у хәбә с ә и с тәтәра тә с бәху с әбәхә с әбәбу 22 «Шин» - әрпі тілдің ортасын таңдайға жақындату арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі ш, шу, ши, шә ш, шу, ши, шә ш, шу, ши, шә ш, шу, ши, шә Мысалы: хәбә ш у жәра ш у истәр ш әдә ш әрибә ш әжәра «Сад» - әрпі тіл ұшының астыңғы екі күрек тістің қызыл етіне тию арқылы жуан дыбысталады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алды- мен өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі с, су, си, са с, су, си, са с, су, си, са с, су, си, са Мысалы: раху с а хә с адә а с бәхә с убху с адру с абәра 23 «Дад» – әрпі тілдің бүйірінің жоғарғы азу тістерге (кейде сол жағына) тиюі арқылы жуан дыбысталады. Бұл әріп екі жағындағы яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жа- зылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі д, ду, ди, да д, ду, ди, да д, ду, ди, да д, ду, ди, да Мысалы: әдхә д а дәхә д а хәра д а хә д ара д абәхә д арабә «Та» – әрпі тіл ұшының біраз бөлігі үстіңгі екі күрек тістің қызыл етіне тию арқылы жуан дыбысталады. Бұл әріп екі жағындағы яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі т, ту, ти, та т, ту, ти, та т, ту, ти, та т, ту, ти, та Мысалы: хәби т а рабә т а ру т бу ха т абә т арду т арахә т абәха 24 «За» – әрпі тіл ұшының үстіңгі және астыңғы күрек тістердің арасынан жауан болып шығатын дыбыс. Бұл әріп екі жағындағы яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі з, зу, зи, за з, зу, зи, за з, зу, зи, за з, зу, зи, за Мысалы: жәхә з а тәх з уру хә з ара з арбу з абәра з ахәра «‘Айн» – әрпі тамақтың ортасынан шығады. Бұл әріп екі жағындағы яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі ‘ә, ‘у, ‘и, ‘ә ‘ә, ‘у, ‘и, ‘ә ‘ә, ‘у, ‘и, ‘ә ‘ә, ‘у, ‘и, ‘ә Мысалы: әрж и ‘ әржә ‘а сә ‘ и дә бә ‘ у дә бә ‘ а сә ‘ а рада ‘ а бәсә ‘ а бәра 25 «Ғайн» – әрпі өңештен жуан дыбы- сталады. Бұл әріп екі жағындағы яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі ғ, ғу, ғи, ға ғ, ғу, ғи, ға ғ, ғу, ғи, ға ғ, ғу, ғи, ға Мысалы: истә ғ рабә и ғ тәрабә расә ғ а ра ғ аду ғ арабә ғ абәта «Фә» – әрпі үстінгі күрек тістің астыңғы еріннің ішкі жағына тиюі арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі ф, фу, фи, фә ф, фу, фи, фә ф, фу, фи, фә ф, фу, фи, фә Мысалы: саху ф ә хасә ф ә хә ф әдә хә ф иза сә ф әра ф әрихә ф әтәхә 26 «Қаф» – әрпі тілдің түбінің тілшеге кішкене жақындауы арқылы жуан ды- бысталады. Бұл әріп алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі қ, қу, қи, қа қ, қу, қи, қа қ, қу, қи, қа қ, қу, қи, қа Мысалы: ‘атә қ а табә қ а ғасә қ а ‘а қ адә ра қ адә қ ата ‘ а қ абилә «Кәф» – әрпі тілдің түбінің таңдайдың жұмсақ етіне тиюі арқылы шығады. Бұл әріп алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі к, ку, ки, кә к, ку, ки, кә к, ку, ки, кә к, ку, ки, кә Мысалы: дахи к ә тәра к ә бә к әра ра к ибә шә к әра к усира к әтәбә 27 «Ләм» – әрпі тіл ұшының екі жағы жоғарғы күрек тістердің етіне тиюі арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі л, лу, ли, лә л, лу, ли, лә л, лу, ли, лә л, лу, ли, лә Мысалы: әфда л ә әсфә л ә сәхә л ә фә л әку л әдәға л әфәтә л әбисә «Мим» – әрпі еріндердің ішкі жағын ақырын жабу арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі м, му, ми, мә м, му, ми, мә м, му, ми, мә м, му, ми, мә Мысалы: хатә м ә хәкә м ә хә м идә хә м әлә м әкәра м әләкә м әсәкә 28 «Нун» – әрпі тіл ұшының үстіңгі екі күрек тістің етіне тиюі арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі н, ну, ни, нә н, ну, ни, нә н, ну, ни, нә н, ну, ни, нә Мысалы: дамә н у сәкә н ә си н фу хә н әфә н әкәсә н әбәзә «Һә» – әрпі кеңірдектен шығады. Бұл әріп екі жағындағы, яғни алдындағы және өзінен кейінгі әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі һ, һу, һи, һә һ, һу, һи, һә һ, һу, һи, һә һ, һу, һи, һә Мысалы: хукму һ у қаләму һ у ту һ ру зә һ әбә һ әрабә һ әләкә 29 «Уәу» – әрпі ерін ұштарын ашық күйде алдыға қарай сәл созу арқылы шығады. Бұл әріп «әлиф» секілді өзінен алдынғы әріппен қосылып ал өзінен кейінгі әріппен қосылмай жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі у, уу, уй, уә у, уу, уй, уә у, уу, уй, уә у, уу, уй, уә Мысалы: сам у у фа у ру қа у му у килә у әжәдә у әжәбә «Йә» – әрпі тілдің ортасының таңдайға жақындатылуы арқылы шығады. Бұл әріп екі жағындағы әріптермен қосылып жазылады. сөз соңында сөз ортасында сөз басында жекеше түрі й, йу, ий, йә й, йу, ий, йә й, йу, ий, йә й, йу, ий, йә Мысалы: нәш ий ә бәқ и йә бә й ту сә й әдә сә й әра й әсәра й әбисә 30 Жаттығу: 31 Араб тілінде әріптің үстіне қойылатын қосымша белгілер: Шәддә - Қосарланып оқылатын әріпті білдіретін белгі. Негізінде ол біріншісі сукунды, ал екіншісі харакат- ты болған екі бірдей әріптің қосындысы. Мысалы: Оқылуы Жазылуы 32 Жаттығу: Тәнуин - Араб сөзінің соңында кездестін қос фатха, қос кәсра, қос дамма. Қос фатха "ән" немесе "ан" , қос кәсра "ин" , қос дамма "ун" дыбыстарын білдіреді. Ескерту: фатха тәнуині алфавиттегі барлық әріптердің үстіне әлиф әрпімен жазылады, қалған екі тәнуин түрлері жеке өздері жазылады. Мысалы: Оқылуы Жазылуы 33 Жаттығу: жүктеу/скачать 7,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|